Adolf Nowaczyński: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m Wycofano edycje użytkownika Stok (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Redaktor GLAM.
Znacznik: Wycofanie zmian
poprawa linków, lit., WP:SK
Linia 23: Linia 23:
Syn Antoniego, radcy sądu apelacyjnego, i Ludwiki z Kornbergerów de Cronberg. Uczęszczał do gimnazjów: Marcina Wadowity w [[Wadowice|Wadowicach]] (1885-1887), Nowodworskiego w Krakowie (1887-1893), w [[Rzeszów|Rzeszowie]] (1893-1895). Maturę zdał w Krakowie w [[Gimnazjum św. Jacka w Krakowie|Gimnazjum św. Jacka]] w terminie jesiennym w 1895. Studiował w [[Uniwersytet Jagielloński|Uniwersytecie Jagiellońskim]] na Wydziale Prawa (w roku akademickim 1895/1896) oraz literaturę na Wydziale Filozoficznym (trzy semestry, 1896-1897), uczęszczał m.in. na wykłady: [[Stanisław Tarnowski|Stanisława Tarnowskiego]], [[Stefan Pawlicki|ks. Stefana Pawlickiego]], [[Wilhelm Creizenach|Wilhelma Creizenacha]], [[Stanisław Windakiewicz|Stanisława Windakiewicza]].
Syn Antoniego, radcy sądu apelacyjnego, i Ludwiki z Kornbergerów de Cronberg. Uczęszczał do gimnazjów: Marcina Wadowity w [[Wadowice|Wadowicach]] (1885-1887), Nowodworskiego w Krakowie (1887-1893), w [[Rzeszów|Rzeszowie]] (1893-1895). Maturę zdał w Krakowie w [[Gimnazjum św. Jacka w Krakowie|Gimnazjum św. Jacka]] w terminie jesiennym w 1895. Studiował w [[Uniwersytet Jagielloński|Uniwersytecie Jagiellońskim]] na Wydziale Prawa (w roku akademickim 1895/1896) oraz literaturę na Wydziale Filozoficznym (trzy semestry, 1896-1897), uczęszczał m.in. na wykłady: [[Stanisław Tarnowski|Stanisława Tarnowskiego]], [[Stefan Pawlicki|ks. Stefana Pawlickiego]], [[Wilhelm Creizenach|Wilhelma Creizenacha]], [[Stanisław Windakiewicz|Stanisława Windakiewicza]].


Pierwsze kontakty Nowaczyńskiego z literaturą nastąpiły już w gimnazjum w Rzeszowie, gdzie zorganizował (według własnego świadectwa) pierwszy w [[Królestwo Galicji i Lodomerii|Galicji]] wieczór dla uczczenia [[Juliusz Słowacki|Słowackiego]]. Około roku 1895 związał się z [[Kółko Literackie|Kółkiem Literackim]] spotykającym się w krakowskiej kawiarni Lesisza (brali w nim udział m.in. [[Władysław Orkan]], [[Maciej Szukiewicz]], [[Adam Łada-Cybulski]], [[Edward Leszczyński]], [[Stanisław Sierosławski]]). Zaangażował się w przygotowania do wydawania artystycznego pisma "Wolne Słowo" (do jego ukazania się nie doszło). Blisko współpracował z krakowskim "Życiem", gdzie debiutował recenzjami powieści [[Wincenty Łoś|Wincentego hr. Łosia]] (1897, nr 1, s. 10). Wspólnie z M. Szukiewiczem aktywnie uczestniczył w sprowadzeniu do Krakowa [[Stanisław Przybyszewski|Stanisława Przybyszewskiego]]; uważanego w tamtym czasie za jeden z filarów [[Bohema|cyganerii]]; przez jakiś czas pozostawał w jego otoczeniu. Po skandalu wywołanym w restauracji Rosenstocka, gdzie w dzień zabójstwa cesarzowej austriackiej [[Elżbieta Bawarska|Elżbiety]] (10 września 1898) wzniósł okrzyk „Vive l’anarchie!”, wyjechał na ponad rok do [[Monachium]].
Pierwsze kontakty Nowaczyńskiego z literaturą nastąpiły już w gimnazjum w Rzeszowie, gdzie zorganizował (według własnego świadectwa) pierwszy w [[Królestwo Galicji i Lodomerii|Galicji]] wieczór dla uczczenia [[Juliusz Słowacki|Słowackiego]]. Około roku 1895 związał się z [[Kółko Literackie|Kółkiem Literackim]] spotykającym się w krakowskiej kawiarni Lesisza (brali w nim udział m.in. [[Władysław Orkan]], [[Maciej Szukiewicz]], [[Adam Łada-Cybulski]], [[Edward Leszczyński]], [[Stanisław Sierosławski]]). Zaangażował się w przygotowania do wydawania artystycznego pisma „Wolne Słowo” (do jego ukazania się nie doszło). Blisko współpracował z krakowskim „[[Życie (tygodnik)|Życiem]]”, gdzie debiutował recenzjami powieści [[Wincenty Łoś|Wincentego hr. Łosia]] (1897, nr 1, s. 10). Wspólnie z M. Szukiewiczem aktywnie uczestniczył w sprowadzeniu do Krakowa [[Stanisław Przybyszewski|Stanisława Przybyszewskiego]]; uważanego w tamtym czasie za jeden z filarów [[Bohema|cyganerii]]; przez jakiś czas pozostawał w jego otoczeniu. Po skandalu wywołanym w restauracji Rosenstocka, gdzie w dzień zabójstwa cesarzowej austriackiej [[Elżbieta Bawarska|Elżbiety]] (10 września 1898) wzniósł okrzyk „Vive l’anarchie!”, wyjechał na ponad rok do [[Monachium]].


