Madera: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z aplikacji mobilnej Z aplikacji Android
Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z aplikacji mobilnej Z aplikacji Android
Linia 87: Linia 87:
W 1801 i w latach 1807–1814 wyspa znalazła się pod zarządem [[Wielka Brytania|brytyjskim]]. W XIX w. Madera podupadła i straciła na znaczeniu. W 1931 r. na wyspie wybuchła rebelia przeciw lizbońskiej dyktaturze generała Carmony (Rewolta Maderska). Spowodowana ona była ograniczonym prawem do wyrobu mąki, co spowodowało wzrost ceny chleba, co z kolei wywołało kryzys gospodarczy i bankowy. Po początkowych sukcesach rebelia została stłumiona przez wojsko przybyłe z Lizbony. Od 1 lipca 1976 r. [[Autonomia regionalna|region autonomiczny]] z własnym rządem regionalnym i parlamentem.
W 1801 i w latach 1807–1814 wyspa znalazła się pod zarządem [[Wielka Brytania|brytyjskim]]. W XIX w. Madera podupadła i straciła na znaczeniu. W 1931 r. na wyspie wybuchła rebelia przeciw lizbońskiej dyktaturze generała Carmony (Rewolta Maderska). Spowodowana ona była ograniczonym prawem do wyrobu mąki, co spowodowało wzrost ceny chleba, co z kolei wywołało kryzys gospodarczy i bankowy. Po początkowych sukcesach rebelia została stłumiona przez wojsko przybyłe z Lizbony. Od 1 lipca 1976 r. [[Autonomia regionalna|region autonomiczny]] z własnym rządem regionalnym i parlamentem.


W 1860 r. kilka miesięcy spędziła na Maderze cesarzowa Austrii [[Elżbieta Bawarska|Elżbieta]] – „Sissi”, lecząca się tu z [[Gruźlica człowieka|gruźlicy]] i depresji, w jaką popadła na wiedeńskim dworze. W 1922 w [[Funchal]] na Maderze ostatnie miesiące swego życia spędził [[Karol I Habsburg]], ostatni cesarz Austrii i król Węgier (został pochowany w kościele Igreja de Nossa Senhora do Monte). Od 21 grudnia 1930 do 23 marca 1931 przebywał tu na wypoczynku [[Józef Piłsudski]]<ref name=":0">[http://jpilsudski.org/artykuly-historyczne-pilsudski/epizody-z-zycia-jozefa-pilsudskiego/item/2022-marszalek-jozef-pilsudski-na-maderze Marszałek Józef Piłsudski na Maderze].</ref> – jego pobyt upamiętnia tablica w wilii Quinta Bettencourt na przedmieściach [[Funchal]]. Podczas pobytu na Maderze Piłsudski obchodził imieniny. W związku z tym ogłoszono akcję wysyłania imieninowych kartek na wyspę. Z całego kraju wysłano ponad milion pocztówek. Dostarczyć je na Maderę miał "Wicher", najnowszy polski niszczyciel, świeżo ukończony we Francji<ref>{{Cytuj |tytuł = Józef Piłsudski na Maderze |data = 2018-04-09 |data dostępu = 2019-01-31 |opublikowany = Madera - kraina wiecznej wiosny |url = https://madera.org.pl/jozef-pilsudski-na-maderze/ |język = pl-PL}}</ref>. Bywał tu również [[Winston Churchill]].
W 1860 r. kilka miesięcy spędziła na Maderze cesarzowa Austrii [[Elżbieta Bawarska|Elżbieta]] – „Sissi”, lecząca się tu z [[Gruźlica człowieka|gruźlicy]] i depresji, w jaką popadła na wiedeńskim dworze. W 1922 w [[Funchal]] na Maderze ostatnie miesiące swego życia spędził [[Karol I Habsburg]], ostatni cesarz Austrii i król Węgier (został pochowany w kościele Igreja de Nossa Senhora do Monte). Od 21 grudnia 1930 do 23 marca 1931 przebywał tu na wypoczynku [[Józef Piłsudski]]<ref name=":0">[http://jpilsudski.org/artykuly-historyczne-pilsudski/epizody-z-zycia-jozefa-pilsudskiego/item/2022-marszalek-jozef-pilsudski-na-maderze Marszałek Józef Piłsudski na Maderze].</ref> – jego pobyt upamiętnia tablica w wilii Quinta Bettencourt na przedmieściach [[Funchal]]. Podczas pobytu na Maderze Piłsudski obchodził imieniny. W związku z tym ogłoszono akcję wysyłania imieninowych kartek na wyspę. Z całego kraju wysłano ponad milion pocztówek. Dostarczyć je na Maderę miał „Wicher”, najnowszy polski niszczyciel, świeżo ukończony we Francji<ref>{{Cytuj |tytuł = Józef Piłsudski na Maderze |data = 2018-04-09 |data dostępu = 2019-01-31 |opublikowany = Madera - kraina wiecznej wiosny |url = https://madera.org.pl/jozef-pilsudski-na-maderze/ |język = pl-PL}}</ref>. Bywał tu również [[Winston Churchill]].


