Wielkouch króliczy: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
rozbudowa
źródła/przypisy
Linia 35: Linia 35:
Wielkouch króliczy należy do [[torbacze|torbaczy]] z [[rząd (biologia)|rzędu]] [[jamrajokształtne|jamrajokształtnych]]. Wśród dzisiejszych taksonów zawierają on dwie rodziny [[jamrajowate|jamrajowatych]] i [[wielkouchowate|wielkouchowatych]], wielkouch króliczy należy do tej drugiej. Prócz niego należał do niej niedawno także drugi gatunek [[wielkouch mniejszy]], obecnie jednak jest on już [[wymieranie|wymarły]]{{odn|Błaszak|Skoracki|Gliwicz|2020|s = 80}}.
Wielkouch króliczy należy do [[torbacze|torbaczy]] z [[rząd (biologia)|rzędu]] [[jamrajokształtne|jamrajokształtnych]]. Wśród dzisiejszych taksonów zawierają on dwie rodziny [[jamrajowate|jamrajowatych]] i [[wielkouchowate|wielkouchowatych]], wielkouch króliczy należy do tej drugiej. Prócz niego należał do niej niedawno także drugi gatunek [[wielkouch mniejszy]], obecnie jednak jest on już [[wymieranie|wymarły]]{{odn|Błaszak|Skoracki|Gliwicz|2020|s = 80}}.


Gatunek opisany został jako ''Perameles lagotis'' piórem Reida w 1837. Jako [[miejsce typowe]] podano rzekę Swan w [[Australia Zachodnia|Australii Zachodniej]]. Kolejni autorzy umieszczali gatunek w różnych rodzajach, w tym w rodzaju ''Macrotis'' (obecnie [[wielkouch]]), w obrębie którego umieszczano liczne gatunki, jak ''M. sagitta'' Thomasa z 1905 ze środkowej Australli czy ''M. nigripes'' opisany przez Jonesa z 1923 z [[Australia Południowa|Australii Południowej]], obecnie zaliczane do gatunku wielkouch króliczy{{r|Wilson&Mittermeier}}.
Gatunek opisany został jako ''Perameles lagotis'' piórem Reida w 1837. Jako [[miejsce typowe]] podano rzekę Swan w [[Australia Zachodnia|Australii Zachodniej]]. Kolejni autorzy umieszczali gatunek w różnych rodzajach, w tym w rodzaju ''Macrotis'' (obecnie [[wielkouch]]), w obrębie którego umieszczano liczne gatunki, jak ''M. sagitta'' Thomasa z 1905 ze środkowej Australli czy ''M. nigripes'' opisany przez Jonesa z 1923 z [[Australia Południowa|Australii Południowej]], obecnie zaliczane do gatunku wielkouch króliczy{{r|Southgate}}.


W 1923 Troughton opisał kolejne podgatunki{{r|Wilson&Mittermeier}}:
W 1923 Troughton opisał kolejne podgatunki{{r|Southgate}}:
* ''M. lagotis cambrica'' z południowego [[Queensland]] i wschodniej [[Nowa Południowa Walia|Nowej Południowej Walii]],
* ''M. lagotis cambrica'' z południowego [[Queensland]] i wschodniej [[Nowa Południowa Walia|Nowej Południowej Walii]],
* ''M. lagotis grandis'' z okolic jeziora Alexandrina niedaleko [[Adelaide]],
* ''M. lagotis grandis'' z okolic jeziora Alexandrina niedaleko [[Adelaide]],
* ''M. lagotis interjecta'' z równiny Nullarbor w Australii Zachodniej.
* ''M. lagotis interjecta'' z równiny Nullarbor w Australii Zachodniej.
Obecnie rzeczone podgatunki uznaje się za [[wymieranie|wymarłe]], w przeciwieństwie do podgatunku nominatywnego ''M. lagotis lagotis'' z Australii Zachodniej. Monotypowość obecnego gatunku pomimo pewnych różnic pomiędzy populacjami z Queenland oraz tymi z [[Terytorium Północne|Terytorium Północnego]] i Australii Zachodniej potwierdziły badania [[genetyka|genetyczne]]{{r|Wilson&Mittermeier}}.
Obecnie rzeczone podgatunki uznaje się za [[wymieranie|wymarłe]], w przeciwieństwie do podgatunku nominatywnego ''M. lagotis lagotis'' z Australii Zachodniej. Monotypowość obecnego gatunku pomimo pewnych różnic pomiędzy populacjami z Queenland oraz tymi z [[Terytorium Północne|Terytorium Północnego]] i Australii Zachodniej potwierdziły badania [[genetyka|genetyczne]]{{r|Southgate}}.


