Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Usunięta treść Dodana treść
Linia 82:
Linia 82:
<gallery>
<gallery>
Plik:Arcsin2.svg|thumb|left|400px|Funkcje: <math>y=\sin(x),</math><br /><math>y=\arcsin(x)</math>
Plik:Arcsin2.svg|Funkcje: <math>y=\sin(x),</math><br /><math>y=\arcsin(x)</math>
Plik:Inverse trigonometric functions-arccos and cos.png|thumb|400px|Funkcje:<math>y=\cos(x),</math><br /><math>y=\arccos(x)</math>
Plik:Inverse trigonometric functions-arccos and cos.png|Funkcje:<math>y=\cos(x),</math><br /><math>y=\arccos(x)</math>
Plik:Arcus tangens.png|thumb|left|400px|Funkcje:<math>y=\operatorname{tg}(x),</math><br /><math>y=\operatorname{arctg}(x)</math>
Plik:Arcus tangens.png|Funkcje:<math>y=\operatorname{tg}(x),</math><br /><math>y=\operatorname{arctg}(x)</math>
Plik:Arcctg-ctg-sym.svg|thumb|370px|Funkcje:<math>y=\operatorname{ctg}(x),</math><br /><math>y=\operatorname{arcctg}(x)</math>
Plik:Arcctg-ctg-sym.svg|Funkcje:<math>y=\operatorname{ctg}(x),</math><br /><math>y=\operatorname{arcctg}(x)</math>
</gallery>
</gallery>
Wersja z 13:26, 19 paź 2021
Funkcje cyklometryczne , funkcje kołowe , arkfunkcje [1] – funkcje odwrotne do funkcji trygonometrycznych ograniczonych do pewnych przedziałów [2] .
Funkcje trygonometryczne rozpatrywane na tych przedziałach są różnowartościowe i mają funkcje odwrotne. Tak więc:
arcus sinus (arcsin) jest funkcją odwrotną do funkcji sinus rozpatrywanej na przedziale
[
−
π
2
,
π
2
]
.
{\displaystyle \left[-{\tfrac {\pi }{2}},{\tfrac {\pi }{2}}\right].}
W przedziale tym sinus jest funkcją rosnącą (zatem różnowartościową), wobec czego ma funkcję odwrotną, która jest określona na przedziale
[
−
1
;
1
]
{\displaystyle \left[-1;1\right]}
(czyli obrazie przedziału
[
−
π
2
,
π
2
]
{\displaystyle \left[-{\tfrac {\pi }{2}},{\tfrac {\pi }{2}}\right]}
przez funkcję
sin
{\displaystyle \sin }
).
arcus cosinus (arccos) jest funkcją odwrotną do funkcji cosinus rozpatrywanej na przedziale
[
0
,
π
]
.
{\displaystyle \left[0,\pi \right].}
W przedziale tym cosinus jest funkcją malejącą (zatem różnowartościową), wobec czego ma funkcję odwrotną, która jest określona na przedziale
[
−
1
;
1
]
{\displaystyle \left[-1;1\right]}
(czyli obrazie przedziału
[
0
,
π
]
{\displaystyle \left[0,\pi \right]}
przez funkcję
cos
{\displaystyle \cos }
).
arcus tangens (arctg) jest funkcją odwrotną do funkcji tangens rozpatrywanej na przedziale
(
−
π
2
,
π
2
)
.
{\displaystyle \left(-{\tfrac {\pi }{2}},{\tfrac {\pi }{2}}\right).}
W przedziale tym tangens jest funkcją rosnącą (zatem różnowartościową), wobec czego ma funkcję odwrotną, która jest określona w zbiorze
R
{\displaystyle \mathbb {R} }
(czyli obrazie przedziału
(
−
π
2
,
π
2
)
{\displaystyle \left(-{\tfrac {\pi }{2}},{\tfrac {\pi }{2}}\right)}
przez funkcję
tg
{\displaystyle \operatorname {tg} }
).
arcus cotangens (arcctg) jest funkcją odwrotną do funkcji cotangens rozpatrywanej na przedziale
(
0
,
π
)
.