Legenda portugalska głosi, że na Maderze osiadł król Polski i Węgier [[Władysław III Warneńczyk]] po zakończonej [[bitwa pod Warną|bitwie pod Warną]]<ref>Tak m.in. Joao Reis Gomes (1941), Joao C.D.Nacimento (1934), Conego Homen (1934), Alberto Artur Sarmento (1953) i in. oraz L. Kielanowski, ''Odyseja Władysława Warneńczyka'', Londyn 1991; Z. Święch, ''Ostatni krzyżowiec Europy. Oddychający sarkofag Warneńczyka?,'' Kraków 1995.
Legenda portugalska głosi, że na Maderze osiadł król Polski i Węgier [[Władysław III Warneńczyk]] po zakończonej [[bitwa pod Warną|bitwie pod Warną]]<ref>Tak m.in. Joao Reis Gomes (1941), Joao C.D.Nacimento (1934), Conego Homen (1934), Alberto Artur Sarmento (1953) i in. oraz L. Kielanowski, ''Odyseja Władysława Warneńczyka'', Londyn 1991; Z. Święch, ''Ostatni krzyżowiec Europy. Oddychający sarkofag Warneńczyka?,'' Kraków 1995.

Wersja z 11:44, 23 paź 2021

Region Autonomiczny Madery
Região Autónoma da Madeira
Flaga
Herb Madery
Flaga Herb
Dewiza: (port.) Das ilhas as mais belas e livres (Ze wszystkich wysp najpiękniejsza i wolna)
Hymn: Hino da Região Autónoma da Madeira
Położenie Madery
Język urzędowy

portugalski

Stolica

Funchal

Status terytorium

Region Autonomiczny Portugalii

Głowa terytorium

Przewodniczący rządu regionalnego Miguel Albuquerque

Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe


801 km²
0

Liczba ludności (2011)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia


252 844
316 osób/km²

Waluta

Euro (€)

Strefa czasowa

UTC – zima
UTC+1 – lato

Domena internetowa

.pt

Kod telefoniczny

+351

Mapa Madery

Madera, oficjalnie Region Autonomiczny Madery (port. Madeira) – portugalski archipelag położony na Oceanie Atlantyckim.

Warunki naturalne

Zaliczany do Makaronezji archipelag pochodzenia wulkanicznego na Oceanie Atlantyckim u północnych wybrzeży Afryki, na północ od hiszpańskich Wysp Kanaryjskich. Obejmuje trzy grupy wysp: Madera (741 km²) z położoną przy jej wschodnim cyplu wysepką Vermela Fora, Porto Santo (42,5 km²; na północny wschód od Madery) otoczoną grupą mniejszych wysp (m.in. Baixo, Ferro, Fora, Cima) oraz grupę trzech niezamieszkanych pustynnych wysp Ilhas Desertas (na południowy wschód od Madery).

