Słownik języka polskiego (Witold Doroszewski): Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
drobne merytoryczne |
Słownik języka polskiego PAN |
||
Linia 18: | Linia 18: | ||
|wikicytaty = |
|wikicytaty = |
||
}} |
}} |
||
'''Słownik języka polskiego''' pod red. W. Doroszewskiego, w literaturze spotyka się skrót '''SJPD''' – został opracowany i opublikowany przez grupę naukowców pod przewodnictwem [[Witold Doroszewski|Witolda Doroszewskiego]]<ref name="uni.lodz.pl">{{Cytuj |url = http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:uy_lhwdUQX8J:www.uni.lodz.pl/plik/1915/619a540c59b94f1051310749608195e0+&cd=6&hl=pl&ct=clnk&gl=pl&client=firefox-b |tytuł = Prof. dr hab. Witold Doroszewski |opublikowany = Uniwersytet Łódzki |data dostępu = 2017-10-26}}</ref>. W wydaniu z 1996 r. słownik obejmował 125 632 hasła{{odn|Żmigrodzki|2003|s=158–150}}<ref name="wyborcza.pl">{{Cytuj |url = http://wyborcza.pl/1,75517,1634315.html |tytuł = Polszczyzna pięciu pokoleń. Rozmowa z prof. Dubiszem, redaktorem „Uniwersalnego słownika języka polskiego” pod red. Stanisława Dubisza |autor = Teresa Kruszona, Cezary Polak |data = 2003 |opublikowany = Wyborcza.pl |data dostępu = 2017-10-26 |dostęp=z}}</ref>, był zatem największym [[słownik]]iem [[język polski|języka polskiego]] wydanym w XX w.{{odn|Żmigrodzki|2003|s=35}} |
'''Słownik języka polskiego''' pod red. W. Doroszewskiego, '''Słownik języka polskiego PAN'''<ref>{{Cytuj | url=https://www.mimuw.edu.pl/~kszafran/publikacje/ptj2003.pdf | tytuł=Ku elektronicznej wersji "Słownika polszczyzny XVI wieku" | opublikowany=BULLETIN DE LA SOCIÉTÉ POLONAISE DE LINGUISTIQUE, fasc. LX, 2004, ISSN 0032–3802 | data dostępu=2021-09-17 }}</ref>, w literaturze spotyka się skrót '''SJPD''' – został opracowany i opublikowany przez grupę naukowców pod przewodnictwem [[Witold Doroszewski|Witolda Doroszewskiego]]<ref name="uni.lodz.pl">{{Cytuj |url = http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:uy_lhwdUQX8J:www.uni.lodz.pl/plik/1915/619a540c59b94f1051310749608195e0+&cd=6&hl=pl&ct=clnk&gl=pl&client=firefox-b |tytuł = Prof. dr hab. Witold Doroszewski |opublikowany = Uniwersytet Łódzki |data dostępu = 2017-10-26}}</ref>. W wydaniu z 1996 r. słownik obejmował 125 632 hasła{{odn|Żmigrodzki|2003|s=158–150}}<ref name="wyborcza.pl">{{Cytuj |url = http://wyborcza.pl/1,75517,1634315.html |tytuł = Polszczyzna pięciu pokoleń. Rozmowa z prof. Dubiszem, redaktorem „Uniwersalnego słownika języka polskiego” pod red. Stanisława Dubisza |autor = Teresa Kruszona, Cezary Polak |data = 2003 |opublikowany = Wyborcza.pl |data dostępu = 2017-10-26 |dostęp=z}}</ref>, był zatem największym [[słownik]]iem [[język polski|języka polskiego]] wydanym w XX w.{{odn|Żmigrodzki|2003|s=35}} |
||
== Historia == |
== Historia == |
Wersja z 01:28, 17 wrz 2021
Autor | |
---|---|
Tematyka |
słownik |
Data powstania |
1950–1969 |
Wydanie oryginalne | |
Miejsce wydania |
Warszawa |
Język |
polski |
Data wydania |
1955–1969 |
Wydawca |
Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego, Słownik języka polskiego PAN[1], w literaturze spotyka się skrót SJPD – został opracowany i opublikowany przez grupę naukowców pod przewodnictwem Witolda Doroszewskiego[2]. W wydaniu z 1996 r. słownik obejmował 125 632 hasła[3][4], był zatem największym słownikiem języka polskiego wydanym w XX w.[5]
Historia
Komitet redakcyjny słownika został powołany przez Komitet do spraw Kultury przy Radzie Ministrów[6]. Prace nad słownikiem rozpoczęto w roku 1950[7]. Początkowo słownik nosił nazwę „Słownik współczesnego języka polskiego” i pod taką nazwą ukazał się pierwszy tom, jednak po zgłoszonych uwagach, a także ingerencjach natury ideologiczno-politycznej ustalono, że słownik będzie obejmował polszczyznę od XVIII wieku[7]. Wybór tej cezury był spowodowany konstatacją, że w epoce oświecenia dokonał się przełom w dziejach i umysłowości Polski i Polaków[6]. Podczas pracy nad słownikiem korzystano z kartoteki cytatów liczącej ok. 7 milionów kart[6].
Słownik wydany był w 11 tomach (dziesięć plus suplement[7]) w okresie od 1958 do 1969. Pierwsze tomy wydane zostały przez wydawnictwo Wiedza Powszechna. Ponieważ cieszył się niewielkim zainteresowaniem, zmieniono wydawnictwo na Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Wydawnictwo sprzedawało poszczególne tomy drogą subskrypcji, a nakład wyniósł ok. 26 tys. egzemplarzy, przy czym nakład poszczególnych tomów był różny i osiągał nawet 30 tys. egz. – liczba mniejsza niż liczba bibliotek w tamtym czasie. Cena pojedynczego tomu była wysoka i wynosiła ok. 200 zł za egzemplarz[8]. Na podstawie tego słownika przygotowano również krótsze wydania trzytomowe i jednotomowe, w tym Mały słownik języka polskiego S. Skorupki, H. Auderskiej i Z. Łempickiej[7].