Wrócił do Krakowa w 1900 r. z zaawansowaną [[gruźlica człowieka|gruźlicą]]. Wyleczył się dzięki pobytowi w Meranie (dwukrotnie – zimą 1900/1901 i 1901/1902) oraz w [[Zakopane]]m. Tam zetknął się z jednym ze swych duchowych wzorców – [[Adam Chmielowski|bratem Albertem Adamem Chmielowskim]]. Za jednego z najdoskonalszych artystów uznawał [[Stanisław Wyspiański|Wyspiańskiego]], o którym wypowiadał się zawsze w tonie najwyższej aprobaty (był on chyba jedynym artystą, o którym Nowaczyński nigdy nie wypowiedział się negatywnie).
Wrócił do Krakowa w 1900 r. z zaawansowaną [[gruźlica człowieka|gruźlicą]]. Wyleczył się dzięki pobytowi w [[Merano|Meranie]] (dwukrotnie – zimą 1900/1901 i 1901/1902) oraz w [[Zakopane]]m. Tam zetknął się z jednym ze swych duchowych wzorców – [[Adam Chmielowski|bratem Albertem Adamem Chmielowskim]]. Za jednego z najdoskonalszych artystów uznawał [[Stanisław Wyspiański|Wyspiańskiego]], o którym wypowiadał się zawsze w tonie najwyższej aprobaty (był on chyba jedynym artystą, o którym Nowaczyński nigdy nie wypowiedział się negatywnie).


Jako dramaturg debiutował Nowaczyński na scenie krakowskiej 18 października 1902 r., podczas wieczoru jubileuszowego [[Maria Konopnicka|Konopnickiej]], przeróbką jej noweli ''[[Miłosierdzie gminy]]'', wystawioną tutaj jako ''Miłosierdzie ludzkie''. W 1903 w trakcie trwania tzw. kampanii antysienkiewiczowskiej opowiedział się po stronie [[Stanisław Brzozowski (pisarz)|Stanisława Brzozowskiego]]. W lutym i w marcu 1903 wspólnie z Brzozowskim prowadził akcję odczytową (m.in. w Warszawie i w [[Łódź|Łodzi]]).
Jako dramaturg debiutował Nowaczyński na scenie krakowskiej 18 października 1902 r., podczas wieczoru jubileuszowego [[Maria Konopnicka|Konopnickiej]], przeróbką jej noweli ''[[Miłosierdzie gminy]]'', wystawioną tutaj jako ''Miłosierdzie ludzkie''. W 1903 w trakcie trwania tzw. kampanii antysienkiewiczowskiej opowiedział się po stronie [[Stanisław Brzozowski (pisarz)|Stanisława Brzozowskiego]]. W lutym i w marcu 1903 wspólnie z Brzozowskim prowadził akcję odczytową (m.in. w Warszawie i w [[Łódź|Łodzi]]).
[[Plik:Wyczółkowski - Adolf Nowaczyński.jpg|thumb|Portret Adolfa Nowaczyńskiego z 1906 roku (mal. [[Leon Wyczółkowski]])]]
[[Plik:Wyczółkowski - Adolf Nowaczyński.jpg|thumb|Portret Adolfa Nowaczyńskiego z 1906 roku (mal. [[Leon Wyczółkowski]])]]
W 1904 przeprowadził się do Warszawy. Nie zerwał kontaktów z Krakowem, pojawiając się na premierach swoich sztuk i współpracując z kabaretem artystów [[Zielony Balonik]] (1905-1912) – jest autorem jednego z najciekawszych reportaży z kabaretu (''Igraszki Zielonego Balonika'', „Świat” 1909, nr 18, s. 9-11) – a jednocześnie z [[Figliki|Figlikami]] [[Arnold Szyfman|Arnolda Szyfmana]] i z warszawskim kabaretem [[Momus (kabaret)|Momus]]. Po [[rewolucja 1905 roku|rewolucji 1905–1907]] konsekwentnie zbliżał się do stanowisk pozytywistycznych, głosił program realizmu politycznego i etyzacji społeczeństwa. Od 1907 r. skłaniał się wyraźnie ku [[Narodowa Demokracja|Narodowej Demokracji]]. W 1911 rozpoczął kampanię o przywrócenie czci i należnego miejsca w historii [[Aleksander Świętochowski|Aleksandrowi Świętochowskiemu]]. W 1913 został na krótko dyrektorem Teatru Rozmaitości. W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] znalazł się w [[1 Pułk Piechoty Legionów|1 Pułku]] [[I Brygada Legionów Polskich|I Brygady]] [[Legiony Polskie (1914–1918)|Legionów]] Piłsudskiego. Przed zakończeniem wojny został osadzony w więzieniu (za rzekomą dezercję) i skazany na 8 miesięcy twierdzy; uwolnienie nastąpiło wskutek zakończenia wojny.
W 1904 przeprowadził się do Warszawy. Nie zerwał kontaktów z Krakowem, pojawiając się na premierach swoich sztuk i współpracując z kabaretem artystów [[Zielony Balonik]] (1905-1912) – jest autorem jednego z najciekawszych reportaży z kabaretu (''Igraszki Zielonego Balonika'', „[[Świat (1906–1939)|Świat]]” 1909, nr 18, s. 9-11) – a jednocześnie z [[Figliki|Figlikami]] [[Arnold Szyfman|Arnolda Szyfmana]] i z warszawskim kabaretem [[Momus (kabaret)|Momus]]. Po [[rewolucja 1905 roku|rewolucji 1905–1907]] konsekwentnie zbliżał się do stanowisk pozytywistycznych, głosił program realizmu politycznego i etyzacji społeczeństwa. Od 1907 r. skłaniał się wyraźnie ku [[Narodowa Demokracja|Narodowej Demokracji]]. W 1911 rozpoczął kampanię o przywrócenie czci i należnego miejsca w historii [[Aleksander Świętochowski|Aleksandrowi Świętochowskiemu]]. W 1913 został na krótko dyrektorem Teatru Rozmaitości. W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] znalazł się w [[1 Pułk Piechoty Legionów|1 Pułku]] [[I Brygada Legionów Polskich|I Brygady]] [[Legiony Polskie (1914–1918)|Legionów]] Piłsudskiego. Przed zakończeniem wojny został osadzony w więzieniu (za rzekomą dezercję) i skazany na 8 miesięcy twierdzy; uwolnienie nastąpiło wskutek zakończenia wojny.