{\displaystyle \left(0,\pi \right).}
W przedziale tym cotangens jest funkcją malejącą (zatem różnowartościową), wobec czego ma funkcję odwrotną, która jest określona w zbiorze
R
{\displaystyle \mathbb {R} }
(czyli obrazie przedziału
(
0
,
π
)
{\displaystyle \left(0,\pi \right)}
przez funkcję
ctg
{\displaystyle \operatorname {ctg} }
).
arcus secans (arcsec) jest funkcją odwrotną do funkcji secans rozpatrywanej na przedziale
[
0
,
π
]
.
{\displaystyle \left[0,\pi \right].}
W przedziale tym secans jest funkcją rosnącą w każdym z przedziałów (zatem różnowartościową):
[
0
,
π
2
)
,
{\displaystyle \left[0,{\tfrac {\pi }{2}}\right),}
(
π
2
,
π
]
,
{\displaystyle \left({\tfrac {\pi }{2}},\pi \right],}
wobec czego ma funkcję odwrotną, która jest określona na przedziale
(
−
∞
,
−
1
]
∪
[
1
,
+
∞
)
{\displaystyle \left(-\infty ,-1\right]\cup \left[1,+\infty \right)}
(czyli obrazie przedziału
[
0
,
π
]
{\displaystyle \left[0,\pi \right]}
przez funkcję
sec
{\displaystyle \sec }
).
arcus cosecans (arccsc) jest funkcją odwrotną do funkcji cosecans rozpatrywanej na przedziale
[
−
π
2
,
π
2
]
.
{\displaystyle \left[-{\tfrac {\pi }{2}},{\tfrac {\pi }{2}}\right].}
W przedziale tym cosecans jest funkcją malejącą w każdym z przedziałów (zatem różnowartościową):
[
−
π
2
,
0
)
,
{\displaystyle \left[-{\tfrac {\pi }{2}},0\right),}
(
0
,
π
2
]
,
{\displaystyle \left(0,{\tfrac {\pi }{2}}\right],}
wobec czego ma funkcję odwrotną, która jest określona na przedziale
(
−
∞
,
−
1
]
∪
[
1
,
+
∞
)
{\displaystyle \left(-\infty ,-1\right]\cup \left[1,+\infty \right)}
(czyli obrazie przedziału
[
−
π
2
,
π
2
]
{\displaystyle \left[-{\tfrac {\pi }{2}},{\tfrac {\pi }{2}}\right]}
przez funkcję
cosec
{\displaystyle \operatorname {cosec} }
).
Zgodnie z określeniem funkcji odwrotnej:
arcsin
x
=
y
{\displaystyle \arcsin \ x=y\qquad {}}
gdy
sin
y
=
x
{\displaystyle {}\quad \sin \ y=x}
arccos
x
=
y
{\displaystyle \arccos \ x=y\qquad {}}
gdy
cos
y
=
x
{\displaystyle {}\quad \cos \ y=x}
arctg
x
=
y
{\displaystyle \operatorname {arctg} \ x=y\qquad \;\,{}}
gdy
tg
y
=
x
{\displaystyle {}\quad \operatorname {tg} \ y=x}
arcctg
x
=
y
{\displaystyle \operatorname {arcctg} \ x=y\qquad {}}
gdy
ctg
y
=
x
{\displaystyle {}\quad \operatorname {ctg} \ y=x}
arcsec
x
=
y
{\displaystyle \operatorname {arcsec} \ x=y\qquad {}}
gdy
sec
y
=
x
{\displaystyle {}\quad \sec \ y=x}
arccosec
x
=
y
{\displaystyle \operatorname {arccosec} \ x=y\quad {}}
gdy
cosec
y
=
x
{\displaystyle {}\quad \operatorname {cosec} \ y=x}
Jak w przypadku funkcji trygonometrycznych nawiasów wokół argumentów możemy nie stawiać, chyba że prowadziłoby to do niejednoznaczności.
Własności funkcji wynikają natychmiast z twierdzeń o funkcjach odwrotnych. Wszystkie z nich są ciągłe i różniczkowalne.
arcus sinus jest funkcją rosnącą. Jej dziedziną jest
[
−
1
,
1
]
,
{\displaystyle \left[-1,1\right],}
a przeciwdziedziną
[
−
π
2
,
π
2
]
.
