Stanisław Karpiel (architekt)
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku |
Nowy Cmentarz, Zakopane (kwatera VI rząd 2 grób 5)[1] |
| Zawód, zajęcie |
architekt, skoczek narciarski, narciarz zjazdowy |
Stanisław Karpiel (ur. 10 listopada 1926 w Zakopanem, zm. 4 lutego 2019 w Bielsku-Białej) – polski architekt, skoczek narciarski, narciarz zjazdowy[2].
Rodzina i dom[edytuj | edytuj kod]
Drugi syn Jana i Marii (zd. Suleja) Karpielów, brat Jana (1924-1933)[3] oraz Marii (?1928-).
W latach 1950. J. i M. Karpielowie byli właścicielami zakopiańskiego gospodarstwa położonego między potokiem Spadowiec na wschodzie, Drogą pod Reglami na południu, Drogą do Daniela na zachodzie i domem własnym na północy.
Stanisław Karpiel urodził się, wychował, a następnie żył i pracował głównie w Zakopanem. Mieszkał w zbudowanym ok. ? I wojny światowej, a później dwukrotnie przebudowywanym przez siebie (ok. 1953 i ok. 1961) rodzinnym góralskim domu, niedaleko Wierszyków, przy Drodze do Daniela 3[4], ok. 850 m poniżej dolnej linii Regli. Od lat 1920. piętrowy dom Karpielów z oszkloną werandą i panoramicznym widokiem na Tatry – Kasprowy Wierch, Drogę pod Reglami, Giewont, Sarnią Skałkę, Czerwone Wierchy i Łysanki – funkcjonował także jako pensjonat dla wczasowiczów. Od wczesnych lat 1960. dom S. Karpiela zaczął służyć jako pracownia architektoniczna oraz gościnne schronisko dla coraz to liczniejszych przyjaciół architekta i jego rodziny.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Twórca obiektów sportowych w Polsce, Norwegii, Syrii i Słowacji. Projektant i propagator planów zagospodarowania przestrzennego i projektów dla amatorskich i wyczynowych sportów zimowych w Tatrach i Beskidach.
Od 1954 członek wielu stowarzyszeń zawodowych i społecznych: Stowarzyszenia Architektów Polskich SARP (1954), Stowarzyszenia Historyków Sztuki SHS (1954) oraz Komisji Opieki nad Zabytkami Kultury i Ochrony Przyrody, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze PTTK (1954).
W czerwcu 1948 S. Karpiel ukończył ostatni rok nauki w Technikum Budowlanym (d. Szkole Przemysłu Drzewnego) w Zakopanem. Od października 1948 do czerwca 1954 studiował na Wydziale Architektury, Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie (od lipca 1954, Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki). W czerwcu 1954 uzyskał dyplom inż. mgr. arch. na podstawie pracy dyplomowej „Projekt teatru i filharmonii we Wrocławiu” wykonanej pod nadzorem prof. Józefa Gałęzowskiego, kierownika Katedry Kompozycji Architektonicznej, WA AGH. Jesienią 1954 rozpoczął pracę na stanowisku starszego projektanta w Pracowni Architektonicznej, Przedsiębiorstwo Konserwacji Zabytków PKZ w Warszawie.
W późnych latach 1950. pracował w Krakowie, a od 1961 r., w Zakopanem.
W latach 1996–2010 był założycielem i dyrektorem „Pracowni architektonicznej KARPLA – Stanisław Karpiel Zakopane”.[4]
Kariera sportowa[edytuj | edytuj kod]
Zimą 1945 został pierwszą osobą, która wykonała skok na Wielkiej Krokwi po opuszczeniu Zakopanego przez Niemców (29 stycznia)[5]. W latach 1949–1953 członek polskiej kadry olimpijskiej[5]. W lutym 1949 został srebrnym medalistą VIII akademickich mistrzostw świata w Szpindlerowym Młynie[6]. W czerwcu 1953 podczas zawodów prowadzonych na słomianych matach skoczni Wisła-Malinka (Beskid Śląski) S. Karpiel odnosi poważną kontuzję barku i łokcia. Wypadek niweczy jego dalsze uczestnictwo w kadrze olimpijskiej, aczkolwiek nie wyklucza dalszych treningów i zawodów w narciarstwie zjazdowym[5].
