Madera: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8 |
+ Plutarch w Historii, + Pogoda, + Flora i fauna |
||
Linia 79: | Linia 79: | ||
== Historia Madery == |
== Historia Madery == |
||
[[Plutarch]] w swoich Żywotach równoległych relacjonował, że po powrocie do Kadyksu spotkał żeglarzy, którzy mówili o idyllicznych wyspach Atlantyku: "Wyspy w liczbie dwóch oddalone są od siebie wąską cieśniną, leżąc 10 000 [[Furlong|furlongów]] [2 000 km] od Afryki. Zwą je Wyspami Błogosławionych”<ref>{{Cytuj |tytuł = Plutarch • Life of Sertorius |data dostępu = 2021-07-05 |opublikowany = penelope.uchicago.edu |url = https://penelope.uchicago.edu/Thayer/e/roman/texts/plutarch/lives/sertorius*.html}}</ref>. |
|||
W [[starożytność|starożytności]] archipelag znany był [[Fenicja]]nom, jednak niezamieszkany. Na pewno był widywany przez [[Średniowiecze|średniowiecznych]] żeglarzy już w XIV w.<ref>Biesiada Roman: Kwiaty na wulkanie, w: „Poznaj świat” R.XII, nr 11 (144), listopad 1964, s. 11–14.</ref> Odkryli go Portugalczycy João Gonçalves Zarco, Tristão Vaz Teixeira i [[Bartolomeu Perestrelo]], których gwałtowny sztorm zagnał w 1418 r. na Pôrto Santo. Oni to nadali nazwę wyspie Madera, chociaż wylądowali na niej dopiero w latach następnych (1419 i 1420). Wyspa została zasiedlona i zagospodarowana jeszcze w XV w., z którego to czasu pochodzą najstarsze plantacje [[Trzcina cukrowa|trzciny cukrowej]]. Prawdopodobnie również w tym okresie sprowadzono tu [[Winorośl właściwa|winną latorośl]]. Ziemię pod uprawę zyskiwano karczując i wypalając lasy. Na wyspie osiedlali się głównie uciekinierzy z terenu Portugalii, prześladowani [[Maurowie]] i [[Żydzi]] z Hiszpanii, [[Holendrzy]] i [[Włosi]]. Do pracy na plantacjach trzciny cukrowej sprowadzano czarnych niewolników z Afryki. |
W [[starożytność|starożytności]] archipelag znany był [[Fenicja]]nom, jednak niezamieszkany. Na pewno był widywany przez [[Średniowiecze|średniowiecznych]] żeglarzy już w XIV w.<ref>Biesiada Roman: Kwiaty na wulkanie, w: „Poznaj świat” R.XII, nr 11 (144), listopad 1964, s. 11–14.</ref> Odkryli go Portugalczycy João Gonçalves Zarco, Tristão Vaz Teixeira i [[Bartolomeu Perestrelo]], których gwałtowny sztorm zagnał w 1418 r. na Pôrto Santo. Oni to nadali nazwę wyspie Madera, chociaż wylądowali na niej dopiero w latach następnych (1419 i 1420). Wyspa została zasiedlona i zagospodarowana jeszcze w XV w., z którego to czasu pochodzą najstarsze plantacje [[Trzcina cukrowa|trzciny cukrowej]]. Prawdopodobnie również w tym okresie sprowadzono tu [[Winorośl właściwa|winną latorośl]]. Ziemię pod uprawę zyskiwano karczując i wypalając lasy. Na wyspie osiedlali się głównie uciekinierzy z terenu Portugalii, prześladowani [[Maurowie]] i [[Żydzi]] z Hiszpanii, [[Holendrzy]] i [[Włosi]]. Do pracy na plantacjach trzciny cukrowej sprowadzano czarnych niewolników z Afryki. |
||
Linia 108: | Linia 110: | ||