== Rozmieszczenie geograficzne i siedlisko ==
== Rozmieszczenie geograficzne i siedlisko ==
Linia 49: Linia 49:


== Budowa ==
== Budowa ==
Długość ciała (bez ogona) [[samica|samic]] 29–39 cm, [[samiec|samców]] 30–55 cm, długość ogona samic 20–27,8 cm, samców 20–29 cm; masa ciała samic 0,8–1,2 kg, samców 1–2,5 kg{{r|Southgate}}. Ciało pokrywa miękkie, jedwabiste futro. Zabarwione jest na niebieskawoszaro, od strony brzusznej zaś biało{{odn|Błaszak|Skoracki|Gliwicz|2020|s = 80-81}}.
Długość ciała (bez ogona) [[samica|samic]] 29–39 cm, w tym 9,5 cm długości głowy, [[samiec|samców]] 30–55 cm{{r|Southgate}} z mierzącą , długość ogona samic 20–27,8 cm, samców 20–29 cm; masa ciała samic 0,8–1,2 kg, samców 1–2,5 kg{{r|Southgate}}. Ciało pokrywa miękkie, jedwabiste futro. Zabarwione jest na niebieskawoszaro, od strony brzusznej zaś biało{{odn|Błaszak|Skoracki|Gliwicz|2020|s = 80-81}}. Southgate zwraca uwagę na dużą zmienność w rozmiarach ciała: w pełni wyrośnięty wielkouch króliczy może być 2 razy większy od osobnika, który dopiero osiągnął dojrzałość płciową, samiec może być dwukrotnie większy od samicy ([[dymorfizm płciowy]]){{r|Southgate}}.