  • łączna powierzchnia wysp: 801 km²
  • liczba mieszkańców: 246 689 (2007)
  • główne miasto: Funchal

Powierzchnia wysp jest górzysta. Najwyższym szczytem jest Pico Ruivo na wyspie Madera (1862 m n.p.m.). Klimat łagodny, określany mianem „wiecznej wiosny”. Średnia temperatura dobowa w styczniu wynosi ok. 16 °C, a w lipcu ok. 23 °C. Posiada bogatą roślinność podzwrotnikową. (Lasy wawrzynowe zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO). Obszar chroniony rezerwatem zajmuje niemal 2/3 powierzchni wyspy.

Madera – Półwysep Świętego Wawrzyńca, widok od strony wschodniej
Madera – Widok z Lewady Balcones

Pochodzenie nazwy

Portugalscy odkrywcy João Gonçalves Zarco i Tristão Vaz Teixeira ochrzcili nowy ląd mianem Ilha Madeira, czyli Wyspy Drewna lub Zalesionej Wyspy[1] – prawdopodobnie przez opozycję do innych, pustynnych wysp archipelagu.

Historia Madery

Plutarch w swoich Żywotach równoległych relacjonował, że po powrocie do Kadyksu spotkał żeglarzy, którzy mówili o idyllicznych wyspach Atlantyku: „Wyspy w liczbie dwóch oddalone są od siebie wąską cieśniną, leżąc 10 000 furlongów [2 000 km] od Afryki. Zwą je Wyspami Błogosławionych”[2].

W starożytności archipelag znany był Fenicjanom, jednak niezamieszkany. Na pewno był widywany przez średniowiecznych żeglarzy już w XIV w.[3] Odkryli go Portugalczycy João Gonçalves Zarco, Tristão Vaz Teixeira i Bartolomeu Perestrelo, których gwałtowny sztorm zagnał w 1418 r. na Pôrto Santo. Oni to nadali nazwę wyspie Madera, chociaż wylądowali na niej dopiero w latach następnych (1419 i 1420). Wyspa została zasiedlona i zagospodarowana jeszcze w XV w., z którego to czasu pochodzą najstarsze plantacje trzciny cukrowej. Prawdopodobnie również w tym okresie sprowadzono tu winną latorośl. Ziemię pod uprawę zyskiwano karczując i wypalając lasy. Na wyspie osiedlali się głównie uciekinierzy z terenu Portugalii, prześladowani Maurowie i Żydzi z Hiszpanii, Holendrzy i Włosi. Do pracy na plantacjach trzciny cukrowej sprowadzano czarnych niewolników z Afryki.

W latach 1580–1640 wraz z Portugalią Madera wchodziła w skład Hiszpanii. Po odzyskaniu przez Portugalię niepodległości i zacieśnieniu współpracy ze Zjednoczonym Królestwem mieszkańcy Madery zaczęli się bogacić na handlu, szczególnie z Nowym Światem.

W 1801 i w latach 1807–1814 wyspa znalazła się pod zarządem brytyjskim. W XIX w. Madera podupadła i straciła na znaczeniu. W 1931 r. na wyspie wybuchła rebelia przeciw lizbońskiej dyktaturze generała Carmony (Rewolta Maderska). Spowodowana ona była ograniczonym prawem do wyrobu mąki, co spowodowało wzrost ceny chleba, co z kolei wywołało kryzys gospodarczy i bankowy. Po początkowych sukcesach rebelia została stłumiona przez wojsko przybyłe z Lizbony. Od 1 lipca 1976 r. region autonomiczny z własnym rządem regionalnym i parlamentem.