Wybrzeżna część Madery ma około 80 dni deszczowych rocznie, od 1 dnia deszczowego w lipcu do 13 dni deszczowych w grudniu. Występuje tutaj około 2500 godzin czystej słonecznej pogody rocznie, od 164 h (średnio 5,3 godziny dziennie, około 5 razy więcej niż w Polsce) w grudniu do 260 h (średnio 8,4 godziny czystego słońca na dobę) w sierpniu<ref name="climatemps" />. Temperatura morza waha się od 17,8 °C w marcu do 23,7 °C we wrześniu<ref name="ST.org">[http://www.seatemperature.org/europe/portugal/funchal-january.htm Funchal average sea temperature] – seatemperature.org</ref>. |
Wybrzeżna część Madery ma około 80 dni deszczowych rocznie, od 1 dnia deszczowego w lipcu do 13 dni deszczowych w grudniu. Występuje tutaj około 2500 godzin czystej słonecznej pogody rocznie, od 164 h (średnio 5,3 godziny dziennie, około 5 razy więcej niż w Polsce) w grudniu do 260 h (średnio 8,4 godziny czystego słońca na dobę) w sierpniu<ref name="climatemps" />. Temperatura morza waha się od 17,8 °C w marcu do 23,7 °C we wrześniu<ref name="ST.org">[http://www.seatemperature.org/europe/portugal/funchal-january.htm Funchal average sea temperature] – seatemperature.org</ref>. |
||
Pogoda na Maderze potrafi być zmienna, choć zwykle umiarkowana, to jednak okresowo wyspę nawiedzają ulewne deszcze i inne silne zjawiska pogodowe, które powodują spore zniszczenia na wyspie, w tym wśród infrastruktury i pochłaniając ofiary ludzkie<ref>{{Cytuj |autor = Daniel Bellamy |tytuł = Madeira hit by floods and torrential rain on Christmas Day |data = 2020-12-26 |data dostępu = 2021-07-05 |opublikowany = euronews |url = https://www.euronews.com/2020/12/26/madeira-hit-by-floods-and-torrential-rain-on-christmas-day |język = en}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Tobi Hughes |tytuł = Estrada Monumental Flooded |data = 2021-03-27 |data dostępu = 2021-07-05 |opublikowany = Madeira Island News Blog |url = https://www.madeiraislandnews.com/2021/03/estrada-monumental-flooded.html |język = en-GB}}</ref>. |
|||
{{Średnia temperatura i opady |
{{Średnia temperatura i opady |
||
Linia 306: | Linia 310: | ||
|style="background: #FFD700; color: black;"|20,5 |
|style="background: #FFD700; color: black;"|20,5 |
||
|}</center> |
|}</center> |
||
=== Flora i fauna === |
|||
Madera jest domem wielu [[Endemit|endemicznych]] roślin i gatunków zwierząt. Wśród nich znajduje się m.in. [[gołąb maderski]], [[zniczek maderski]], czy [[otus mauli]]. |
|||
== Gospodarka == |
== Gospodarka == |
Wersja z 23:41, 5 lip 2021
| |||||
Dewiza: (port.) Das ilhas as mais belas e livres (Ze wszystkich wysp najpiękniejsza i wolna) | |||||
Hymn: Hino da Região Autónoma da Madeira | |||||
Język urzędowy | |||||
---|---|---|---|---|---|
Stolica | |||||
Status terytorium |
Region Autonomiczny Portugalii | ||||
Głowa terytorium | |||||
Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
| ||||
Liczba ludności (2011) • całkowita • gęstość zaludnienia |
| ||||
Waluta |
Euro (€) | ||||
Strefa czasowa |
UTC – zima | ||||
Domena internetowa | |||||
Kod telefoniczny |
+351 | ||||
Madera, oficjalnie Region Autonomiczny Madery (port. Madeira) – portugalski archipelag położony na Oceanie Atlantyckim.