Głowę wielkoucha wieńczą długie, prawie nieowłosione uszy, przywodzące na myśl uszy [[królik]]a. Pysk zwierzęcia również jest długi, zakończony spiczaście. Znajduje się na nim różowy nos, nieporośnięty futrem. Obok wyrastają natomiast [[Włosy czuciowe|wibryssy]]. W pysku znajduje się długi i lepki język, stanowiący [[adaptacja (biologia)|adaptację]] do spożywania [[termity|termitów]]{{odn|Błaszak|Skoracki|Gliwicz|2020|s = 80-81}}. Podobny język ma [[mrówkożer workowaty]] z blisko spokrewnionego rzędu [[niełazokształtne|niełazokształtnych]]{{odn|Błaszak|Skoracki|Gliwicz|2020|s = 78}}. Ogólnie ssaki żywiące się [[mrówkowate|mrówkami]] i termitami wykazuje [[konwergencja (biologia)|konwergencję]]{{odn|Gliwicz|2020|s = 65}}.
Głowę wielkoucha wieńczą długie, prawie nieowłosione uszy, przywodzące na myśl uszy [[królik]]a. Pysk zwierzęcia również jest długi, zakończony spiczaście. Znajduje się na nim różowy nos, nieporośnięty futrem. Obok wyrastają natomiast [[Włosy czuciowe|wibryssy]]. W pysku znajduje się długi i lepki język, stanowiący [[adaptacja (biologia)|adaptację]] do spożywania [[termity|termitów]]{{odn|Błaszak|Skoracki|Gliwicz|2020|s = 80-81}}. Podobny język ma [[mrówkożer workowaty]] z blisko spokrewnionego rzędu [[niełazokształtne|niełazokształtnych]]{{odn|Błaszak|Skoracki|Gliwicz|2020|s = 78}}. Ogólnie ssaki żywiące się [[mrówkowate|mrówkami]] i termitami wykazuje [[konwergencja (biologia)|konwergencję]]{{odn|Gliwicz|2020|s = 65}}.
Linia 76: Linia 76:
# <ref name="iucn">{{IUCN |id = 12650 |nazwa = Macrotis lagotis |autor = A.A. Burbidge, J. Woinarski |iucn rok = 2020 |wersja = 2020-2 |data dostępu = 2020-07-26}}</ref>
# <ref name="iucn">{{IUCN |id = 12650 |nazwa = Macrotis lagotis |autor = A.A. Burbidge, J. Woinarski |iucn rok = 2020 |wersja = 2020-2 |data dostępu = 2020-07-26}}</ref>
# <ref name="Cichocki&inni">{{Cytuj książkę | autor = W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz| tytuł = Polskie nazewnictwo ssaków świata | wydawca = Muzeum i Instytut Zoologii PAN | miejsce = Warszawa | rok = 2015 | isbn = 978-83-88147-15-9| strony = 9| język = pl en}}</ref>
# <ref name="Cichocki&inni">{{Cytuj książkę | autor = W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz| tytuł = Polskie nazewnictwo ssaków świata | wydawca = Muzeum i Instytut Zoologii PAN | miejsce = Warszawa | rok = 2015 | isbn = 978-83-88147-15-9| strony = 9| język = pl en}}</ref>
# <ref name="Southgate">{{Cytuj książkę | autor = D.E. Wilson & R.A. Mittermeier| tytuł = [[Handbook of the Mammals of the World]] | autor r = R. Southgate| rozdział = Family Thylacomyidae (Greater Bilby)| część = 5 | tytuł części = Monotremes and Marsupials| wydawca = Lynx Edicions | miejsce = Barcelona | strony = | isbn = 978-84-96553-99-6 | rok = 2015 | język = en}}</ref>
# <ref name="iccs">{{Cytuj stronę | url = https://www.iccs.org.uk/index.php/blog/bilby-vs-bunny-are-conservationists-losing-fight-easter | tytuł = Bilby vs Bunny: are conservationists losing the fight for Easter? | autor = Diogo Veríssimo | data = 2018-04-05 | opublikowany = www.iccs.org.uk | język = en | data dostępu = 2021-08-15}}</ref>
# <ref name="iccs">{{Cytuj stronę | url = https://www.iccs.org.uk/index.php/blog/bilby-vs-bunny-are-conservationists-losing-fight-easter | tytuł = Bilby vs Bunny: are conservationists losing the fight for Easter? | autor = Diogo Veríssimo | data = 2018-04-05 | opublikowany = www.iccs.org.uk | język = en | data dostępu = 2021-08-15}}</ref>
# <ref name="NG">{{Cytuj stronę | url = https://www.nationalgeographic.com/animals/article/australia-easter-bunny-bilbies | tytuł = Meet the bilby, Australia's own 'Easter bunny' | autor = Annie Roth | data = 2019-04-18 | opublikowany = www.nationalgeographic.com | język = en | data dostępu = 2021-08-15}}</ref>
# <ref name="NG">{{Cytuj stronę | url = https://www.nationalgeographic.com/animals/article/australia-easter-bunny-bilbies | tytuł = Meet the bilby, Australia's own 'Easter bunny' | autor = Annie Roth | data = 2019-04-18 | opublikowany = www.nationalgeographic.com | język = en | data dostępu = 2021-08-15}}</ref>
# <ref name="save">{{Cytuj stronę | url = https://savethebilbyfund.com/about-us/ | tytuł = About us | opublikowany = savethebilbyfund.com | język = en | data dostępu = 2021-08-15}}</ref>
# <ref name="save">{{Cytuj stronę | url = https://savethebilbyfund.com/about-us/ | tytuł = About us | opublikowany = savethebilbyfund.com | język = en | data dostępu = 2021-08-15}}</ref>
# <ref name="Warren&03">{{Cytuj | autor = Warren, K. S.; Swan, R. A.; Morgan‐Ryan, U. M.; Friend, J. A.; Elliot, A. | tytuł = Cryptosporidium muris infection in bilbies (Macrotis lagotis) | url = https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1751-0813.2003.tb14602.x | czasopismo = Australian Veterinary Journal | wolumin = 81 | numer = 12 | data = 2003 | s = 739-741 | język = en}}</ref>
# <ref name="Warren&03">{{Cytuj | autor = Warren, K. S.; Swan, R. A.; Morgan‐Ryan, U. M.; Friend, J. A.; Elliot, A. | tytuł = Cryptosporidium muris infection in bilbies (Macrotis lagotis) | url = https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1751-0813.2003.tb14602.x | czasopismo = Australian Veterinary Journal | wolumin = 81 | numer = 12 | data = 2003 | s = 739-741 | język = en}}</ref>
# <ref name="Wilson&Mittermeier">{{Cytuj| autor = D.E. Wilson, R.A. Mittermeier| tytuł = [[Handbook of the Mammals of the World]] | autor r = R. Southgate| rozdział = Family Thylacomyidae (Greater Bilby)| część = 5. Monotremes and Marsupials| wydawca = Lynx Edicions | miejsce = Barcelona | s = 360–361| isbn = 978-84-96553-99-6 | data = 2015 | język = en}}</ref>
# <ref name="Southgate">{{Cytuj| autor = D.E. Wilson, R.A. Mittermeier| tytuł = [[Handbook of the Mammals of the World]] | autor r = R. Southgate| rozdział = Family Thylacomyidae (Greater Bilby)| część = 5. Monotremes and Marsupials| wydawca = Lynx Edicions | miejsce = Barcelona | s = 360–361| isbn = 978-84-96553-99-6 | data = 2015 | język = en}}</ref>
}}
}}