W 1860 r. kilka miesięcy spędziła na Maderze cesarzowa Austrii Elżbieta – „Sissi”, lecząca się tu z gruźlicy i depresji, w jaką popadła na wiedeńskim dworze. W 1922 w Funchal na Maderze ostatnie miesiące swego życia spędził Karol I Habsburg, ostatni cesarz Austrii i król Węgier (został pochowany w kościele Igreja de Nossa Senhora do Monte). Od 21 grudnia 1930 do 23 marca 1931 przebywał tu na wypoczynku Józef Piłsudski[4] – jego pobyt upamiętnia tablica w wilii Quinta Bettencourt na przedmieściach Funchal. Podczas pobytu na Maderze Piłsudski obchodził imieniny. W związku z tym ogłoszono akcję wysyłania imieninowych kartek na wyspę. Z całego kraju wysłano ponad milion pocztówek. Dostarczyć je na Maderę miał „Wicher”, najnowszy polski niszczyciel, świeżo ukończony we Francji[5]. Bywał tu również Winston Churchill.

Legenda portugalska głosi, że na Maderze osiadł król Polski i Węgier Władysław III Warneńczyk po zakończonej bitwie pod Warną[6].

Geografia

 Osobny artykuł: Geografia Madery.

Autonomiczny Region Madery składa się z wyspy Madera, wyspy Porto Santo, wysp Desertas i Selvagens.

Funchal, stolica Madery, położone jest na południowym wybrzeżu wyspy. Pozostałe główne miasta: Porto Santo (znane też jako Vila Baleira), Ribeira Brava, Machico, Câmara de Lobos, Santa Cruz i Santana.

Archipelag leży około 685 km od wybrzeży Afryki, około 970 kilometrów od Lizbony, 370 kilometrów od Gran Canarii i 770 km od wyspy Santa Maria, najbliższej z Azorów. Powstał on z erupcji wulkanów wyrzucających lawę z dna oceanicznego, które tym samym wynosiły materiał, z którego zbudowana jest obecnie wyspa, ku górze, ponad poziom Oceanu Atlantyckiego. Aktywność wulkaniczna w tym rejonie rozpoczęła się 5 mln lat temu, a ostatnie erupcje miały miejsce około 6,5 tysiąca lat temu[7].

Madera jest największą wyspą archipelagu o powierzchni 741 km², długości 57 km (z zachodu na wschód), szerokości 22 km w najszerszym miejscu i długości wybrzeża około 140 km.

Klimat

Câmara de Lobos, przedmieścia stolicy Madeiry – Funchal

Madera znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego[8][9] typu śródziemnomorskiego[10], z całorocznym okresem wiosenno–letnim. Średnia roczna temperatura na wybrzeżu wynosi 22,6 °C w dzień i 16,5 °C w nocy[11].

W najchłodniejszym okresie – od grudnia do kwietnia, średnia temperatura na wybrzeżu wynosi wokół 20 °C w dzień i 14 °C w nocy. Opady śniegu, jak i mróz nigdy w wybrzeżnej części wyspy nie wystąpiły. Najniższą zanotowaną temperaturą było 7,4 °C w nocy. W maju i listopadzie średnia temperatura wynosi wokół 22 °C w dzień i 16 °C w nocy, natomiast w lipcu i październiku średnia temperatura wynosi wokół 25 °C w dzień i 19 °C w nocy. Najcieplejszymi miesiącami są sierpień i wrzesień ze średnią temperaturą wokół 26 °C w dzień i 20 °C w nocy. Temperatury ≥30 °C występują rzadko, w okresie od czerwca do września mogą pojawić się około 2 takie dni miesięcznie. Najwyższa odnotowana temperatura to 38,4 °C[11].

Wybrzeżna część Madery ma około 80 dni deszczowych rocznie, od 1 dnia deszczowego w lipcu do 13 dni deszczowych w grudniu. Występuje tutaj około 2500 godzin czystej słonecznej pogody rocznie, od 164 h (średnio 5,3 godziny dziennie, około 5 razy więcej niż w Polsce) w grudniu do 260 h (średnio 8,4 godziny czystego słońca na dobę) w sierpniu[12]. Temperatura morza waha się od 17,8 °C w marcu do 23,7 °C we wrześniu[13].