Warunki naturalne
Zaliczany do Makaronezji archipelag pochodzenia wulkanicznego na Oceanie Atlantyckim u północnych wybrzeży Afryki, na północ od hiszpańskich Wysp Kanaryjskich. Obejmuje trzy grupy wysp: Madera (741 km²) z położoną przy jej wschodnim cyplu wysepką Vermela Fora, Porto Santo (42,5 km²; na północny wschód od Madery) otoczoną grupą mniejszych wysp (m.in. Baixo, Ferro, Fora, Cima) oraz grupę trzech niezamieszkanych pustynnych wysp Ilhas Desertas (na południowy wschód od Madery).
Powierzchnia wysp jest górzysta. Najwyższym szczytem jest Pico Ruivo na wyspie Madera (1862 m n.p.m.). Klimat łagodny, określany mianem „wiecznej wiosny”. Średnia temperatura dobowa w styczniu wynosi ok. 16 °C, a w lipcu ok. 23 °C. Posiada bogatą roślinność podzwrotnikową. (Lasy wawrzynowe zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO). Obszar chroniony rezerwatem zajmuje niemal 2/3 powierzchni wyspy.
Pochodzenie nazwy
Portugalscy odkrywcy João Gonçalves Zarco i Tristão Vaz Teixeira ochrzcili nowy ląd mianem Ilha Madeira, czyli Wyspy Drewna lub Zalesionej Wyspy[1] – prawdopodobnie przez opozycję do innych, pustynnych wysp archipelagu.
Historia Madery
Plutarch w swoich Żywotach równoległych relacjonował, że po powrocie do Kadyksu spotkał żeglarzy, którzy mówili o idyllicznych wyspach Atlantyku: "Wyspy w liczbie dwóch oddalone są od siebie wąską cieśniną, leżąc 10 000 furlongów [2 000 km] od Afryki. Zwą je Wyspami Błogosławionych”[2].
W starożytności archipelag znany był Fenicjanom, jednak niezamieszkany. Na pewno był widywany przez średniowiecznych żeglarzy już w XIV w.[3] Odkryli go Portugalczycy João Gonçalves Zarco, Tristão Vaz Teixeira i Bartolomeu Perestrelo, których gwałtowny sztorm zagnał w 1418 r. na Pôrto Santo. Oni to nadali nazwę wyspie Madera, chociaż wylądowali na niej dopiero w latach następnych (1419 i 1420). Wyspa została zasiedlona i zagospodarowana jeszcze w XV w., z którego to czasu pochodzą najstarsze plantacje trzciny cukrowej. Prawdopodobnie również w tym okresie sprowadzono tu winną latorośl. Ziemię pod uprawę zyskiwano karczując i wypalając lasy. Na wyspie osiedlali się głównie uciekinierzy z terenu Portugalii, prześladowani Maurowie i Żydzi z Hiszpanii, Holendrzy i Włosi. Do pracy na plantacjach trzciny cukrowej sprowadzano czarnych niewolników z Afryki.
W latach 1580–1640 wraz z Portugalią Madera wchodziła w skład Hiszpanii. Po odzyskaniu przez Portugalię niepodległości i zacieśnieniu współpracy ze Zjednoczonym Królestwem mieszkańcy Madery zaczęli się bogacić na handlu, szczególnie z Nowym Światem.
W 1801 i w latach 1807–1814 wyspa znalazła się pod zarządem brytyjskim. W XIX w. Madera podupadła i straciła na znaczeniu. W 1931 r. na wyspie wybuchła rebelia przeciw lizbońskiej dyktaturze generała Carmony (Rewolta Maderska). Spowodowana ona była ograniczonym prawem do wyrobu mąki, co spowodowało wzrost ceny chleba, co z kolei wywołało kryzys gospodarczy i bankowy. Po początkowych sukcesach rebelia została stłumiona przez wojsko przybyłe z Lizbony. Od 1 lipca 1976 r. region autonomiczny z własnym rządem regionalnym i parlamentem.
