Splot (analiza matematyczna)
Splot, splot całkowy, mnożenie splotowe lub konwolucja[a] – działanie określone dla dwóch funkcji (lub opisywanych przez nie sygnałów) dające w wyniku inną, która może być postrzegana jako zmodyfikowana wersja oryginalnych funkcji. Nazwą tą określa się również wynik tego działania, które bywa nazywane także iloczynem (lub produktem) splotowym. Splot podobny jest do korelacji wzajemnej.
Znajduje zastosowania także m.in. w statystyce, równaniach różniczkowych, elektrotechnice, cyfrowym przetwarzaniu obrazów czy sygnałów – na przykład, w przetwarzaniu obrazów operacja splotu obrazu źródłowego z odpowiednio skonstruowanym filtrem pozwala na wykrycie krawędzi (np. filtr Sobela), rozmycie obrazu (np. filtr Gaussa) oraz pozwala na ekstrakcję cech kształtów przy rozpoznawaniu wzorców obiektów w obrazie (falki Gabora), jak i wielu innych.
Operacja odwrotna do splotu nazywana jest rozplotem.
Istnienie i określenie
[edytuj | edytuj kod]Niech i są bezwzględnie całkowalne w przedziale innymi słowy, są całkowalne w sensie Lebesgue’a, czyli należą do przestrzeni
Wówczas wzór[1]:
określa funkcję zdefiniowaną dla prawie wszystkich liczb rzeczywistych Funkcję nazywa się splotem (dwustronnym) funkcji z funkcją i na mocy twierdzenia Fubiniego utożsamia się z elementem przestrzeni
W zastosowaniach często ogranicza się do założenia o zbieżności całek niewłaściwych Riemanna na całej prostej tych funkcji oraz ich modułów.
Struktura algebry Banacha
[edytuj | edytuj kod]Przestrzeń z dodatkowym działaniem splotu jest algebrą przemienną, tzn. splot jest działaniem:
- (wynika to z możliwości zastosowania podstawienia ),
- łącznym względem mnożenia przez skalary
gdzie oraz jest skalarem.
Dla normy splotu funkcji z funkcją zachodzi oszacowanie
a więc algebra jest przemienną algebrą Banacha bez jedynki. Jedynkę można aproksymować w następującym sensie: jeśli jest elementem przestrzeni to istnieje taki ciąg elementów o normie 1, że
Lokalnie zwarte grupy topologiczne
[edytuj | edytuj kod]Definicja splotu funkcji przenosi się mutatis mutandis na przypadek lokalnie zwartej grupy topologicznej z lewostronnie niezmienniczą miarą Haara Dokładniej, jeżeli i są elementami to wzór
określa funkcję zdefiniowaną dla prawie każdego elementu grupy Podobnie jak w przypadku miary Lebesgue’a (która jest miarą Haara grupy addytywnej zbioru liczb rzeczywistych) przestrzeń tworzy z działaniem splotu algebrę Banacha, która jest przemienna wtedy i tylko wtedy, gdy grupa jest przemienna.
Splot cykliczny (kołowy)
[edytuj | edytuj kod]Dla funkcji okresowej o okresie splot z inną funkcją jest także okresowy, i może być wyrażony za pomocą całki w skończonym przedziale:
gdzie jest czasem początkowym,
są sumą okresową zdefiniowaną jako:
Splot dyskretny
[edytuj | edytuj kod]Zbiór liczb całkowitych z dodawaniem jest lokalnie zwartą grupą topologiczną, gdy w rozważana jest topologia dyskretna. Odpowiadającą miarą Haara jest w tym wypadku miara licząca na rodzinie wszystkich podzbiorów zbioru liczb całkowitych. Splot ciągów sumowalnych (numerowanych liczbami całkowitymi) wyraża się więc wzorem
i pokrywa z iloczynem Cauchy’ego szeregów (zapis jest popularny w technice i oznacza -ty wyraz ciągu (sygnału) ). W zastosowaniach, dopuszcza się splatanie ciągów skończonych, które utożsamia się z ciągami nieskończonymi, które mają pozostałe wyrazy równe 0.