W Polsce niepodległej Nowaczyński prowadził wiele kampanii prasowych, zwalczając swoich przeciwników w pełnych niewybrednych inwektyw publikacjach. W 1920 jako pierwszy przedarł się na Kowieńszczyznę (udając niemowę); był obecny podczas rozmów [[Józef Piłsudski|Piłsudskiego]] z [[Stanisław Wojciechowski|Wojciechowskim]] na Moście Poniatowskiego podczas [[Przewrót majowy|zamachu majowego]] w 1926 r. Był członkiem Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich. W 1931 otrzymał od prezydenta Czechosłowacji [[Tomáš Masaryk|Tomasza Masaryka]] [[order Lwa Białego]] za szczególny wkład w rozwój stosunków polsko-czeskich. Wskutek radykalnych poglądów skierowanych przeciw Piłsudskiemu i jego obozowi był trzykrotnie ciężko pobity (w 1927, 1929 i 1931); w ostatnim przypadku stracił oko.
W Polsce niepodległej Nowaczyński prowadził wiele kampanii prasowych, zwalczając swoich przeciwników w pełnych niewybrednych inwektyw publikacjach. W 1920 jako pierwszy przedarł się na Kowieńszczyznę (udając niemowę); był obecny podczas rozmów [[Józef Piłsudski|Piłsudskiego]] z [[Stanisław Wojciechowski|Wojciechowskim]] na Moście Poniatowskiego podczas [[Przewrót majowy|zamachu majowego]] w 1926 r. Był członkiem Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich. W 1931 otrzymał od prezydenta Czechosłowacji [[Tomáš Masaryk|Tomasza Masaryka]] [[order Lwa Białego]] za szczególny wkład w rozwój stosunków polsko-czeskich. Wskutek radykalnych poglądów skierowanych przeciw Piłsudskiemu i jego obozowi był trzykrotnie ciężko pobity (w 1927, 1929 i 1931); w ostatnim przypadku stracił oko.


8 marca 1924 w lesie wawerskim [[Pojedynek|pojedynkował]] się z ppłk. SG [[Zygmunt Dzwonkowski|Zygmuntem Dzwonkowskim]]. Powodem był artykuł zamieszczony tydzień wcześniej w "Myśli Narodowej", w którym jako znany z ciętego pióra i złośliwych epitetów dramatopisarz i kalamburzysta wypomniał „hauptmannowi von Dzwonkowskiemu”, że wysługiwał się Niemcom<ref>Stanisław Milewski, ''Pojedynki na wokandzie''.</ref>.
8 marca 1924 w lesie wawerskim [[Pojedynek|pojedynkował]] się z ppłk. SG [[Zygmunt Dzwonkowski|Zygmuntem Dzwonkowskim]]. Powodem był artykuł zamieszczony tydzień wcześniej w „[[Myśl Narodowa|Myśli Narodowej]]”, w którym jako znany z ciętego pióra i złośliwych epitetów dramatopisarz i kalamburzysta wypomniał „hauptmannowi von Dzwonkowskiemu”, że wysługiwał się Niemcom<ref>Stanisław Milewski, ''Pojedynki na wokandzie''.</ref>.


Nowaczyński interesował się kulturą [[Wielkopolska|Wielkopolski]], która była dla niego przykładem praktycznego przełożenia idei pozytywistycznych. Zainteresowania te szczególnie uzewnętrzniły się w latach trzydziestych: dał im wyraz w książkach ''Warta nad Wartą'' ([[Poznań]] 1937) oraz ''Poznaj Poznań'' (Poznań 1939); był wtedy również stałym publicystą poznańskiego miesięcznika katolickiego [[Tęcza (czasopismo)|"Tęcza"]].
Nowaczyński interesował się kulturą [[Wielkopolska|Wielkopolski]], która była dla niego przykładem praktycznego przełożenia idei pozytywistycznych. Zainteresowania te szczególnie uzewnętrzniły się w latach trzydziestych: dał im wyraz w książkach ''Warta nad Wartą'' ([[Poznań]] 1937) oraz ''Poznaj Poznań'' (Poznań 1939); był wtedy również stałym publicystą poznańskiego miesięcznika katolickiego „[[Tęcza (czasopismo)|Tęcza]]”.