W 1860 r. kilka miesięcy spędziła na Maderze cesarzowa Austrii Elżbieta – Sissi”, lecząca się tu z gruźlicy i depresji, w jaką popadła na wiedeńskim dworze. W 1922 w Funchal na Maderze ostatnie miesiące swego życia spędził Karol I Habsburg, ostatni cesarz Austrii i król Węgier (został pochowany w kościele Igreja de Nossa Senhora do Monte). Od 21 grudnia 1930 do 23 marca 1931 przebywał tu na wypoczynku Józef Piłsudski[4] – jego pobyt upamiętnia tablica w wilii Quinta Bettencourt na przedmieściach Funchal. Podczas pobytu na Maderze Piłsudski obchodził imieniny. W związku z tym ogłoszono akcję wysyłania imieninowych kartek na wyspę. Z całego kraju wysłano ponad milion pocztówek. Dostarczyć je na Maderę miał "Wicher", najnowszy polski niszczyciel, świeżo ukończony we Francji[5]. Bywał tu również Winston Churchill.
Legenda portugalska głosi, że na Maderze osiadł król Polski i Węgier Władysław III Warneńczyk po zakończonej bitwie pod Warną[6].
Geografia
- Osobny artykuł:
Autonomiczny Region Madery składa się z wyspy Madera, wyspy Porto Santo, wysp Desertas i Selvagens.
Funchal, stolica Madery, położone jest na południowym wybrzeżu wyspy. Pozostałe główne miasta: Porto Santo (znane też jako Vila Baleira), Ribeira Brava, Machico, Câmara de Lobos, Santa Cruz i Santana.
Archipelag leży około 685 km od wybrzeży Afryki, około 970 kilometrów od Lizbony, 370 kilometrów od Gran Canarii i 770 km od wyspy Santa Maria, najbliższej z Azorów.
Madera jest największą wyspą archipelagu o powierzchni 741 km², długości 57 km (z zachodu na wschód), szerokości 22 km w najszerszym miejscu i długości wybrzeża około 140 km.
Klimat
Madera znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego[7][8] typu śródziemnomorskiego[9], z całorocznym okresem wiosenno–letnim. Średnia roczna temperatura na wybrzeżu wynosi 22,6 °C w dzień i 16,5 °C w nocy[10].
W najchłodniejszym okresie – od grudnia do kwietnia, średnia temperatura na wybrzeżu wynosi wokół 20 °C w dzień i 14 °C w nocy. Opady śniegu, jak i mróz nigdy w wybrzeżnej części wyspy nie wystąpiły. Najniższą zanotowaną temperaturą było 7,4 °C w nocy. W maju i listopadzie średnia temperatura wynosi wokół 22 °C w dzień i 16 °C w nocy, natomiast w lipcu i październiku średnia temperatura wynosi wokół 25 °C w dzień i 19 °C w nocy. Najcieplejszymi miesiącami są sierpień i wrzesień ze średnią temperaturą wokół 26 °C w dzień i 20 °C w nocy. Temperatury ≥30 °C występują rzadko, w okresie od czerwca do września mogą pojawić się około 2 takie dni miesięcznie. Najwyższa odnotowana temperatura to 38,4 °C[10].
Wybrzeżna część Madery ma około 80 dni deszczowych rocznie, od 1 dnia deszczowego w lipcu do 13 dni deszczowych w grudniu. Występuje tutaj około 2500 godzin czystej słonecznej pogody rocznie, od 164 h (średnio 5,3 godziny dziennie, około 5 razy więcej niż w Polsce) w grudniu do 260 h (średnio 8,4 godziny czystego słońca na dobę) w sierpniu[11]. Temperatura morza waha się od 17,8 °C w marcu do 23,7 °C we wrześniu[12].