{\displaystyle \left[-{\frac {\pi }{2}},{\frac {\pi }{2}}\right].}
arcus cosinus jest funkcją malejącą. Jej dziedziną jest
[
−
1
,
1
]
,
{\displaystyle \left[-1,1\right],}
a przeciwdziedziną
[
0
,
π
]
.
{\displaystyle \left[0,\pi \right].}
arcus tangens jest funkcją rosnącą. Jej dziedziną jest
R
,
{\displaystyle \mathbb {R} ,}
a przeciwdziedziną
(
−
π
2
,
π
2
)
.
{\displaystyle \left(-{\frac {\pi }{2}},{\frac {\pi }{2}}\right).}
arcus cotangens jest funkcją malejącą. Jej dziedziną jest
R
,
{\displaystyle \mathbb {R} ,}
a przeciwdziedziną
(
0
,
π
)
.
{\displaystyle \left(0,\pi \right).}
arcus secans jest funkcją rosnącą w każdym z przedziałów:
(
−
∞
,
−
1
]
,
{\displaystyle \left(-\infty ,-1\right],}
[
1
,
+
∞
)
.
{\displaystyle \left[1,+\infty \right).}
Jej dziedziną jest
(
−
∞
,
−
1
]
∪
[
1
,
+
∞
)
,
{\displaystyle \left(-\infty ,-1\right]\cup \left[1,+\infty \right),}
a przeciwdziedziną
[
0
,
π
]
∖
{
π
2
}
.
{\displaystyle \left[0,\pi \right]\setminus \{{\frac {\pi }{2}}\}.}
arcus cosecans jest funkcją malejącą w każdym z przedziałów:
(
−
∞
,
−
1
]
,
{\displaystyle \left(-\infty ,-1\right],}
[
1
,
+
∞
)
.
{\displaystyle \left[1,+\infty \right).}
Jej dziedziną jest
(
−
∞
,
−
1
]
∪
[
1
,
+
∞
)
,
{\displaystyle \left(-\infty ,-1\right]\cup \left[1,+\infty \right),}
a przeciwdziedziną
[
−
π
2
,
π
2
]
∖
{
0
}
.
{\displaystyle \left[-{\frac {\pi }{2}},{\frac {\pi }{2}}\right]\setminus \{0\}.}
Zależności między funkcjami cyklometrycznymi
arcsin
x
+
arccos
x
=
π
2
dla
x
∈
[
−
1
;
1
]
{\displaystyle \arcsin \ x+\arccos \ x={\frac {\pi }{2}}\quad {\text{dla }}\ x\in [-1;1]}
arctg
x
+
arcctg
x
=
π
2
dla
x
∈
R
{\displaystyle \operatorname {arctg} \ x+\operatorname {arcctg} \ x={\frac {\pi }{2}}\quad {\text{dla }}\ x\in \mathbb {R} }
arcsec
x
+
arccosec
x
=
π
2
{\displaystyle \operatorname {arcsec} \ x+\operatorname {arccosec} \ x={\frac {\pi }{2}}}
Argumenty ujemne
arcsin
(
−
x
)
=
−
arcsin
x
{\displaystyle \arcsin \ (-x)=-\arcsin \ x}
arccos
(
−
x
)
=
π
−
arccos
x
{\displaystyle \arccos \ (-x)=\pi -\arccos \ x}
arctg
(
−
x
)
=
−
arctg
x
{\displaystyle \operatorname {arctg} \ (-x)=-\operatorname {arctg} \ x}
arcctg
(
−
x
)
=
π
−
arcctg
x
{\displaystyle \operatorname {arcctg} \ (-x)=\pi -\operatorname {arcctg} \ x}
arcsec
(
−
x
)
=
π
−
arcsec
x
{\displaystyle \operatorname {arcsec} \ (-x)=\pi -\operatorname {arcsec} \ x}
arccosec
(
−
x
)
=
−
arccosec
x
{\displaystyle \operatorname {arccosec} \ (-x)=-\operatorname {arccosec} \ x}
Odwrotności argumentów
arcsin
1
x
=
arccosec
x
