Stacja Pomp Rzecznych w Warszawie
52°12′54″N 21°02′58″E/52,215000 21,049444 nr rej. 1411-A z 15.01.1990
| |
 Kompleks Stacji Pomp Rzecznych i Osadnik Czerniakowski | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Architekt | |
| Rozpoczęcie budowy |
1883 |
| Ukończenie budowy |
1886 |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
| 52°12′54″N 21°02′58″E/52,215000 21,049444
| |
Stacja Pomp Rzecznych – stacja pomp znajdująca się przy ul. Czerniakowskiej 124 w Warszawie.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Stacja została wybudowana w latach 1883–1886 według projektu Williama Heerleina Lindleya przy ujęciu wody z Wisły jako część nowego wodociągu[1]. Według pierwotnego projektu pompy miały znajdować się w odległości 275 metrów od brzegu[2]. Po ułożeniu wiosną 1884 rury ssącej prowadzącej do rzeki, w czerwcu tego samego roku nastąpił wylew Wisły, jeden z największych w mieście w XIX wieku[3]. W jego wyniku brzeg rzeki odsunął się od rury o około 550 metrów[3]. Podjęto wtedy decyzję o jej przedłużeniu oraz ustabilizowaniu koryta Wisły[4].
Pobierana z rzeki woda tłoczona była za pomocą pomp poruszanych maszynami parowymi do Stacji Filtrów przy ulicy Koszykowej[5]. Zbudowano cztery przewody tłoczne o średnicach: 760, 900, 900, oraz, w 1930, 1200 mm[5][6]. W skład pierwotnego kompleksu wybudowanego z klinkierowej cegły wchodziły trzy hale pomp i dwie kotłownie.
W 1928 przewody ssawne wchodzące w nurt Wisły zastąpiono kanałem grawitacyjnym i osadnikiem przybrzeżnym o powierzchni 18 ha i głębokości 3–5 m[6].
Podczas powstania warszawskiego teren Stacji Pomp Rzecznych kontrolowali Niemcy[7]. 18 września 1944 wysadzili ją w powietrze[8]. Zniszczono nie tylko maszyny i budynki, ale również kolektory i węzły znajdujące się kilka metrów pod ziemią[9].
Stacja wznowiła pracę 29 maja 1945 z wydajnością 14 tys. m³ wody na dobę dzięki odnalezieniu odpowiedniej pompy w fabryce inż. Twardowskiego i uszkodzonego silnika w Stacji Doświadczalnej na Kaskadzie[10]. Kolejne dwie pompy o wydajności 40 tys. m³ wody na dobę każda dostarczone przez Armię Czerwoną uruchomiono 1 i 15 września 1945[11].
Stacja stała się częścią Stacji Uzdatniania Wody „Filtry” należącej do Zakładu Centralnego Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Warszawie. Jej południowe ogrodzenie wyznacza południową granicę obszaru MSI Ujazdów i dzielnicy Śródmieście[12].
Zabudowania[edytuj | edytuj kod]
Z pierwotnego zespołu zabudowań przetrwały nieliczne obiekty:
- Dom mieszkalny kierownictwa wzniesiony w roku 1886 według projektu W. H. Lindleya – wolno stojący, piętrowy, otoczony ogrodem. Wybudowany z klinkierowej cegły, na elewacji frontowej posiada tylko dwie osie okien balkonowych. Cementowe balustrady oszklonego tarasu na parterze i balkonu na pierwszym piętrze otrzymały formę plecionki. Liczące po siedem osi elewacje boczne otrzymały wszystkie okna na piętrze zamknięte łukiem pełnym, na parterze łukiem odcinkowym. Gzyms obiegający budynek posiada wymurowany z cegły ornament. Przy elewacji północnej umieszczona dodatkowo jest zdobiona, drewniana weranda.
- Kamień z tablicą pamiątkową-ustawiony na terenie z okazji pięćdziesięciolecia Wodociągów Warszawskich w roku 1936.
- Zbiornik osadowy o głębokości 4 metrów i powierzchni 17,8 hektara – Osadnik Czerniakowski.
Obok stacji, pod nrem 126a, znajduje się dom mieszkalny pracowników Stacji Pomp Rzecznych wzniesiony około 1932[13].
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Układanie przewodu ssawnego do Stacji Pomp Rzecznych, około 1884 -
Pierwsze pompy z silnikami elektrycznymi, lata 20. XX wieku -
Budynek pompowni od strony zachodniej -
Dom mieszkalny kierownictwa Stacji z 1886
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 220.
- ↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 93–94. ISBN 83-06-00089-7.
- ↑ a b Ryszard Żelichowski: Ulice Solca. Warszawa: Wydawnictwo Veda, 1999, s. 192. ISBN 83-85584-63-3.
- ↑ Ryszard Żelichowski: Ulice Solca. Warszawa: Wydawnictwo Veda, 1999, s. 193. ISBN 83-85584-63-3.
- ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 966. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ a b Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 95. ISBN 83-06-00089-7.
- ↑ Janusz Dereziński: Pamiętne miejsca Czerniakowa. Ząbki: Apostolicum Wydawnictwo Księży Pallotynów, 2004, s. 28. ISBN 83-7031-445-7.
- ↑ Henryk Janczewski: Warszawa. Geneza i rozwój inżynierii miejskiej. Warszawa: Arkady, 1971, s. 126.
- ↑ Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 138.
- ↑ Marian Gajewski: Odbudowa warszawskich urządzeń komunalnych (1944–1951) [w: Warszawa stolica Polski Ludowej. Zeszyt 2]. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 1972, s. 101.
- ↑ Marian Gajewski: Odbudowa warszawskich urządzeń komunalnych (1944–1951) [w: Warszawa stolica Polski Ludowej. Zeszyt 2]. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 1972, s. 102.
- ↑ Obszary MSI. Dzielnica Śródmieście. [w:] Zarząd Dróg Miejskich [on-line]. zdm.waw.pl. [dostęp 2021-01-11].
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 2 Canaletta–Długosza. Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1995, s. 161. ISBN 83-9066291-4.