Pogoda na Maderze potrafi być zmienna, choć zwykle umiarkowana, to jednak okresowo wyspę nawiedzają ulewne deszcze i inne silne zjawiska pogodowe, które powodują spore zniszczenia na wyspie, w tym wśród infrastruktury i pochłaniając ofiary ludzkie[14][15].

Średnia temperatura i opady dla Funchal, stolicy Madery
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C] 19.7 19.7 20.4 20.6 21.6 23.4 25.1 26.4 26.4 24.9 22.6 20.7 22,6
Średnie dobowe temperatury [°C] 16.7 16.6 17.2 17.5 18.6 20.6 22.2 23.2 23.2 21.8 19.6 17.9 19,6
Średnie temperatury w nocy [°C] 13.7 13.4 13.9 14.4 15.6 17.7 19.2 20.0 20.0 18.6 16.6 15.0 16,5
Opady [mm] 74.1 83.0 60.2 44.0 28.9 7.2 1.6 2.0 32.9 89.5 88.8 115 627
Średnia liczba dni z opadami 12 10 9 8 6 3 1 2 6 9 10 13 87
Średnie usłonecznienie [h] 167 171 205 225 214 198 245 260 225 205 168 164 2447
Źródło: IPMA[11], climatemps.com[12] (nasłonecznienie) (liczba dni z opadami dla wartości 0,1 mm, wysokość 58 m n.p.m., 1981–2010)
Średnia dobowa temperatura morza (°C)[13]
Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Rok
18,8 18,1 17,8 18,2 19,0 20,5 21,8 23,1 23,7 23,1 21,5 19,9 20,5

Flora i fauna

Madera jest domem wielu endemicznych roślin i gatunków zwierząt. Wśród nich znajduje się m.in. gołąb maderski, zniczek maderski, czy otus mauli.

Gospodarka

Madera w grudniu 2006 roku

Uprawia się winorośl, trzcinę cukrową, warzywa i drzewa owocowe. Łagodny i regularny klimat pozwolił sprowadzić na Maderę szereg gatunków tropikalnych roślin uprawnych (m.in. banany), które świetnie się tu przyjęły, stopniowo wypierając nawet rodzimą roślinność. Hoduje się bydło. Mieszkańcy trudnią się też rybołówstwem, w wieku XX również wielorybnictwem[7]. Ważną gałęzią gospodarki jest przemysł winiarski (wina Madera), dochody z eksportu wina stanowią ważną część całości eksportu (43% w 1999). Z uprawianej na wyspie trzciny cukrowej produkuje się lokalną odmianę rumu. Część mieszkańców Madery zajmuje się hafciarstwem, wikliniarstwem i wyplataniem wyrobów z trzciny. Po II wojnie światowej zanotowano wśród młodych ludzi wzrost emigracji zarobkowej, głównie do Wenezueli.

Od początków XX wieku Madera stała się celem podróży turystycznych. Była m.in. uznanym zimowiskiem dla zamożnych Anglików i innych nacji z północy Europy. Po II wojnie światowej, wraz z rozwojem komunikacji lotniczej, liczba turystów szybko wzrosła, chociaż przybywają tu oni na krótsze okresy.

Bezrobocie na Maderze w drugim kwartale 2017 roku wynosiło 11%[17]. W roku 2020 bezrobocie średnioroczne wynosiło 7,9%, przy czym w czwartym kwartale tego samego roku wzrosło do 10,7%[18].

Turystyka

Turystyka stanowi istotną gałąź gospodarki Madery, bowiem przynosi około 20% dochodów całej lokalnej gospodarki[19]. W sierpniu 2017 roku przychody z turystyki na Maderze oszacowano na poziomie 47 mln euro, osiągając najwyższy wskaźnik w historii pomiarów. We wrześniu tego samego roku nastąpił spadek do poziomu 41 mln euro, spadając w kolejnych okresach aż do poziomu 24,5 mln euro w styczniu 2018 roku. Najniższy wskaźnik osiągnięto w dotychczasowych pomiarach w styczniu 2011 roku, kiedy to dochody z turystyki osiągnęły poziom 12 mln euro[20].