Prace nad słownikiem kontrolowała cenzura. Jej ingerencje dotyczyły nie tyle definicji, ile użytych cytatów lub zastrzeżeń co do źródeł, z których cytaty pochodziły, oraz ich autorów. Słownikowi zarzucano m.in. klerykalizm i antyradzieckość. W niektórych przypadkach kolegium redakcyjne, a zwłaszcza jego naczelny, musieli odwoływać się do Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Usunięto m.in. cytaty z Jerzego Andrzejewskiego, Pawła Jasienicy i Czesława Miłosza. Wskutek autocenzury pominięto negatywnie zabarwione, potoczne znaczenie słowa bolszewik[6].
W 1973 r. do słownika wydano indeks a tergo, opracowany przez kilkuosobowy zespół wyłoniony z Redakcji Słowników Języka Polskiego PWN. Indeks został zdigitalizowany i wprowadzony do sieci[6].
Koncepcja leksykologiczna
Słownik opierał się o zasady behawioryzmu, racjonalizmu, scjentyzmu, encyklopedyzmu, perswazyjności i normatywizmu[9]. W założeniach słownik miał kształtować zachowania użytkowników; Doroszewski twierdził, że „analiza znaczeń wyrazu to analiza możliwych sposobów działania za jego pomocą”. Słownik w założeniu miał opierać się na naukowym poglądzie na świat, co wiązało się również z podejściem pedagogicznym. Metoda encyklopedyczna polegała na tym, że definicja z założenia nie była samym opisem znaczenia wyrazu, a desygnatu, czyli rzeczywistości pozajęzykowej. Doroszewski wyszedł również z założenia, że słownik powinien wpływać na zachowania językowe przez odpowiednią selekcję haseł, jakie umieści w słowniku[9].
Wprowadzenie tych założeń w życie wiązało się z odpowiednimi możliwościami organizacyjnymi i finansowymi. Do lat 80. była to metodologia dominująca, a nawet, według niektórych źródeł, wyłączna[5]. Pozytywem był system informacji fleksyjnej, który zastosowano po raz pierwszy, a także podział na grupy pod względem deklinacji i koniugacji.
Słownikowi zarzucano, że w porównaniu z poprzednim słownikiem języka polskiego zawierał tylko 7% nowego słownictwa. Zarzuca się również brak pracy nad tomami uzupełniającymi[10]. Krytykowano także mało intuicyjny i obarczony licznymi błędami opis fleksji wyrazów[6].
Zakres informacji o haśle
Hasła w słowniku Doroszewskiego składają się z następujących elementów[11]:
- wyraz hasłowy,
- informacje gramatyczne, w tym fleksyjne, opracowane przez Jana Tokarskiego,
- kwalifikatory,
- definicja,
- przykłady użycia, będące cytatami ze źródeł; użyto ok. 3000 źródeł drukowanych[6],
- użycie przenośne,
- frazeologia, w tym przysłowia,
- skrócona etymologia,
- informacje o występowaniu słowa we wcześniejszych słownikach.
Współautorzy
W zespole prowadzącym pracę nad słownikiem oprócz Witolda Doroszewskiego byli m.in.[8]:
- Stanisław Skorupka (zastępca redaktora naczelnego),
- Bronisław Wieczorkiewicz (sekretarz redakcji),
- Jan Tokarski,
- Halina Kurkowska,
- Józef Wierzchowski,
- Halina Auderska – kierowniczka pracowni,
- Hipolit Szkiłądź
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Ku elektronicznej wersji "Słownika polszczyzny XVI wieku" [online], BULLETIN DE LA SOCIÉTÉ POLONAISE DE LINGUISTIQUE, fasc. LX, 2004, ISSN 0032–3802 [dostęp 2021-09-17] .
- ↑ Prof. dr hab. Witold Doroszewski [online], Uniwersytet Łódzki [dostęp 2017-10-26] .
- ↑ Żmigrodzki 2003 ↓, s. 158–150.
- ↑ Teresa Kruszona , Cezary Polak , Polszczyzna pięciu pokoleń. Rozmowa z prof. Dubiszem, redaktorem „Uniwersalnego słownika języka polskiego” pod red. Stanisława Dubisza [online], Wyborcza.pl, 2003 [dostęp 2017-10-26] .
- ↑ a b Żmigrodzki 2003 ↓, s. 35.
- ↑ a b c d e f g Zygmunt Saloni , Mirosław Bańko , Słownik języka polskiego, Warszawa 1958–1969, red. Witold Doroszewski [online], Warszawskie Koło Leksykograficzne Uniwersytetu Warszawskiego [dostęp 2017-10-25] .
- ↑ a b c d Bożena Sieradzka-Baziur , Nowe słowniki, [w:] Stanisław Urbańczyk, Słowniki i encyklopedie. Ich rodzaje i użyteczność, wyd. 4, Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 2000, s. 32–33, ISBN 83-900829-4-2 .
- ↑ a b Żmigrodzki 2003 ↓, s. 158.
- ↑ a b Żmigrodzki 2003 ↓, s. 35–36.
- ↑ Żmigrodzki 2003 ↓, s. 159–160.
- ↑ Żmigrodzki 2003 ↓, s. 159.
Bibliografia
- Piotr Żmigrodzki , Wprowadzenie do leksykografii polskiej, Podręczniki i Skrypty Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 16, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2003, s. 169–173, ISBN 83-226-1267-2 .