Kariera zawodowa[edytuj | edytuj kod]
Do śmierci w 2019 S.K. zdobył ok. 40 lat doświadczenia[4] na wszystkich etapach projektowania nadzorów i realizacji. Posiadał uprawnienia budowlane nr 361/4251 do projektowania (bez ograniczeń) w specjalizacji architektonicznej, status twórcy oraz uprawnienia konserwatorskie.
Główne projekty i prace:
1960 – 1962 Projekt Zespołu Skoczni Narciarskiej Wielka Krokiew w Zakopanem na międzynarodowe zawody FIS 1962 /w 1961 S.K. wygrywa konkurs na przebudowę skoczni Wielka Krokiew[5], 1962 realizacja projektu w zespole KBPBBP, prac. TZ w Zakopanem/.[4]
1964 Udział w projektowaniu w pracowni projektowej prof. Frode Rinnanai Tweten’a, przy opracowaniu: planu zagospodarowanie tras biegowych przy zespole Skoczni Narciarskiej Holmenkolen w Oslo w Norwegii oraz projekt pawilonu sportowego dla sportowców i reporterów. Projekt ośrodka turystycznego w Dombos – środkowa Norwegia /obiekty zrealizowane/.[4]
1965 – 1974 Odlewnia żeliwa w Węgierskiej Górce (generalny projektant), przebudowa odlewni nr I i II, projekt odlewni nr III[4].
1965 – 1981 Praca w Krakowskim Biurze Projektowo Badawczym Budownictwa Przemysłowego KBPBBP w Krakowie. Plan zagospodarowania, dom kultury, stadion sportowy z wieżami oświetlenia 50m, pływalna kryta i otwarta, lodowisko kryte /obiekty zrealizowane/.[4]
1969 Plan Zagospodarowania Centrum Łyżwiarstwa w Zakopanem, otwarty stadion łyżwiarski jazdy szybkiej na lodzie, pawilony[4].
1973 – 1974 Fabryka nart „Polsport” w Szaflarach[4].
1973 – 1975 Kolej krzesełkowa Goryczkowa-Kasprowy, plan zagospodarowania z obiektami architektonicznymi[4].
1974 – 1975 Fabryka tekstylna w Biłgoraju[4].
1974 – 1980 Współudział w opracowaniu Studium Zagospodarowania Tatrzańskiego Parku Narodowego TPN[4].
1975 – jesień 1986 Na użytek planowanej sieci niewielkich, mało kosztownych i mało szkodliwych dla otaczającego krajobrazu schronisk górskich, „bacówek” PTTK (inicjatywa działacza PTTK, Edwarda Moskały), S. Karpiel utworzył wzorcowy „projekt niedużego drewnianego [stojącego na murowanej piwnicy, 3-poziomowego] schroniska z dwuspadowym dachem krytym gontem”[7]. Według projektu, umyślnie niepodłączane do sieci kanalizacyjnej, wodociągowej, energetycznej oraz telefonicznej budynki mogły pomieścić 20-30 turystów każdy. Pierwotne plany przewidywały konstrukcję ok. takich 100 bacówek[7]. Do 1989 r. PTTK zbudowało 14 obiektów, w tym 11 bacówek wg wzorcowego projektu S. K.: na Hali Rycerzowej (jesień 1975, Beskid Żywiecki); na Przełęczy Okraj (koniec 1975, Karkonosze); na Krawcowym Wierchu (1976, Beskid Żywiecki); w Jaworzcu (1976, Bieszczady); na Maciejowej (1977, Gorce); w Bartnem (1977, Beskid Niski); pod Małą Rawką (1979, Bieszczady); na Brzance (1981, Pogórze Ciężkowickie, Beskid Środkowy); na Jamnej (1985, Pogórze Ciężkowickie, Beskid Środkowy) oraz pod Honem (1986, Bieszczady) i pod Trójgarbem (1986, Góry Wałbrzyskie)[7].