Madera znana jako potencjalny cel wypraw turystycznych jest już od pierwszych dziesięcioleci XX wieku, kiedy to na wyspie pojawiali się prominentni politycy, tacy jak Józef Piłsudski[4] czy Winston Churchill[21].

Madera jest doceniana przede wszystkim przez miłośników aktywnej turystyki, w dużej mierze dzięki dużej liczbie szlaków turystycznych (na wyspie powiązanych z tzw. lewadami). Jest również doceniana przez miłośników sportów wodnych (np. windsurfingu), ale i na Maderze można znaleźć rozmaite zabytki, jak i również atrakcje przyrodnicze.

Transport

Religia

 Osobny artykuł: Diecezja Funchal.
 Zobacz więcej w artykule Świadkowie Jehowy w Portugalii, w sekcji Świadkowie Jehowy na Maderze.

Przypisy

  1. „Rzeczpospolita”, dodatek „Moje podróże”, 23.01.2009 r., s. 4.
  2. Plutarch • Life of Sertorius [online], penelope.uchicago.edu [dostęp 2021-07-05].
  3. Biesiada Roman: Kwiaty na wulkanie, w: „Poznaj świat” R.XII, nr 11 (144), listopad 1964, s. 11–14.
  4. a b Marszałek Józef Piłsudski na Maderze.
  5. Józef Piłsudski na Maderze [online], Madera - kraina wiecznej wiosny, 9 kwietnia 2018 [dostęp 2019-01-31] (pol.).
  6. Tak m.in. Joao Reis Gomes (1941), Joao C.D.Nacimento (1934), Conego Homen (1934), Alberto Artur Sarmento (1953) i in. oraz L. Kielanowski, Odyseja Władysława Warneńczyka, Londyn 1991; Z. Święch, Ostatni krzyżowiec Europy. Oddychający sarkofag Warneńczyka?, Kraków 1995. https://madera.org.pl/krol-wladyslaw-trzeci-warnenczyk/
  7. a b W Porto Moniz kotłuje się | Tomasz Merwiński [online] [dostęp 2021-08-16] (pol.).
  8. Climatic map by Istituto Geografico De Agostini.
  9. Die Klimatypen der Erde – Pädagogische Hochschule in Heidelberg.
  10. World Map of Köppen–Geiger Climate Classification.
  11. a b c Instituto Português do Mar e da Atmosfera: Monthly Averages for Funchal, Portugal (1981-2010).
  12. a b „Funchal Climate & Temperature” – climatemps.com.
  13. a b Funchal average sea temperature – seatemperature.org
  14. Daniel Bellamy, Madeira hit by floods and torrential rain on Christmas Day [online], euronews, 26 grudnia 2020 [dostęp 2021-07-05] (ang.).
  15. Tobi Hughes, Estrada Monumental Flooded [online], Madeira Island News Blog, 27 marca 2021 [dostęp 2021-07-05] (ang.).
  16. Instituto Português do Mar e da Atmosfera: Fichas Climatológicas. PORTO SANTO/AEROPORTO/MADEIRA (524).
  17. Taxa de desemprego caiu para 8,8% – Jornal de Notícias, 2017
  18. 10-02-2021 - Estimated unemployment rate stood at 10.7% in the 4th quarter 2020, while the average for the year was 7.9% [online], estatistica.madeira.gov.pt [dostęp 2021-08-16].
  19. Madeira floods: tourists urged not to cancel holidays [online], www.telegraph.co.uk [dostęp 2021-08-16].
  20. Portugal Tourism Revenue: Madeira | Economic Indicators | CEIC [online], www.ceicdata.com [dostęp 2021-08-16].
  21. Zaślubiny z Câmara de Lobos | Tomasz Merwiński [online] [dostęp 2021-08-16] (pol.).
  22. O melhor ano de sempre dos aeroportos portugueses 2016 – ana.pt

Zobacz też

Linki zewnętrzne