Pogoda na Maderze potrafi być zmienna, choć zwykle umiarkowana, to jednak okresowo wyspę nawiedzają ulewne deszcze i inne silne zjawiska pogodowe, które powodują spore zniszczenia na wyspie, w tym wśród infrastruktury i pochłaniając ofiary ludzkie[13][14].
Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Średnie temperatury w dzień [°C] | 19.7 | 19.7 | 20.4 | 20.6 | 21.6 | 23.4 | 25.1 | 26.4 | 26.4 | 24.9 | 22.6 | 20.7 | 22,6 |
Średnie dobowe temperatury [°C] | 16.7 | 16.6 | 17.2 | 17.5 | 18.6 | 20.6 | 22.2 | 23.2 | 23.2 | 21.8 | 19.6 | 17.9 | 19,6 |
Średnie temperatury w nocy [°C] | 13.7 | 13.4 | 13.9 | 14.4 | 15.6 | 17.7 | 19.2 | 20.0 | 20.0 | 18.6 | 16.6 | 15.0 | 16,5 |
Opady [mm] | 74.1 | 83.0 | 60.2 | 44.0 | 28.9 | 7.2 | 1.6 | 2.0 | 32.9 | 89.5 | 88.8 | 115 | 627 |
Średnia liczba dni z opadami | 12 | 10 | 9 | 8 | 6 | 3 | 1 | 2 | 6 | 9 | 10 | 13 | 87 |
Średnie usłonecznienie [h] | 167 | 171 | 205 | 225 | 214 | 198 | 245 | 260 | 225 | 205 | 168 | 164 | 2447 |
Źródło: IPMA[10], climatemps.com[11] (nasłonecznienie) (liczba dni z opadami dla wartości 0,1 mm, wysokość 58 m n.p.m., 1981–2010) |
Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Średnie temperatury w dzień [°C] | 18.0 | 18.0 | 18.5 | 19.2 | 20.5 | 22.1 | 23.5 | 25.0 | 25.0 | 23.2 | 21.0 | 19.2 | 21,1 |
Średnie dobowe temperatury [°C] | 15.6 | 15.5 | 15.9 | 16.5 | 17.8 | 19.6 | 21.3 | 22.5 | 22.3 | 20.6 | 18.6 | 16.8 | 18,6 |
Średnie temperatury w nocy [°C] | 13.2 | 13.1 | 13.3 | 13.8 | 15.1 | 17.1 | 18.8 | 19.9 | 19.6 | 18.1 | 16.2 | 14.4 | 16,1 |
Opady [mm] | 48.7 | 40.2 | 37.2 | 23.5 | 14.0 | 7.0 | 3.2 | 4.0 | 23.7 | 39.9 | 50.0 | 69.9 | 361 |
Średnia liczba dni z opadami | 13.7 | 12.2 | 10.9 | 10.4 | 8.5 | 6.7 | 4.8 | 4.6 | 7.4 | 12.0 | 12.5 | 15.1 | 119 |
Średnie usłonecznienie [h] | 135 | 135 | 171 | 188 | 223 | 204 | 223 | 241 | 204 | 182 | 146 | 133 | 2186 |
Źródło: IPMA[15] (liczba dni z opadami dla wartości 0,1 mm, wysokość 78 m n.p.m., 1971–2000) |
Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Rok |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
18,8 | 18,1 | 17,8 | 18,2 | 19,0 | 20,5 | 21,8 | 23,1 | 23,7 | 23,1 | 21,5 | 19,9 | 20,5 |
Flora i fauna
Madera jest domem wielu endemicznych roślin i gatunków zwierząt. Wśród nich znajduje się m.in. gołąb maderski, zniczek maderski, czy otus mauli.