{\displaystyle \arcsin \ {\frac {1}{x}}=\operatorname {arccosec} \ x}
arccos
1
x
=
arcsec
x
{\displaystyle \arccos \ {\frac {1}{x}}=\operatorname {arcsec} \ x}
arctg
1
x
=
arcctg
x
;
x
>
0
{\displaystyle \operatorname {arctg} \ {\frac {1}{x}}=\operatorname {arcctg} \ x\ ;\ x>0}
arctg
1
x
=
arcctg
x
−
π
;
x
<
0
{\displaystyle \operatorname {arctg} \ {\frac {1}{x}}=\operatorname {arcctg} \ x-\pi \ ;\ x<0}
arcctg
1
x
=
arctg
x
;
x
>
0
{\displaystyle \operatorname {arcctg} \ {\frac {1}{x}}=\operatorname {arctg} \ x\ ;\ x>0}
arcctg
1
x
=
arctg
x
+
π
;
x
<
0
{\displaystyle \operatorname {arcctg} \ {\frac {1}{x}}=\operatorname {arctg} \ x+\pi \ ;\ x<0}
arcsec
1
x
=
arccos
x
{\displaystyle \operatorname {arcsec} \ {\frac {1}{x}}=\arccos \ x}
arccosec
1
x
=
arcsin
x
{\displaystyle \operatorname {arccosec} \ {\frac {1}{x}}=\arcsin \ x}
Pochodne i całki
Pochodne
arcsin
′
x
=
1
1
−
x
2
{\displaystyle \arcsin 'x={\frac {1}{\sqrt {1-x^{2}}}}}
arccos
′
x
=
−
1
1
−
x
2
{\displaystyle \arccos 'x={\frac {-1}{\sqrt {1-x^{2}}}}}
arctg
′
x
=
1
x
2
+
1
{\displaystyle \operatorname {arctg} 'x={\frac {1}{x^{2}+1}}}
arcctg
′
x
=
−
1
x
2
+
1
{\displaystyle \operatorname {arcctg} 'x={\frac {-1}{x^{2}+1}}}
Całki
∫
arcsin
x
d
x
=
1
−
x
2
+
x
arcsin
x
+
C
{\displaystyle \int \arcsin xdx={\sqrt {1-x^{2}}}+x\arcsin x+C}
∫
arcsin
x
d
x
=
x
arccos
x
−
1
−
x
2
+
C
{\displaystyle \int \arcsin xdx=x\arccos x-{\sqrt {1-x^{2}}}+C}
∫
arctg
x
d
x
=
x
arctg
x
−
1
2
log
(
1
+
x
2
)
+
C
{\displaystyle \int \operatorname {arctg} xdx=x\operatorname {arctg} x-{\frac {1}{2}}\log {(1+x^{2})}+C}
∫
arcctg
x
d
x
=
x
arcctg
x
+
1
2
log
(
1
+
x
2
)
+
C
{\displaystyle \int \operatorname {arcctg} xdx=x\operatorname {arcctg} x+{\frac {1}{2}}\log {(1+x^{2})}+C}
Przykłady
arcsin
0
=
0
{\displaystyle \arcsin \;0=0}
arcsin
1
2
=
π
6
{\displaystyle \arcsin \;{\frac {1}{2}}={\frac {\pi }{6}}}
arcsin
1
=
π
2
{\displaystyle \arcsin \;1={\frac {\pi }{2}}}
arccos
0
=
π
2
{\displaystyle \arccos \;0={\frac {\pi }{2}}}
arccos
1
2
=
π
3
{\displaystyle \arccos \;{\frac {1}{2}}={\frac {\pi }{3}}}
arccos
(
−
1
)
=
π
{\displaystyle \arccos \;(-1)=\pi }
arctg
0
=
0
{\displaystyle \operatorname {arctg} \;0=0}
arctg
1
=
π
4
{\displaystyle \operatorname {arctg} \;1={\frac {\pi }{4}}}
arcctg
0
=
π
2
{\displaystyle \operatorname {arcctg} \;0={\frac {\pi }{2}}}
arcctg
1
=
π
4
{\displaystyle \operatorname {arcctg} \;1={\frac {\pi }{4}}}
Oto wykresy kolejnych funkcji trygonometrycznych i cyklometrycznych, które parami są symetryczne względem prostej
y
=
x
:
{\displaystyle y=x{:}}
Przypisy