1976 System prefabrykowanych indywidualnych domów mieszkalnych (całorocznych domków weekendowych)[4]. „Jeden z pierwszych tego typu domków został zrealizowany dla Wojciecha Młynarskiego na Sobiczkowej w Kościelisku. W niewielkiej, nawiązującej do szałasu bryle znakomicie rozwiązano wnętrze, wykorzystując każdy centymetr przestrzeni. Jest tu salon, kuchnia, sypialnia i piwniczka mieszcząca „imprezownię”. Wykończenie drewnianego wnętrza bez zbędnych detali, szczere, „szałaśne”. Krokwie z ostruganych żerdzi, stopnie schodów z połówek, ściany z okrąglaków, wszystko to połączone z wielkopowierzchniowymi przeszkleniami.”[8].
1976 Kolej krzesełkowa Zakopane Butorowy Wierch[4].
1978 – 1980 Studium programowe zagospodarowania oraz projekty obiektów kubaturowych dla organizacji zawodów FIS w Zakopanem w 1982 r. w konkurencjach klasycznych[4].
1978 Centrum sportowe w Chełmie. Zakres opracowania: – plan zagospodarowania, stadion na 10 000 widzów, hala sportowa, pływalnia kryta, strzelnica sportowa, hotel sportowy na 100 miejsc[4].
1979 – 1980 Plan Zagospodarowania Narciarsko Turystycznego Turbacza, Gorce[4].
1981 – 1986 Praca na kontrakcie Polservice Wadeco w Syrii w biurze projektowym „Milihouse” Oddział 309 w Aleppo. Pozycja: Ekspert – projektant, ostatnie dwa lata, ekspert projektant + kierownik kontraktu. Projekty: Udział w projektowaniu „Aleppo Sports City”, projekt obejmował: Halę Sportową z areną 20x40m. Widownia 10 000 widzów /obiekt zrealizowany/. Stadion Sportowy z trybunami zadaszonymi na 75000 widzów /obiekt zrealizowany/. Centrum Sportowe w Latakia (Latakia Sports City)- opracowanie konkursowe na Międzynarodowe Igrzyska krajów Basenu Morza Śródziemnego w 1987 r. /druga nagroda/. Projekt obejmował: plan generalny zagospodarowania, stadion dla 40000 widzów, trzy hale sportowe na 5000, 1500 i 700 widzów, plan generalny zagospodarowania terenu wokół Hotelu Meridan w Aleppo z projektami koncepcyjnymi i realizacyjnymi elementów i obiektów architektonicznych otoczenia: pływalnia otwarta, obiekty sportowe dla rekreacji, restauracja ogrodowa, park wypoczynku, parkingi hotelowe[4].
1987 – 1996 Studia ośrodków narciarskich na terenie USA, opracowanie indywidualnych projektów domów mieszkalnych i ich realizacja[4].
1997 – 2000 Projekty dziesięciu stacji narciarsko-turystyczno-rekreacyjnych[4]: 1. Studium zagospodarowania ośrodka olimpijskiego w Strbskim Plesie w Słowacji; 2. Ośrodek Mosorny Groń w Zawoji, pasmo Babiogórskie; 3. Ośrodek Polana Sosny nad Zalewem Czorsztyńskim w Niedzicy; 4. Ośrodek Toporzyska w Krościenku, pasmo Pienin; 5. Stacja Sportów Zimowych Lubań w paśmie Turbacza; 6. Ośrodek Czorsztyn Ski w Kluszkowcach na Górze Wdżar. 7. Ośrodek Lesowiec w rejonie Andrychowa i Wadowic; 8. Centrum szybowcowe Bezmiechowa koło Leska w paśmie gór Słonnych; 9. Ośrodek na górze Czterech Wiatrów, Mrągowo, Mazury; 10. Stacja narciarsko-turystyczna Bucznik w Lipnicy Górnej w rejonie podnóża pasma Babiogórskiego. Część z powyższych obiektów zaprojektowano przy współpracy z inż. arch. Zenonem Remi[4].