W 1938 odbył podróż do [[Palestyna|Palestyny]], z której opublikował cykl reportaży (na łamach "Kroniki Polski i Świata"). W swej publicystyce bardzo często wypowiadał się [[Antysemityzm|antyżydowsko]]<ref>{{Cytuj |autor = Adolf Nowaczyński |tytuł = Instytut Judognostyczny |czasopismo = Prosto z mostu |data = 1939-06-25 |wolumin = 5 |numer = 26 |s = 8 |cytat = Wiązanie tedy odporu białej rasy, wszczętego przeciw wampiryzmowi wypranego Nad i Międzynarodu tylko z Niemcami i tylko z Hitler-Treppen-Niamcami jest sobie zwykłym szwindlem żydowskim i spekulacją na chroniczne otumanienie omroczonych Europejczyków. Że to idzi ena ich benefis, więc Oni, zawsze Oni postępują z sensem wpompowując takie sugestie w lechickie łepetyny. Ale co robić potam z takimi naiwniakami i prościnkami jak Pankracy, Serwacy, Bonifacy, January, jak Bartel (Łyczakowski) i t.p. typami, które ten truizm powtarzają. Otóż dla Takich i tym podobnych trzeba założyć właśnie Instytut Judognostyczny!}}</ref>. W 1939 roku jego teksty, publikowane w [[Prosto z Mostu (tygodnik)|"Prosto z Mostu"]] były już mocno antysemickie, zapowiadające wypędzenie Żydów oraz palenie książek żydowskich autorów<ref>{{Cytuj |autor = Adolf Nowaczyński |tytuł = Ofensywa: Varia |czasopismo = Prosto z mostu |data = 1939-07-09 |wolumin = V |numer = 28 |s = 8 |cytat = Na dalsze zawżdydzenie doszczętnie nie pozwolimy. I wcześniej czy później od fazy może i perswazji (starszej generacji) przejdzie młódź awangardowa do action directe, do fizyki. To już się zbliża i to przyjdzie całkiem niespodziewanie ale nieubłaganie [...] Nadto czas by już i pora wybrać plac, na którym będzie symbolicznie scałopalona hyperprodukcja hiperkakuany}}</ref>.
W 1938 odbył podróż do [[Palestyna|Palestyny]], z której opublikował cykl reportaży (na łamach „[[Kronika Polski i Świata|Kroniki Polski i Świata]]”). W swej publicystyce bardzo często wypowiadał się [[Antysemityzm|antyżydowsko]]<ref>{{Cytuj |autor = Adolf Nowaczyński |tytuł = Instytut Judognostyczny |czasopismo = Prosto z mostu |data = 1939-06-25 |wolumin = 5 |numer = 26 |s = 8 |cytat = Wiązanie tedy odporu białej rasy, wszczętego przeciw wampiryzmowi wypranego Nad i Międzynarodu tylko z Niemcami i tylko z Hitler-Treppen-Niamcami jest sobie zwykłym szwindlem żydowskim i spekulacją na chroniczne otumanienie omroczonych Europejczyków. Że to idzi ena ich benefis, więc Oni, zawsze Oni postępują z sensem wpompowując takie sugestie w lechickie łepetyny. Ale co robić potam z takimi naiwniakami i prościnkami jak Pankracy, Serwacy, Bonifacy, January, jak Bartel (Łyczakowski) i t.p. typami, które ten truizm powtarzają. Otóż dla Takich i tym podobnych trzeba założyć właśnie Instytut Judognostyczny!}}</ref>. W 1939 roku jego teksty, publikowane w „[[Prosto z Mostu (tygodnik)|Prosto z Mostu]]” były już mocno antysemickie, zapowiadające wypędzenie Żydów oraz palenie książek żydowskich autorów<ref>{{Cytuj |autor = Adolf Nowaczyński |tytuł = Ofensywa: Varia |czasopismo = Prosto z mostu |data = 1939-07-09 |wolumin = V |numer = 28 |s = 8 |cytat = Na dalsze zawżdydzenie doszczętnie nie pozwolimy. I wcześniej czy później od fazy może i perswazji (starszej generacji) przejdzie młódź awangardowa do action directe, do fizyki. To już się zbliża i to przyjdzie całkiem niespodziewanie ale nieubłaganie [...] Nadto czas by już i pora wybrać plac, na którym będzie symbolicznie scałopalona hyperprodukcja hiperkakuany}}</ref>.