Realizacja splotu dla sygnałów jednowymiarowych (dźwięk, sygnały EEG itp.)
[edytuj | edytuj kod]Niech oraz będą sygnałami wejściowymi (w ujęciu programistycznym mogą to być tablice, wektory lub inne rodzaje kontenerów). Splot
określa sygnał wyjściowy można interpretować jako -tą próbkę pozyskaną z sygnału wejściowego
Bardzo często dwa sygnały wejściowe, na których realizuje się splot, klasyfikuje się jako sygnał podstawowy (przetwarzany) oraz sygnał przetwarzający (filtr). W sygnałach jedno-wymiarowych występują filtry dolno-, górno-, pasmowo- przepustowe lub zaporowe.
Realizacja splotu dla sygnałów dwuwymiarowych (np. obrazów itd.)
[edytuj | edytuj kod]W przypadku sygnałów dwuwymiarowych położenie jest określone przez dwie zmienne i (elementy ), których splot wyraża się wzorem
Splot jest w tym przypadku prostym wymnożeniem wartości z obu sygnałów wejściowych, a następnie ich zsumowanie. Praktyczną realizację przedstawia rysunek:
1 | 2 | 3 | 1 | 0 | 1 | |||
x | 4 | 5 | 6 | ✱ | h | 0 | 1 | 0 |
7 | 8 | 9 | 1 | 0 | 1 | |||
1 | 2 | 4 | 2 | 3 | ||||
4 | 6 | 12 | 8 | 6 | ||||
= | y | 8 | 14 | 25 | 16 | 12 | ||
4 | 12 | 18 | 14 | 6 | ||||
7 | 8 | 16 | 8 | 9 |
W celu obliczenia splotu sygnałów w tym przypadku, wykonane są działania:
- itd.
Wartości pod indeksami w praktyce mogą być, na przykład, wartościami kolorów dla danych pikseli obrazu.
Problem brzegu
[edytuj | edytuj kod]W realizacji splotu zastosowanej powyżej założono, iż wartości poza sygnałem są równe 0. Stąd brak wymnożeń z elementami spoza zakresu. Problem ten występuje tylko na „krawędziach” sygnałów i często jest identyfikowany jako tzw. problem brzegu. Przy dużych sygnałach ma on przeważnie małe znaczenie dla wyniku splotu. Podejście stosowane do rozwiązania problemu zależy często od specyfiki sygnałów oraz od celu w jakim dokonywana jest operacja splotu.
Przykładowe metody rozwiązania problemu brzegu:
- przyjęcie założenia, że poza znanym sygnałem są wyłącznie wartości 0 – rozwiązanie to zastosowano w przedstawionym przykładzie,
- odbicie obrazu poza jego granicami,
- powtórzenie obrazu, bez odbicia,
- powielenie brzegowych wartości,
- modyfikacji maski filtru na brzegu sygnału (obrazu) tak by maska nie wychodziła poza obraz.
Splot jednostronny
[edytuj | edytuj kod]W tym paragrafie będziemy zakładać bezwzględną całkowalność funkcji i w każdym przedziale postaci dla Splot jednostronny określa się jako funkcję zmiennej wzorem
Podobnie jak w przypadku splotu dwustronnego, powyższy wzór ma sens dla prawie wszystkich Splot jest funkcją prawie wszędzie ciągłą w przedziale Ponadto o ile tylko jedna z funkcji jest ograniczona na każdym przedziale postaci to splot jest określony wszędzie oraz jest ciągły w każdym punkcie, a także
Wynika stąd w szczególności, że splot jest ciągły gdy chociaż jedna z funkcji jest ciągła. Prawdziwe jest także, następujące twierdzenie Titchmarsha, mówiące, że splot jest funkcją zerową wtedy i tylko wtedy, gdy chociaż jedna z funkcji jest funkcją zerową prawie wszędzie. Twierdzenie to nie jest prawdziwe dla splotów w
Działanie splotu jest operatorem liniowym ze względu na obydwa argumenty, tzn. jest operatorem dwuliniowym.