2010 – Plan zagospodarowania narciarskiego całego Podhala „Resort narciarski kurortu tatrzańskiego.” Plan był opracowany we współpracy m.in. z czołowymi polskimi narciarzami, w tym Andrzejem Bachledą-Curuś „Ałusiem”. Plan resortu narciarskiego został przygotowany w ramach konkursu (czerwiec-wrzesień 2010) „Mój pomysł na Małopolskę”[9] organizowanego przez województwo małopolskie oraz Małopolską Agencję Rozwoju Regionalnego. Koncepcja proponuje dwie strefy połączonych z sobą wyciągów i długich zjazdów na różnych trasach, bez podchodzenia na grzbiety wzgórz. W strefie północnej trasa ok. 30–40 km długości ma połączyć wyciągi w Jurgowie (na wsch. od Bukowiny Tatrzańskiej) z wyciągami w Czarnej Górze, „skąd przez Gliczarów [narciarz] może dostać się do Białego Dunajca i [położonego na zachód od Zakopanego] Witowa.”[10]. Południowa strefa ma objąć „rejon Kasprowego Wierchu, gdzie według koncepcji Karpiela, należy m.in. wykorzystać pod narciarstwo także Świński Kocioł i Halę Kondratową.”[10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Parafia Rzymsko – Katolicka Najświętszej Rodziny w Zakopanem, 34-500 Zakopane, ul. Krupówki 1a
- ↑ arch. Stanisław Karpiel. www.inmemoriam.architektsarp.pl. [dostęp 2019-02-07]. (pol.).
- ↑ Zakopane – Baza pochowanych cmentarza parafialnego. zakopane-parafia.polski-cmentarz.com/grobonet/. s. 3. [dostęp 2019-02-05]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u www.karpla.com.pl, Wayback Machine [online], 1 lutego 2005 [dostęp 2019-02-05] [zarchiwizowane z adresu 2005-02-01].
- ↑ a b c d Stanisław Karpiel – Wywiad. www.naszkasprowy.pl., 2010-05-26. s. 1–3. [dostęp 2019-02-13]. (pol.).
- ↑ SJ_20130325.pdf. Skisprungschanzen.com. s. 52. [dostęp 2019-02-13]. (ang.).
- ↑ a b c Bacówki PTTK. szlak.info, 2013-03-05. s. 1. [dostęp 2019-03-27]. (pol.).
- ↑ Jan Karpiel „Bułecka”, Dom góralski wczoraj i dziś. www.mpoia.pl, 2016-10-22. s. 23. [dostęp 2019-02-18]. (pol.).
- ↑ Mój pomysł na Małopolskę. nowosadecki.pl, 2010-06-18. s. 1. [dostęp 2019-02-21]. (pol.).
- ↑ a b Mój pomysł na Małopolskę. www.gazetakrakowska.pl, 2011-11-26. s. 1. [dostęp 2019-02-21]. (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
Karpiel Stanisław – s. 109, 110, 176, 218, 290, 307, 381, 391, 404, 409, 415, 441, 444, 449, 456, 457, 467-470, 489, 495, 510, 531, 547, 550, 551, 553, 565, 584, 586, 588, 591, 594, 597, 600, 605-608, 627, 635 [w:] Ciołek, Tadeusz Maciej. 2019. Gerard Ciołek i przyjaciele: Kalendarium życia i pracy 25 pasterzy krajobrazu i zabytków. Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej.