Stężyca (województwo lubelskie)
51°34′50″N 21°46′13″E/51,580556 21,770278| wieś | |
 Gotycki kościół pw. Św. Marcina | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
1819[1] |
| Strefa numeracyjna |
81 |
| Kod pocztowy |
08-540[2] |
| Tablice rejestracyjne |
LRY |
| SIMC |
0391638 |
Położenie na mapie gminy Stężyca  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu ryckiego  | |
| 51°34′50″N 21°46′13″E/51,580556 21,770278
| |
Stężyca – wieś gminna w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie ryckim, w gminie Stężyca. Siedziba rzymskokatolickiej parafii św. Marcina. Dawniej miasto; w latach 1330–1869 miasto królewskie, w drugiej połowie XVI wieku w powiecie stężyckim województwa sandomierskiego[3].
W 2021 Stężyca liczyła 1819 mieszkańców[1].
Stężyca położona jest przy drodze wojewódzkiej nr 801 (Puławy – Dęblin – Warszawa), w odległości 79 km od Lublina, 99 km od Warszawy oraz 7 km od Dęblina.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa pojawia się w średniowiecznych i późniejszych zapiskach jako Stanzitia (1325–1327), Stazicza (1365), Stanzicza (1441), Sthęzicza (1569). Wszystkie miejscowości o nazwie Stężyca leżą w pobliżu jezior lub rzek, ponieważ nazwa ta była pierwotnie związana z wodą[4]. Według źródeł miejscowość ta powstała wokół umocnień grodu warownego, chroniącego przeprawę na Wiśle. Nazwa Stężyca może pochodzić od słowa stężyć, czyli wzmocnić, umocnić (patrz stężenie) lub tęgi, czyli duży i mocny.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wzmiankowana od XIII wieku jako osada targowa w miejscu przeprawy przez Wisłę. Prawa miejskie od 1330, ponowione w 1442. Stężyca była niegdyś ośrodkiem ziemi stężyckiej, będącej częścią województwa sandomierskiego. W XV wieku w Stężycy odbywały się roki sądów szlacheckich: ziemskiego i grodzkie[5][6]. W XVI wieku ważny ośrodek rzemiosła i port wiślany handlu zbożem. W okresie przedłużającego się bezkrólewia po ucieczce z kraju króla Henryka Walezego od 12 maja do 4 czerwca 1575 miasto było głównym miejscem obrad Sejmu Stężyckiego (określanego także jako Zjazd Stężycki). W 1581 roku Stężyca uzyskała przywilej de non tolerandis Judaeis[7]. W latach 1606–1607 był tu obóz wojsk rokoszu Zebrzydowskiego.
W 1591 mieszczanie sprowadzili tu zakon franciszkanów i wybudowali kościół i mały klasztor, powiększony w 1633 podskarbi Jerzy Ossoliński erygował większy klasztor[8]. Upadek miasta nastąpił w wyniku wojen szwedzkich (miasto było trzykrotnie łupione i palone w 1655 i 1657)[8], kilku pożarów oraz katastrofalnych wylewów Wisły (od 1737, a wskutek wylewu 20 czerwca 1749 runęły kościół i klasztor)[8]. Tymczasowa szkoła w ratuszu została urządzona w 1791[8]. Od 1835 w mieście działała szkoła początkowa[8]. Dnia 24 grudnia 1869 miejscowość utraciła prawa miejskie[9]. Podczas II wojny światowej zniszczenia zabudowy, działania partyzanckie Gwardii Ludowej, Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej. 6 sierpnia 1943 przy drodze do Maciejowic Niemcy rozstrzelali 16 mieszkańców wsi[10].
W latach 1975–1998 w województwie lubelskim.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Gotycki kościół pw. św. Marcina z 1434 – najstarszy budynek ziemi stężyckiej, przebudowywany w XVI, XVIII i XIX wieku. Kościół jest w stylu gotyckim. Na początku XVI wieku świątynia w wyniku pożaru została znacznie zniszczona. Podczas odbudowy zmieniono pierwotną bryłę budynku, dobudowując m.in. boczne kaplice oraz nowe portale. Pod koniec II wojny światowej, 3 września 1944, świątynia została ostrzelana przez artylerię niemiecką. Od strzałów spaleniu uległo wnętrze. Dzięki poświęceniu ówczesnego proboszcza Edwarda Bielińskiego, który narażając życie ratował wyposażenie świątyni, udało się ocalić zakrystię, jednak z kościoła pozostały tylko ściany. Ponowna odbudowa rozpoczęła się w 1946 i trwała przez siedem lat. Na jednej ze ścian można odnaleźć gmerk, czyli autorski znak budowniczego, który znajduje się na jednej z cegieł od strony prezbiterium, oraz odciski palców na innej z cegieł. Obok wyryto napis „IOHANNES”.
- Kościół filialny pw. Przemienienia Pańskiego z przełomu XVIII i XIX wieku.
Sport[edytuj | edytuj kod]
W Stężycy działa klub piłkarski LKS Mazowsze Stężyca, w sezonie 2021/2022 występujący w Klasie A, w grupie Lublin II[11].
Ludzie związani ze Stężycą[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-05-28].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1224 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 82.
- ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Ossolineum, 1987, s. 229. ISBN 83-04-02436-5.
- ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
- ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
- ↑ Ignacy Schiper, Dzieje handlu żydowskiego na ziemiach polskich, Warszawa 1937, s. 27.
- ↑ a b c d e Stężyca (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 339.
- ↑ Postanowienie Komitetu Urządzającego w Królestwie Polskim z dnia 12 (24) grudnia 1869 o przemianowaniu na osady niektórych miast w gubernji siedleckiej (Dz. pr. t. 69, s. 461)
- ↑ Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński, Mazowsze, mały przewodnik, Warszawa: Sport i Turystyka, 1978, s. 245–246.
- ↑ Klub na portalu 90minut.pl