Wiadomość o zbliżającej się wojnie zastała go u rodziny w [[Wojniłów|Wojniłowie]] pod Kałuszem (w województwie stanisławowskim). Przyjechał do Warszawy, gdzie przeżył początek działań wojennych, lecz już 7 lub 8 września powrócił do Wojniłowa. Tam po 17 września został aresztowany przez [[NKWD]], po czym wypuszczony przedostał się do [[Lwów|Lwowa]]. Przez zieloną granicę ponownie wrócił do Warszawy (w październiku 1939), gdzie włączył się w prace [[Rada Główna Opiekuńcza (1940–1945)|Rady Głównej Opiekuńczej]]. Wraz z Władysławem Zyglarskim i [[Ferdynand Goetel|Ferdynandem Goetlem]] tworzył tzw. „grubą trójkę” Komitetu Pomocy dla głodujących pisarzy. Podczas okupacji publikował w prasie podziemnej (najprawdopodobniej w redagowanym przez Goetla i [[Wilam Horzyca|Wilama Horzycę]] piśmie [[Nurt. Pismo poświęcone kulturze polskiej|"Nurt"]]). Był dwukrotnie aresztowany przez [[Gestapo]] i osadzony na [[Pawiak]]u (we wrześniu 1940 i wrześniu 1942). Mimo to jego artykuł atakujący sanację wykorzystano w niemieckiej gadzinowej prasie podczas okupacji<ref>{{Cytuj |autor = Adolf Nowaczyński |tytuł = Chłoptaś był miły... ale nie apropos |czasopismo = Nowy Kurier Warszawski |data = 1941-05-03 |numer = 104 |s = 2 |url = https://polona.pl/item/nowy-kurier-warszawski-1941-nr-104-3-4-maja,NzkyMTk1MA/1/ |cytat = "Gazeta Warszawska" z dn. 8 stycznia 1930 została skonfiskowana za nazstępujący artykuł Adolfa Nowaczyńskiego: A dieu... [...] Sanacyjna sielanka już za nami!}}</ref>.
Wiadomość o zbliżającej się wojnie zastała go u rodziny w [[Wojniłów|Wojniłowie]] pod Kałuszem (w województwie stanisławowskim). Przyjechał do Warszawy, gdzie przeżył początek działań wojennych, lecz już 7 lub 8 września powrócił do Wojniłowa. Tam po 17 września został aresztowany przez [[NKWD]], po czym wypuszczony przedostał się do [[Lwów|Lwowa]]. Przez zieloną granicę ponownie wrócił do Warszawy (w październiku 1939), gdzie włączył się w prace [[Rada Główna Opiekuńcza (1940–1945)|Rady Głównej Opiekuńczej]]. Wraz z Władysławem Zyglarskim i [[Ferdynand Goetel|Ferdynandem Goetlem]] tworzył tzw. „grubą trójkę” Komitetu Pomocy dla głodujących pisarzy. Podczas okupacji publikował w prasie podziemnej (najprawdopodobniej w redagowanym przez Goetla i [[Wilam Horzyca|Wilama Horzycę]] piśmie „[[Nurt. Pismo poświęcone kulturze polskiej|Nurt]]”). Był dwukrotnie aresztowany przez [[Gestapo]] i osadzony na [[Pawiak]]u (we wrześniu 1940 i wrześniu 1942). Mimo to jego artykuł atakujący sanację wykorzystano w niemieckiej gadzinowej prasie podczas okupacji<ref>{{Cytuj |autor = Adolf Nowaczyński |tytuł = Chłoptaś był miły... ale nie apropos |czasopismo = Nowy Kurier Warszawski |data = 1941-05-03 |numer = 104 |s = 2 |url = https://polona.pl/item/nowy-kurier-warszawski-1941-nr-104-3-4-maja,NzkyMTk1MA/1/ |cytat = „[[Gazeta Warszawska (1774)|Gazeta Warszawska]]” z dn. 8 stycznia 1930 została skonfiskowana za następujący artykuł Adolfa Nowaczyńskiego: A dieu... [...] Sanacyjna sielanka już za nami!}}</ref>.


Ostatnie tygodnie życia spędził w [[Milanówek|Milanówku]]. Zmarł w szpitalu św. Rocha w Warszawie 3 lipca 1944. Został pochowany na Powązkach (kwatera 51-3-15/16)<ref>{{Cmentarze Warszawa|id=17257|cmentarz=Cmentarz Stare Powązki|osoba=PAULINA CZYSZKOWSKA|data dostępu=2020-02-17}}</ref> 6 lipca 1944<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Dzisjsze pogrzeby |czasopismo = Nowy Kurier Warszawski |data = 1944-07-06 |wolumin = VI |numer = 159 |s = 3 |cytat = Zmarli: [...] 8) Nowaczyński Adolf, l. 68, literat-publicysta [...] Pogrzeb zmarłych odbyl się dzisiaj na cmentarzu powązkowskim}}</ref>.
Ostatnie tygodnie życia spędził w [[Milanówek|Milanówku]]. Zmarł w szpitalu św. Rocha w Warszawie 3 lipca 1944. Został pochowany na Powązkach (kwatera 51-3-15/16)<ref>{{Cmentarze Warszawa|id=17257|cmentarz=Cmentarz Stare Powązki|osoba=PAULINA CZYSZKOWSKA|data dostępu=2020-02-17}}</ref> 6 lipca 1944<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Dzisjsze pogrzeby |czasopismo = Nowy Kurier Warszawski |data = 1944-07-06 |wolumin = VI |numer = 159 |s = 3 |cytat = Zmarli: [...] 8) Nowaczyński Adolf, l. 68, literat-publicysta [...] Pogrzeb zmarłych odbyl się dzisiaj na cmentarzu powązkowskim}}</ref>.
Linia 61: Linia 61:
* ''Komendant Paryża'' (1926)
* ''Komendant Paryża'' (1926)
* ''Wiosna narodów''<ref>{{Cytuj |autor = Adolf Nowaczyński |tytuł = Wiosna narodów : (w cichym zakątku) : komedja historyczna w 4 aktach, wyd. 1929 |data = |data dostępu = 2018-04-10 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/wiosna-narodow-w-cichym-zakatku-komedja-historyczna-w-4-aktach,OTk4NjkyNw/8/#info:metadata}}</ref> (1929)
* ''Wiosna narodów''<ref>{{Cytuj |autor = Adolf Nowaczyński |tytuł = Wiosna narodów : (w cichym zakątku) : komedja historyczna w 4 aktach, wyd. 1929 |data = |data dostępu = 2018-04-10 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/wiosna-narodow-w-cichym-zakatku-komedja-historyczna-w-4-aktach,OTk4NjkyNw/8/#info:metadata}}</ref> (1929)
*''Komedia amerykańska''<ref>{{Cytuj |autor = Adolf Nowaczyński |tytuł = Teatr Telewizji |url = https://vod.tvp.pl/website/komedia-amerykanska,51233091#}}</ref> (1931)
* ''Komedia amerykańska''<ref>{{Cytuj |autor = Adolf Nowaczyński |tytuł = Teatr Telewizji |url = https://vod.tvp.pl/website/komedia-amerykanska,51233091#}}</ref> (1931)


=== Pozostałe ===
=== Pozostałe ===
Linia 80: Linia 80:
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Malik | imię = Jakub A. | tytuł = Adolf Nowaczyński: między modernizmem a pozytywizmem | data = 2002 | wydawca = Wydawnictwo KUL | miejsce = Lublin | isbn = 83-7363-100-3 | strony =}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Malik | imię = Jakub A. | tytuł = Adolf Nowaczyński: między modernizmem a pozytywizmem | data = 2002 | wydawca = Wydawnictwo KUL | miejsce = Lublin | isbn = 83-7363-100-3 | strony =}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Niewiadowski | imię = Andrzej | tytuł = Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej | data = 1990 | wydawca = Wydawnictwo Poznańskie | miejsce = Poznań | isbn = 83-210-0892-5 | strony =49-50}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Niewiadowski | imię = Andrzej | tytuł = Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej | data = 1990 | wydawca = Wydawnictwo Poznańskie | miejsce = Poznań | isbn = 83-210-0892-5 | strony =49-50}}
* Stanisław Milewski: ''Pojedynki na wokandzie'', cz. 1. [[Palestra (miesięcznik)|„Palestra”]], nr 1-2/2009.
* Stanisław Milewski: ''Pojedynki na wokandzie'', cz. 1. „[[Palestra (miesięcznik)|Palestra]]”, nr 1-2/2009.


== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==

Wersja z 10:41, 18 kwi 2021

Adolf Nowaczyński
{{{alt grafiki}}}
Data i miejsce urodzenia

9 stycznia 1876
Podgórze (obecnie dzielnica Krakowa)

Data i miejsce śmierci

3 lipca 1944
Warszawa

Miejsce spoczynku

Powązki w Warszawie

Odznaczenia
Order Białego Lwa
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Adolf Nowaczyński (ur. 9 stycznia 1876 w Podgórzu, zm. 3 lipca 1944 w Warszawie) – polski pisarz, dramaturg, satyryk, poeta, publicysta, eseista, krytyk, działacz polityczny i społeczny. Używał przydomku Neuwert; pseudonimów: Adolf Neuwert, Adolf Przyjaciel, Anecki N., Antisperanto, Artur Amis, Clarus, Clarus Adolf, Halban, Junius, Mścisław Kamień Młyński, Nova, Paweł Turbia Wiewiórski, Przyjaciel, Sowizdrzał i kryptonimów: a (a), a. n. (a. n.), A. N., A. Nów., ad. now., Ad. Now. (Ad. Now.), Ann., Cl., Clar., n. (n), N, N. a. (n. a.), N. N., nów, x.

Życiorys

Syn Antoniego, radcy sądu apelacyjnego, i Ludwiki z Kornbergerów de Cronberg. Uczęszczał do gimnazjów: Marcina Wadowity w Wadowicach (1885-1887), Nowodworskiego w Krakowie (1887-1893), w Rzeszowie (1893-1895). Maturę zdał w Krakowie w Gimnazjum św. Jacka w terminie jesiennym w 1895. Studiował w Uniwersytecie Jagiellońskim na Wydziale Prawa (w roku akademickim 1895/1896) oraz literaturę na Wydziale Filozoficznym (trzy semestry, 1896-1897), uczęszczał m.in. na wykłady: Stanisława Tarnowskiego, ks. Stefana Pawlickiego, Wilhelma Creizenacha, Stanisława Windakiewicza.

Pierwsze kontakty Nowaczyńskiego z literaturą nastąpiły już w gimnazjum w Rzeszowie, gdzie zorganizował (według własnego świadectwa) pierwszy w Galicji wieczór dla uczczenia Słowackiego. Około roku 1895 związał się z Kółkiem Literackim spotykającym się w krakowskiej kawiarni Lesisza (brali w nim udział m.in. Władysław Orkan, Maciej Szukiewicz, Adam Łada-Cybulski, Edward Leszczyński, Stanisław Sierosławski). Zaangażował się w przygotowania do wydawania artystycznego pisma „Wolne Słowo” (do jego ukazania się nie doszło). Blisko współpracował z krakowskim „Życiem”, gdzie debiutował recenzjami powieści Wincentego hr. Łosia (1897, nr 1, s. 10). Wspólnie z M. Szukiewiczem aktywnie uczestniczył w sprowadzeniu do Krakowa Stanisława Przybyszewskiego; uważanego w tamtym czasie za jeden z filarów cyganerii; przez jakiś czas pozostawał w jego otoczeniu. Po skandalu wywołanym w restauracji Rosenstocka, gdzie w dzień zabójstwa cesarzowej austriackiej Elżbiety (10 września 1898) wzniósł okrzyk „Vive l’anarchie!”, wyjechał na ponad rok do Monachium.

Wrócił do Krakowa w 1900 r. z zaawansowaną gruźlicą. Wyleczył się dzięki pobytowi w Meranie (dwukrotnie – zimą 1900/1901 i 1901/1902) oraz w Zakopanem. Tam zetknął się z jednym ze swych duchowych wzorców – bratem Albertem Adamem Chmielowskim. Za jednego z najdoskonalszych artystów uznawał Wyspiańskiego, o którym wypowiadał się zawsze w tonie najwyższej aprobaty (był on chyba jedynym artystą, o którym Nowaczyński nigdy nie wypowiedział się negatywnie).

Jako dramaturg debiutował Nowaczyński na scenie krakowskiej 18 października 1902 r., podczas wieczoru jubileuszowego Konopnickiej, przeróbką jej noweli Miłosierdzie gminy, wystawioną tutaj jako Miłosierdzie ludzkie. W 1903 w trakcie trwania tzw. kampanii antysienkiewiczowskiej opowiedział się po stronie Stanisława Brzozowskiego. W lutym i w marcu 1903 wspólnie z Brzozowskim prowadził akcję odczytową (m.in. w Warszawie i w Łodzi).