Wersja z 06:52, 22 wrz 2021

Wielkouch króliczy
Macrotis lagotis[1]
(Reid, 1837)[2]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

ssaki niższe

(bez rangi) torbacze
Rząd

jamrajokształtne

Rodzina

wielkouchowate

Rodzaj

wielkouch

Gatunek

wielkouch króliczy

Synonimy
  • Perameles lagotis Reid, 1837[2]
  • Thalacomys sagitta Thomas, 1905[3]
  • Thalacomys nigripes Wood Jones, 1923[4]
  • Macrotis lagotis interjecta Troughton, 1932[5]
  • Macrotis lagotis grandis Troughton, 1932[6]
  • Macrotis lagotis cambrica Troughton, 1932[7]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[8]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Wielkouch króliczy[9] (Macrotis lagotis) – gatunek ssaka, torbacza z rodziny wielkouchowatych. Występuje w Australii.

Systematyka

Wielkouch króliczy należy do torbaczy z rzędu jamrajokształtnych. Wśród dzisiejszych taksonów zawierają on dwie rodziny jamrajowatych i wielkouchowatych, wielkouch króliczy należy do tej drugiej. Prócz niego należał do niej niedawno także drugi gatunek wielkouch mniejszy, obecnie jednak jest on już wymarły[10].

Gatunek opisany został jako Perameles lagotis piórem Reida w 1837. Jako miejsce typowe podano rzekę Swan w Australii Zachodniej. Kolejni autorzy umieszczali gatunek w różnych rodzajach, w tym w rodzaju Macrotis (obecnie wielkouch), w obrębie którego umieszczano liczne gatunki, jak M. sagitta Thomasa z 1905 ze środkowej Australli czy M. nigripes opisany przez Jonesa z 1923 z Australii Południowej, obecnie zaliczane do gatunku wielkouch króliczy[11].

W 1923 Troughton opisał kolejne podgatunki[11]:

  • M. lagotis cambrica z południowego Queensland i wschodniej Nowej Południowej Walii,
  • M. lagotis grandis z okolic jeziora Alexandrina niedaleko Adelaide,
  • M. lagotis interjecta z równiny Nullarbor w Australii Zachodniej.

Obecnie rzeczone podgatunki uznaje się za wymarłe, w przeciwieństwie do podgatunku nominatywnego M. lagotis lagotis z Australii Zachodniej. Monotypowość obecnego gatunku pomimo pewnych różnic pomiędzy populacjami z Queenland oraz tymi z Terytorium Północnego i Australii Zachodniej potwierdziły badania genetyczne[11].

Rozmieszczenie geograficzne i siedlisko

Wielkouch króliczy występuje w środkowej i zachodniej Australii (Australia Zachodnia, Terytorium Północne i południowo-wschodni Queensland[11], inne źródła podają natomiast Nową Południową Walię i Australię Południową[12]). Populacja została z powodzeniem przeniesiona na wyspę Thistle Island(inne języki) (południowa Australia), a reintrodukowana populacja w Lorna Glen (Australia Zachodnia) utrzymuje się na stałym poziomie[11].

Wielkouch króliczy zasiedla tereny suche, pustynne, ale też półpustynie i wydmy[12].

Budowa

Długość ciała (bez ogona) samic 29–39 cm, w tym 9,5 cm długości głowy, samców 30–55 cm[11] z mierzącą , długość ogona samic 20–27,8 cm, samców 20–29 cm; masa ciała samic 0,8–1,2 kg, samców 1–2,5 kg[11]. Ciało pokrywa miękkie, jedwabiste futro. Zabarwione jest na niebieskawoszaro, od strony brzusznej zaś biało[12]. Southgate zwraca uwagę na dużą zmienność w rozmiarach ciała: w pełni wyrośnięty wielkouch króliczy może być 2 razy większy od osobnika, który dopiero osiągnął dojrzałość płciową, samiec może być dwukrotnie większy od samicy (dymorfizm płciowy)[11].

Głowę wielkoucha wieńczą długie, prawie nieowłosione uszy, przywodzące na myśl uszy królika. Pysk zwierzęcia również jest długi, zakończony spiczaście. Znajduje się na nim różowy nos, nieporośnięty futrem. Obok wyrastają natomiast wibryssy. W pysku znajduje się długi i lepki język, stanowiący adaptację do spożywania termitów[12]. Podobny język ma mrówkożer workowaty z blisko spokrewnionego rzędu niełazokształtnych[13]. Ogólnie ssaki żywiące się mrówkami i termitami wykazuje konwergencję[14].

Na tułowiu znajduje się marsupium otwierające się do tyłu, dzięki czemu podczas kopania w ziemi do torby nie dostaje się gleba[12].

Mimo że jamrajokształtne mają przednie łapy ogólnie mniejsze od tylnych, kończyny przednie wielkoucha króliczego są silne. Kończą się pięcioma palcami, z których trzy zaopatrzone są w pazury. Kończyny te ustępują jednak rozmiarami tylnej parze. Wielkouch przemieszcza się galopem[12].

Rozmnażanie

Wielkouch króliczy rozmnaża się poligynicznie. Występuje ciąża, która trwa 2 tygodnie. Następnie rodzą się jedno bądź 2 młode. Występuje torba lęgowa. Samica potrafi odchować do 4 miotów jednego roku[12].

Ekologia

Istotny wpływ na zmniejszenie zasięgu występowania wielkoucha króliczego miały wprowadzone na kontynent australijski przez Europejczyków ssaki takie jak lisy, koty i króliki. W efekcie z pierwotnego zasięgu występowały pozostało między 20 a 30%[12].

W kale wielkouchów króliczych wykryto Cryptosporidium muris. Infestacja utrzymywała się od 2 do 6 miesięcy[15]

Wielkouch króliczy w kulturze

„Wielkanocny wielkouch” (ang. Easter Bilby) z czekolady

Australijskie organizacje zajmujące się ochroną środowiska, np. Foundation for Rabbit-Free Australia oraz Save the Bilby Fund od początków lat 90. XX wieku[16] promują ideę zastąpienia królika jako symbolu Wielkanocy rodzimym odpowiednikiem w postaci „wielkanocnego wielkoucha” (ang. Easter Bilby)[16][17]. We współpracy z producentami słodyczy wytwarzane są m.in. czekoladowe wielkouchy, z których sprzedaży część dochodów przeznaczana jest na ratowanie tego gatunku[16]. Od 2005 roku w Australii obchodzony jest też Krajowy Dzień Wielkoucha (ang. National Bilby Day) przypadający na drugą niedzielę września[18].

Przypisy

  1. Macrotis lagotis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b J. Reid. Description of a new species of the genus Perameles (P. Lagotis). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 4, s. 129, 1836. (ang.). 
  3. O. Thomas. On some Anstralasian Mammals. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 16, s. 426, 1905. (ang.). 
  4. F. Wood Jones. The marsupial genus Thalacomys. A review of the rabbit-bandicoots; with the description of a new species. „Records of the South Australian Museum”. 2, s. 347, 1921–1924. (ang.). 
  5. Troughton 1932 ↓, s. 227.
  6. Troughton 1932 ↓, s. 229.
  7. Troughton 1932 ↓, s. 230.
  8. A.A. Burbidge, J. Woinarski, Macrotis lagotis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-07-26] (ang.).
  9. W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 9. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  10. Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 80.
  11. a b c d e f g h R. Southgate, Family Thylacomyidae (Greater Bilby), [w:] D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 360–361, ISBN 978-84-96553-99-6 (ang.).
  12. a b c d e f g h Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 80-81.
  13. Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 78.
  14. Gliwicz 2020 ↓, s. 65.
  15. K.S. Warren i inni, Cryptosporidium muris infection in bilbies (Macrotis lagotis), „Australian Veterinary Journal”, 81 (12), 2003, s. 739-741 (ang.).
  16. a b c Diogo Veríssimo: Bilby vs Bunny: are conservationists losing the fight for Easter?. www.iccs.org.uk, 2018-04-05. [dostęp 2021-08-15]. (ang.).
  17. Annie Roth: Meet the bilby, Australia's own 'Easter bunny'. www.nationalgeographic.com, 2019-04-18. [dostęp 2021-08-15]. (ang.).
  18. About us. savethebilbyfund.com. [dostęp 2021-08-15]. (ang.).

Bibliografia

  • E.L.G. Troughton. A revision of the rabbit-bandicoots. Family Peramelidae, genus Macrotis. „The Australian zoologist”. 7, s. 219–236, 1932. (ang.). 
  • D. Ciszek, Macrotis lagotis [online], (On-line), Animal Diversity Web, 1999 [dostęp 2008-12-21] (ang.).
  • Czesłąw Błaszak, Maciej Skoracki, Joanna Gliwicz, Infragromada: ssaki żyworodne niższe – Metatheria; torbacze – Marsupialia, [w:] Czesław Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).
  • Joanna Gliwicz, Myrmekofagia, [w:] Czesław Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).