Wrotycz pospolity: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m MalarzBOT: regeneracja szablonu {{Takson infobox}} |
m MalarzBOT: regeneracja szablonu {{Takson infobox}} |
||
Linia 25: | Linia 25: | ||
* ''Chrysanthemum vulgare'' (L.) Bernh. |
* ''Chrysanthemum vulgare'' (L.) Bernh. |
||
* ''Tanacetum boreale'' Fisch. ex DC.<ref name=grin/> |
* ''Tanacetum boreale'' Fisch. ex DC.<ref name=grin/> |
||
|IUCN id = |
|||
|status IUCN = |
|||
|wikispecies = |
|wikispecies = |
||
|commons = Category:Tanacetum vulgare |
|commons = Category:Tanacetum vulgare |
Wersja z 18:11, 27 mar 2021
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
wrotycz pospolity | ||
Nazwa systematyczna | |||
Tanacetum vulgare L. Sp. pl. 2:844. 1753 | |||
Synonimy | |||
|
Wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare L.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Występuje w całej Europie i na obszarach Azji o umiarkowanym klimacie[3]. Rozprzestrzenił się także gdzieniegdzie poza tym obszarem[3]. W Polsce jest gatunkiem pospolitym.
Morfologia
- Pokrój
- Rozrasta się w duże kępy przy pomocy krótkich kłączy. Cała roślina wydziela silną woń, przypominającą nieco zapach kamfory, co dla wielu osób jest odstręczające.
- Łodyga
- Sztywna, do 1.5 m wysokości o czterokanciastym przekroju.
- Liście
- Duże, pierzastosieczne, dolne pierzastowcinane, górne wcinanopiłkowane, skrętoległe.
- Kwiaty
- Baldachokształtny (podbaldach), składający się ze spłaszczonych koszyczków, w których znajdują się brzeżne kwiaty wyłącznie żeńskie, pomarańczowożółte, rurkowe jednostronnie ścięte, wewnętrzne, rurkowate, obupłciowe, nieco jaśniejsze. Kielich w postaci błoniastego rąbka.
- Owoc
- Pięciożeberkowa niełupka.
-
Kwiatostany złożone -
Koszyczki kwiatowe -
Owoce -
Liść
Biologia i ekologia
Bylina, hemikryptofit. Występuje pospolicie przy drogach, na miedzach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Artemisio-Tanacetetum[4]. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Cała roślina jest toksyczna[5]. W wyniku przekrwienia narządów może spowodować poronienie[6]. Ziele rośliny jest trujące dla bydła[7].
Zastosowanie
- Roślina lecznicza.
- Surowiec zielarski: Kwiat wrotyczu (Flos Athannasiae, Flos Cinnae), olejek wrotyczowy (Oleum Tanateci). Kwiaty wrotyczu zawierają od 1 do 1,5% olejku, którego głównymi składnikami są tujon, izotujon, kamfora, borneol oraz gorzki lakton – tanacetyna i flawonidy: akacetyna i luteolina.
- Działanie: Roślina była stosowana dawniej do spędzania płodu[8], leczenia histerii, do pobudzania menstruacji oraz przy stłuczeniach, zwichnięciach, reumatyzmie i chorobach skóry[5]. Używano jej też do zwalczania robaków obłych w układzie pokarmowym[6]. Była w tym skuteczna, jednak w koniecznych do tego celu ilościach miała już działanie trujące dla człowieka[6]. Obecnie jest stosowana jako domieszka do leków zewnętrznego stosowania we wszawicy głowowej i łonowej (alkoholowy wyciąg o nazwie Artemisol)[6].
- Sztuka kulinarna: choć jest trujący, w średniowieczu wrotycz był stosowany jako przyprawa[6]. Np. jego młodych pączków używano zamiast kaparów, a koszyczki kwiatowe zapiekano w cieście[6]. Obecnie już nie jest używany w kuchni.
- Zapach wrotyczu, przypominający zapach kamfory, skutecznie odstrasza owady[6]. Z tego też względu jest używany jako repelent do odstraszania much, mrówek i moli[5][6], również komarów i kleszczy[9].
- Odwar z ziela nadaje się do ekologicznego zwalczania stonki ziemniaczanej[6] i mszyc.
- Roślina ozdobna uprawiana w ogrodach na rabatach. Szczególnie nadaje się na suche bukiety[6]. Oprócz typowej formy uprawiane są odmiany ozdobne, np. 'De Candolle' o podwójnie pierzastodzielnych liściach.
Uprawa
Roślina łatwa w uprawie, w Polsce całkowicie mrozoodporna (strefy mrozoodporności 4-10)[5]. Jest ekspansywna i rozrasta się nieograniczenie, z tego też względu należy w ogrodzie kontrolować jej rozwój. Nie ma specjalnych wymagań, ale preferuje słoneczne stanowiska i przepuszczalne, suche gleby[5]. Najłatwiej rozmnażać ją przez podział bardzo wczesną wiosną, można też przez wysiew nasion wczesną wiosną.
Obecność w kulturze
- W Bretanii napój z wrotycza pospolitego pito dawniej w Poniedziałek Wielkanocny. Uważano, że niezachowanie tego zwyczaju powodowało, iż cały rok był pełen demonów, czarów i chorób[6].
- Często jego zasuszone ziele noszono w modlitewniku do kościoła (podobno zapobiegał zaśnięciu podczas nudnego kazania)[6].
- Poczta Polska wyemitowała 5 września 1967 r. znaczek pocztowy przedstawiający wrotycz pospolity o nominale 1,15 zł, w serii Kwiaty polne. Autorem projektu znaczka był Tadeusz Michaluk. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r. Wrotycz pospolity pojawił się też na pierwszym znaczku tej serii o nominale 20 gr, w bukiecie kwiatów polnych[10].
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ a b c Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-27].
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ a b c d e Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
- ↑ a b c d e f g h i j k l Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
- ↑ Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: Państ. Wydaw. Rolnicze i Leśne, 1982. ISBN 83-09-00660-8.
- ↑ Larry W. Mitich: "Tansy". Weed Technology 6: 242–4. (March 1992)..
- ↑ Wrotycz pospolity, medonet.pl
- ↑ Marek Jedziniak: Kwiaty polne. www.kzp.pl. [dostęp 2018-05-31]. (pol.).
- BioLib: 41382
- EoL: 468400
- EUNIS: 160128
- Flora of China: 200024584
- Flora of North America: 200024584
- FloraWeb: 5846
- GBIF: 3118274
- identyfikator iNaturalist: 55971
- IPNI: 252568-1
- ITIS: 36328
- NCBI: 128002
- Plant Finder: 277250
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): gcc-76001
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:252568-1
- Tela Botanica: 66761
- identyfikator Tropicos: 2701377
- USDA PLANTS: TAVU