Portret Adolfa Nowaczyńskiego z 1906 roku (mal. Leon Wyczółkowski)

W 1904 przeprowadził się do Warszawy. Nie zerwał kontaktów z Krakowem, pojawiając się na premierach swoich sztuk i współpracując z kabaretem artystów Zielony Balonik (1905-1912) – jest autorem jednego z najciekawszych reportaży z kabaretu (Igraszki Zielonego Balonika, „Świat” 1909, nr 18, s. 9-11) – a jednocześnie z Figlikami Arnolda Szyfmana i z warszawskim kabaretem Momus. Po rewolucji 1905–1907 konsekwentnie zbliżał się do stanowisk pozytywistycznych, głosił program realizmu politycznego i etyzacji społeczeństwa. Od 1907 r. skłaniał się wyraźnie ku Narodowej Demokracji. W 1911 rozpoczął kampanię o przywrócenie czci i należnego miejsca w historii Aleksandrowi Świętochowskiemu. W 1913 został na krótko dyrektorem Teatru Rozmaitości. W czasie I wojny światowej znalazł się w 1 Pułku I Brygady Legionów Piłsudskiego. Przed zakończeniem wojny został osadzony w więzieniu (za rzekomą dezercję) i skazany na 8 miesięcy twierdzy; uwolnienie nastąpiło wskutek zakończenia wojny.

W Polsce niepodległej Nowaczyński prowadził wiele kampanii prasowych, zwalczając swoich przeciwników w pełnych niewybrednych inwektyw publikacjach. W 1920 jako pierwszy przedarł się na Kowieńszczyznę (udając niemowę); był obecny podczas rozmów Piłsudskiego z Wojciechowskim na Moście Poniatowskiego podczas zamachu majowego w 1926 r. Był członkiem Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich. W 1931 otrzymał od prezydenta Czechosłowacji Tomasza Masaryka order Lwa Białego za szczególny wkład w rozwój stosunków polsko-czeskich. Wskutek radykalnych poglądów skierowanych przeciw Piłsudskiemu i jego obozowi był trzykrotnie ciężko pobity (w 1927, 1929 i 1931); w ostatnim przypadku stracił oko.

8 marca 1924 w lesie wawerskim pojedynkował się z ppłk. SG Zygmuntem Dzwonkowskim. Powodem był artykuł zamieszczony tydzień wcześniej w „Myśli Narodowej”, w którym jako znany z ciętego pióra i złośliwych epitetów dramatopisarz i kalamburzysta wypomniał „hauptmannowi von Dzwonkowskiemu”, że wysługiwał się Niemcom[2].

Nowaczyński interesował się kulturą Wielkopolski, która była dla niego przykładem praktycznego przełożenia idei pozytywistycznych. Zainteresowania te szczególnie uzewnętrzniły się w latach trzydziestych: dał im wyraz w książkach Warta nad Wartą (Poznań 1937) oraz Poznaj Poznań (Poznań 1939); był wtedy również stałym publicystą poznańskiego miesięcznika katolickiego „Tęcza”.

W 1938 odbył podróż do Palestyny, z której opublikował cykl reportaży (na łamach „Kroniki Polski i Świata”). W swej publicystyce bardzo często wypowiadał się antyżydowsko[3]. W 1939 roku jego teksty, publikowane w „Prosto z Mostu” były już mocno antysemickie, zapowiadające wypędzenie Żydów oraz palenie książek żydowskich autorów[4].

Wiadomość o zbliżającej się wojnie zastała go u rodziny w Wojniłowie pod Kałuszem (w województwie stanisławowskim). Przyjechał do Warszawy, gdzie przeżył początek działań wojennych, lecz już 7 lub 8 września powrócił do Wojniłowa. Tam po 17 września został aresztowany przez NKWD, po czym wypuszczony przedostał się do Lwowa. Przez zieloną granicę ponownie wrócił do Warszawy (w październiku 1939), gdzie włączył się w prace Rady Głównej Opiekuńczej. Wraz z Władysławem Zyglarskim i Ferdynandem Goetlem tworzył tzw. „grubą trójkę” Komitetu Pomocy dla głodujących pisarzy. Podczas okupacji publikował w prasie podziemnej (najprawdopodobniej w redagowanym przez Goetla i Wilama Horzycę piśmie „Nurt”). Był dwukrotnie aresztowany przez Gestapo i osadzony na Pawiaku (we wrześniu 1940 i wrześniu 1942). Mimo to jego artykuł atakujący sanację wykorzystano w niemieckiej gadzinowej prasie podczas okupacji[5].

Ostatnie tygodnie życia spędził w Milanówku. Zmarł w szpitalu św. Rocha w Warszawie 3 lipca 1944. Został pochowany na Powązkach (kwatera 51-3-15/16)[6] 6 lipca 1944[7].

Nowaczyński był dwukrotnie żonaty – z Wiktorią Gottowt (siostrą znanej aktorki dramatycznej Heleny Sulimy) oraz z Heleną Majewską primo voto Boniecką; z pierwszego małżeństwa miał córkę Marię (ur. 1 maja 1907).

