Stanisław Żaryn (architekt)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stanisław Żaryn
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

5 października 1913
Warszawa

Data i miejsce śmierci

15 lipca 1964
Inowrocław

Zawód, zajęcie

architekt, urbanista, konserwator zabytków

Alma Mater

Politechnika Warszawska

Małżeństwo

Aleksandra Żaryn

Dzieci

Jan, Maria, Hanna, Szczepan, Joanna

Odznaczenia
Srebrny Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej
Państwowa Odznaka Sportowa Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (złota) Sprawiedliwy wśród Narodów Świata
Stanisław Żaryn (pierwszy z lewej) i Bohdan Guerquin (pierwszy z prawej) z grupą historyków i architektów na Starym Mieście w Warszawie (1949)

Stanisław Żaryn, ps. Bej[1] (ur. 5 października 1913 w Warszawie, zm. 15 lipca 1964 w Inowrocławiu) – polski architekt, urbanista, konserwator zabytków, dr inż., adiunkt Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, współtwórca odbudowy Warszawy.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie Franciszka (1882–1960), inżyniera, specjalisty budowy kotłów cukrowniczych, b. dyrektora fabryki Borman i Szwede w Poznaniu, i Janiny Eugenii z Michalskich (1885–1964). Miał starszą siostrę Stefanię po mężu Douglasową[2]. Uczęszczał do Szkoły Ziemi Mazowieckiej przy ul. Klonowej 16[2]. W młodości działał w harcerstwie, był członkiem 21 Drużyny Harcerskiej im. gen. Ignacego Prądzyńskiego[2]. Politycznie sympatyzował z obozem narodowym. W 1932 na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej podjął studia architektoniczne, których nie ukończył przed wybuchem II wojny światowej[3]. W 1935/36 został wybrany prezesem Związku Słuchaczów Architektury[2]. W latach 1936–1937 odbył służbę wojskową w podchorążówce artylerii konnej we Włodzimierzu Wołyńskim[2]. W 1939 jako podporucznik rezerwy artylerii wziął udział w wojnie obronnej Polski w szeregach 1 Dywizjonu Artylerii Konnej[3]. Brał udział w bitwie pod Chorzelami gdzie został ciężko ranny. Udało mu się uniknąć niewoli i w listopadzie 1939 powrócił do Warszawy[2].

Podczas okupacji był żołnierzem Narodowej Organizacji Wojskowej, a następnie Armii Krajowej[4]. Wraz z żoną, ukrywał żydowską rodzinę w Szeligach pod Warszawą. Walczył też w powstaniu warszawskim[5].

W maju 1943 ukończył tajny Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej i uzyskał dyplom architekta[2]. W latach 1945–1964 był wykładowcą na Politechnice Warszawskiej[6]. Od stycznia 1945 pracował w Wydziale Architektury Zabytkowej Biura Odbudowy Stolicy, a od 1948 jako inspektor Urzędu Konserwatorskiego m.st. Warszawy. W latach 1957–1959 był naczelnikiem Wydziału Architektury i Urbanistyki Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków. W 1951 organizator i kierownik Komisji Badań Dawnej Warszawy. Był autorem projektu rekonstrukcji zniszczonej w 1944 Kolumny Zygmunta III Wazy[7]. Prowadził odbudowę ponad 40 zabytkowych kamienic, m.in. strony Dekerta przy Rynku Starego Miasta dla Archiwum i Muzeum Historycznego m.st. Warszawy (w tym także projekt wnętrz). Laureat Nagrody Państwowej II stopnia zespołowej za twórczą rekonstrukcję architektoniczną Rynku Starego Miasta w Warszawie (1953)[8][9].

Publikował artykuły na temat historii architektury i konserwacji zabytków. Jest autorem książek Kamienica Warszawy XV i XVI wieku (1963), Trzynaście kamienic staromiejskich (Wydawnictwo Naukowe PWN, 1972)[10].

Chorował na serce, zasłabł na prowadzonym przez siebie obozie inwentaryzacyjnym studentów architektury w Pakości. Po paru dniach zmarł w szpitalu w Inowrocławiu. Pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu w Wiązownie[9][11].

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Jego imieniem nazwano ulicę na Wyględowie. W 2022 roku owstał pierwszy dokumentalny film, poświęcony Stanisławowi Żarynowi, pod tytułem "Architekt Wolności" - wyreżyserowany przez Łukasza Różyckiego oraz Łukasza Woźniakowskiwgo.

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

Z żoną Aleksandrą z Jankowskich (pobrali się w lipcu 1940) miał pięcioro dzieci: Marię po mężu Wojtowicz - architekta, Annę - lekarza, Szczepana (ur. 1947) - etnografa, dziennikarza, Joannę - filologa włoskiego, oraz Jana[2][4].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Powstańcze Biogramy - Stanisław Żaryn, www.1944.pl [dostęp 2020-04-14] (pol.).
  2. a b c d e f g h i j Hanna Szwankowska, Aleksandra Żarynowa: Stanisław Żaryn. Konserwator zabytków Warszawy 1913–1964. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 1981, s. 6. [dostęp 2023-11-22].
  3. a b Prof. Żaryn wspomina tatę: Miałem wspaniałego ojca. „Jego krótkie życie było wypełnione pracą i jeszcze raz pracą”, wpolityce.pl [dostęp 2020-04-14].
  4. a b Jan Żaryn, Miałem wspaniałego ojca, „W Sieci Historii” nr 7/2014, s. 58-59
  5. a b Cezary Gmyz, Robert Mazurek, Tomasz Krzyżak: Oni odkłamują przeszłość. [w:] Numer: 25/2005 (1177) [on-line]. Wprost. [dostęp 2013-07-24].
  6. Żaryn Stanisław, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-04-14].
  7. Barbara Zielińska-Szymanowska: Kolumna Zygmunta III w Warszawie. Warszawa: Wydawnictwo Sztuka, 1957, s. 38.
  8. "Życie Warszawy", nr 172 z 18 lipca 1964, s. 7 (nekrolog)
  9. a b In memoriam - Pamięci Architektów Polskich - Stanisław Żaryn, www.archimemory.pl [dostęp 2023-11-22].
  10. Trzynaście kamienic staromiejskich, Lubimyczytać.pl [dostęp 2020-04-14].
  11. Profesor Jan Żaryn o historii rodziny i Instytucie Dziedzictwa Myśli Narodowej, iOtwock.info, 10 sierpnia 2021 [dostęp 2023-11-22] (pol.).
  12. M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
  13. M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]