Zbiór funkcji ciągłych, o wartościach zespolonych lub rzeczywistych, określonych na przedziale z działaniami dodawania i splatania tworzy pierścień przemienny bez jedynki. Pierścień ten nazywany jest pierścieniem Mikusińskiego.
Całka Duhamela
[edytuj | edytuj kod]Pochodna splotu dwóch funkcji i tj.
nazywana jest całką Duhamela. Jeśli jest dla funkcją ciągłą, a dla funkcją różniczkowalną, to zgodnie z twierdzeniem Leibniza o różniczkowaniu całki, jako funkcji parametru wynika, że
Jeśli obydwie funkcje mają ciągłe pochodne w przedziale to
Związki z transformatami
[edytuj | edytuj kod]Jeśli funkcje są bezwzględnie transformowalne (w sensie Laplace’a) oraz chociaż jedna z nich jest ograniczona w każdym przedziale dla to
Powyższe twierdzenie nazywane jest często twierdzeniem Abela. Założenie ograniczoności przynajmniej jednej z funkcji można zastąpić innym, gwarantującym istnienie splotu dla każdego W szczególności, twierdzenie jest prawdziwe, gdy przynajmniej jedna z tych funkcji jest ciągła.
Podobnie dla transformaty Fouriera zachodzi twierdzenie
Jedną z operacji, którą można wyrazić jako splot skończony jest mnożenie dwóch liczb w reprezentacji pozycyjnej. Innym zastosowaniem są filtry cyfrowe. W celu przyśpieszenia obliczeń dla dużych ciągów, często używa się twierdzenia o transformacie Fouriera splotu, co umożliwia implementację splotu o złożoności obliczeniowej rzędu w porównaniu do zwyczajowej wykorzystując dwie szybkie transformacje Fouriera, a następnie jedną szybką transformację odwrotną Fouriera.
Splot miar
[edytuj | edytuj kod]Naturalny odpowiednik splotu funkcji liczbowych definiuje się dla miar borelowskich. Dokładniej, jeśli są miarami borelowskimi na prostej, to funkcję
nazywamy splotem miar i
Okazuje się, że jeżeli i są niezależnymi zmiennymi losowymi na pewnej przestrzeni probabilistycznej o rozkładach odpowiednio i to jest rozkładem prawdopodobieństwa zmiennej
Jeżeli dodatkowo, jedna z tych zmiennych ma rozkład ciągły – np. funkcja jest gęstością zmiennej to zmienna ma rozkład ciągły o gęstości
którą nazywamy splotem gęstości z miarą (w tym wypadku probabilistyczną).
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ splot funkcji, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-10-12] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Grigorij Michajłowicz Fichtenholz: Rachunek różniczkowy i całkowy. T. II. Warszawa: PWN, 1966.
- Bolesław Gleichgewicht: Elementy algebry abstrakcyjnej. Warszawa: PZWS, 1966.
- Jacek Jakubowski, Rafał Sztencel: Wstęp do teorii prawdopodobieństwa. Warszawa: SCRIPT, 2004, s. 103.
- Jerzy Osiowski: Zarys rachunku operatorowego. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1965.
- Walter Rudin: Analiza rzeczywista i zespolona. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 158–160.
- Tomasz P. Zieliński: Cyfrowe przetwarzanie sygnałów: od teorii do zastosowań. Wyd. II popr. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2007. ISBN 978-83-206-1640-8.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Przemysław Korohoda , Instrukcja do laboratorium z cyfrowego przetwarzania sygnałów [online], AGH [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04] (pol.).