Twórczość

Scena ze sztuki Wielki Fryderyk

Proza

  • Małpie zwierciadło[8] (1902)
  • Facecje sowizdrzalskie (1903)
  • Skotopaski sowizdrzalskie[9] (1904)
  • System doktora Caro. Utopia humorystyczna[10] (1927)

Dramaty i komedie

  • Smocze gniazdo[11] (1905)
  • Wielki Fryderyk[12] (1910)
  • Cyganeria Warszawska[13] (1912)
  • Komendant Paryża (1926)
  • Wiosna narodów[14] (1929)
  • Komedia amerykańska[15] (1931)

Pozostałe

  • Studia i szkice[16] (1901)
  • Wizerunek Mikołaja Reja z Nagłowic[17] (1905)
  • Wczasy literackie[18] (1905)
  • Szkice literackie[19] (1918)
  • Góry z piasku[20] (1922)
  • Pamflety[21] (1930)
  • Plewy i perły (1934)
  • Słowa, słowa, słowa (1938)

Przypisy

  1. ↑ Liber Baptismorum Parafii Rzymskokatolickiej pw. św. Józefa w Krakowie-Podgórzu.
  2. ↑ Stanisław Milewski, Pojedynki na wokandzie.
  3. ↑ Adolf Nowaczyński, Instytut Judognostyczny, „Prosto z mostu”, 5 (26), 25 czerwca 1939, s. 8, Cytat: Wiązanie tedy odporu białej rasy, wszczętego przeciw wampiryzmowi wypranego Nad i Międzynarodu tylko z Niemcami i tylko z Hitler-Treppen-Niamcami jest sobie zwykłym szwindlem żydowskim i spekulacją na chroniczne otumanienie omroczonych Europejczyków. Że to idzi ena ich benefis, więc Oni, zawsze Oni postępują z sensem wpompowując takie sugestie w lechickie łepetyny. Ale co robić potam z takimi naiwniakami i prościnkami jak Pankracy, Serwacy, Bonifacy, January, jak Bartel (Łyczakowski) i t.p. typami, które ten truizm powtarzają. Otóż dla Takich i tym podobnych trzeba założyć właśnie Instytut Judognostyczny!.
  4. ↑ Adolf Nowaczyński, Ofensywa: Varia, „Prosto z mostu”, V (28), 9 lipca 1939, s. 8, Cytat: Na dalsze zawżdydzenie doszczętnie nie pozwolimy. I wcześniej czy później od fazy może i perswazji (starszej generacji) przejdzie młódź awangardowa do action directe, do fizyki. To już się zbliża i to przyjdzie całkiem niespodziewanie ale nieubłaganie [...] Nadto czas by już i pora wybrać plac, na którym będzie symbolicznie scałopalona hyperprodukcja hiperkakuany.
  5. ↑ Adolf Nowaczyński, Chłoptaś był miły... ale nie apropos, „Nowy Kurier Warszawski” (104), 3 maja 1941, s. 2, Cytat: „Gazeta Warszawska” z dn. 8 stycznia 1930 została skonfiskowana za następujący artykuł Adolfa Nowaczyńskiego: A dieu... [...] Sanacyjna sielanka już za nami!.
  6. ↑ Cmentarz Stare Powązki: PAULINA CZYSZKOWSKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-02-17].
  7. ↑ Dzisjsze pogrzeby, „Nowy Kurier Warszawski”, VI (159), 6 lipca 1944, s. 3, Cytat: Zmarli: [...] 8) Nowaczyński Adolf, l. 68, literat-publicysta [...] Pogrzeb zmarłych odbyl się dzisiaj na cmentarzu powązkowskim.
  8. ↑ Adolf Nowaczyński, Małpie zwierciadło : satyry, wyd. 1902 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-10].
  9. ↑ Adolf Nowaczyński, Skotopaski sowizdrzalskie, wyd. 1904 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-10].
  10. ↑ Adolf Nowaczyński, System doktora Caro : utopja humorystyczna [online], polona.pl [dostęp 2018-04-10].
  11. ↑ Adolf Nowaczyński, Smocze gniazdo, albo Wybawienie dyabła z szlacheckiej opressyi : dramat z czasów zygmuntowskich [online], polona.pl [dostęp 2018-04-10].
  12. ↑ Adolf Nowaczyński, Wielki Fryderyk : powieść dramatyczna, wyd.1910 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-10].
  13. ↑ Adolf Nowaczyński, Cyganerya warszawska : sztuka w czterech aktach, wyd. 1912 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-10].
  14. ↑ Adolf Nowaczyński, Wiosna narodów : (w cichym zakątku) : komedja historyczna w 4 aktach, wyd. 1929 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-10].
  15. ↑ Adolf Nowaczyński, Teatr Telewizji [online].
  16. ↑ Adolf Nowaczyński, Studya i szkice, wyd. 1901 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-10].
  17. ↑ Adolf Nowaczyński, Wizerunek Mikołaja Reja z Nagłowic, wyd. 1905 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-10].
  18. ↑ Adolf Nowaczyński, Wczasy literackie, wyd. 1906 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-10].
  19. ↑ Adolf Nowaczyński, Szkice literackie, wyd. 1918 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-10].
  20. ↑ Adolf Nowaczyński, Góry z piasku : szkice, wyd. 1922 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-10].
  21. ↑ Adolf Nowaczyński, Pamflety, 1930 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-10].

Bibliografia

  • Anna Kieżuń: Spór z tradycją romantyczną. O działalności pisarskiej Adolfa Nowaczyńskiego. Białystok 1993.
  • Jakub A. Malik: Adolf Nowaczyński: między modernizmem a pozytywizmem. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2002. ISBN 83-7363-100-3.
  • Andrzej Niewiadowski: Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1990, s. 49-50. ISBN 83-210-0892-5.
  • Stanisław Milewski: Pojedynki na wokandzie, cz. 1. „Palestra”, nr 1-2/2009.

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Adolf_Nowaczyński&oldid=63040439”