Gospodarka
Uprawia się winorośl, trzcinę cukrową, warzywa i drzewa owocowe. Łagodny i regularny klimat pozwolił sprowadzić na Maderę szereg gatunków tropikalnych roślin uprawnych (m.in. banany), które świetnie się tu przyjęły, stopniowo wypierając nawet rodzimą roślinność. Hoduje się bydło. Mieszkańcy trudnią się też rybołówstwem. Ważną gałęzią gospodarki jest przemysł winiarski (wina Madera), dochody z eksportu wina stanowią ważną część całości eksportu (43% w 1999). Z uprawianej na wyspie trzciny cukrowej produkuje się lokalną odmianę rumu. Część mieszkańców Madery zajmuje się hafciarstwem, wikliniarstwem i wyplataniem wyrobów z trzciny. Po II wojnie światowej zanotowano wśród młodych ludzi wzrost emigracji zarobkowej, głównie do Wenezueli.
Od początków XX wieku Madera stała się celem podróży turystycznych. Była m.in. uznanym zimowiskiem dla zamożnych Anglików i innych nacji z północy Europy. Po II wojnie światowej, wraz z rozwojem komunikacji lotniczej, liczba turystów szybko wzrosła, chociaż przybywają tu oni na krótsze okresy.
Bezrobocie na Maderze w drugim kwartale 2017 roku wynosiło 11%[16].
Transport
- Port lotniczy Madera, międzynarodowy port lotniczy, który obsłużył w 2016 roku ok. 3 mln pasażerów[17].
- Port lotniczy Porto Santo, mały port lotniczy, który obsłużył w 2016 roku 156 120 pasażerów.
- Port Funchal, międzynarodowy port morski
Religia
- Osobny artykuł:
- Zobacz więcej w artykule
Przypisy
- ↑ „Rzeczpospolita”, dodatek „Moje podróże”, 23.01.2009 r., s. 4.
- ↑ Plutarch • Life of Sertorius [online], penelope.uchicago.edu [dostęp 2021-07-05] .
- ↑ Biesiada Roman: Kwiaty na wulkanie, w: „Poznaj świat” R.XII, nr 11 (144), listopad 1964, s. 11–14.
- ↑ Marszałek Józef Piłsudski na Maderze.
- ↑ Józef Piłsudski na Maderze [online], Madera - kraina wiecznej wiosny, 9 kwietnia 2018 [dostęp 2019-01-31] (pol.).
- ↑ Tak m.in. Joao Reis Gomes (1941), Joao C.D.Nacimento (1934), Conego Homen (1934), Alberto Artur Sarmento (1953) i in. oraz L. Kielanowski, Odyseja Władysława Warneńczyka, Londyn 1991; Z. Święch, Ostatni krzyżowiec Europy. Oddychający sarkofag Warneńczyka?, Kraków 1995. https://madera.org.pl/krol-wladyslaw-trzeci-warnenczyk/
- ↑ Climatic map by Istituto Geografico De Agostini.
- ↑ Die Klimatypen der Erde – Pädagogische Hochschule in Heidelberg.
- ↑ World Map of Köppen–Geiger Climate Classification.
- ↑ a b c Instituto Português do Mar e da Atmosfera: Monthly Averages for Funchal, Portugal (1981-2010).
- ↑ a b „Funchal Climate & Temperature” – climatemps.com.
- ↑ a b Funchal average sea temperature – seatemperature.org
- ↑ Daniel Bellamy , Madeira hit by floods and torrential rain on Christmas Day [online], euronews, 26 grudnia 2020 [dostęp 2021-07-05] (ang.).
- ↑ Tobi Hughes , Estrada Monumental Flooded [online], Madeira Island News Blog, 27 marca 2021 [dostęp 2021-07-05] (ang.).
- ↑ Instituto Português do Mar e da Atmosfera: Fichas Climatológicas. PORTO SANTO/AEROPORTO/MADEIRA (524).
- ↑ Taxa de desemprego caiu para 8,8% – Jornal de Notícias, 2017
- ↑ O melhor ano de sempre dos aeroportos portugueses 2016 – ana.pt
Zobacz też
Linki zewnętrzne