Stanisław Pigoń
| ||
![]() | ||
Data i miejsce urodzenia | 27 września 1885 Kombornia | |
Data i miejsce śmierci | 18 grudnia 1968 Kraków | |
profesor nauk polonistycznych | ||
Specjalność: historyk literatury polskiej | ||
Habilitacja | 1921 | |
Uczelnia | Uniwersytet Wileński Uniwersytet Jagielloński | |
rektor Uniwersytetu Wileńskiego | ||
Odznaczenia | ||
![]() ![]() ![]() |
Stanisław Pigoń (ur. 27 września 1885 w Komborni[1], zm. 18 grudnia 1968 w Krakowie) – historyk literatury polskiej, edytor, wychowawca i pedagog, w latach 1926–1928 rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.
Profesor historii literatury polskiej na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie (1921–1930), a następnie na Uniwersytecie Jagiellońskim (1931–1960; z przerwą 1939–1945) .
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Stanisław Pigoń pochodził z ubogiej rodziny chłopskiej[1]. Był synem Jana. Jego droga do profesury była długa i pełna przeszkód; rodzina nie ułatwiała mu drogi do poszerzania wiedzy. Urodził się na wsi, więc jego głównym zajęciem miała być praca na roli i pomoc rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Stanisław wolał jednak czytać książki, niż chodzić za pługiem. Rodzina niechętnie odnosiła się do jego decyzji o wyjeździe na studia (głównym problemem były zbyt skromne finanse). Doszło już nawet do tego, że Stanisław zaniechał myśli o studiach. Ostatecznie, po skończeniu jasielskiego gimnazjum, jednak udało mu się wyjechać do Krakowa i rozpocząć studia[2]. W latach 1906–1912 studiował filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim. Nie powrócił już na stałe w rodzinne strony.
W czasie I wojny światowej służył jako oficer w armii austro-węgierskiej[3] – w 2 pułku artylerii fortecznej; brał udział m.in. w zdobywaniu belgijskiej twierdzy Namur. Od listopada 1918 służył w Wojsku Polskim, walczył w wojnie polsko-ukraińskiej i wojnie polsko-radzieckiej. Od marca do czerwca 1919 był dowódcą pociągu pancernego nr 4 „Hallerczyk”[3]. Między sierpniem 1919 a sierpniem 1920 zwolniony ze służby wojskowej jako wykładowca. W związku z zagrożeniem ofensywą radziecką od sierpnia do października 1920 dowodził pociągiem pancernym nr 20 „Bartosz Głowacki”[3]. 18 stycznia 1921 został przeniesiony z batalionu zapasowego 1 pułku wojsk kolejowych do pociągu pancernego „Bartosz Głowacki” na stanowisko dowódcy[4].
Po zakończeniu działań wojennych został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku w korpusie oficerów rezerwy artylerii. W 1923 roku posiadał przydział mobilizacyjny do 23 pułku artylerii polowej w Będzinie[5]. W 1934 roku pozostawał na ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Kraków Miasto z przydziałem mobilizacyjnym do Oficerskiej Kadry Okręgowej nr V[6]. Za swój udział w walkach otrzymał kilka odznaczeń wojskowych, między innymi honorową odznakę "Orląt" i "Gwiazdę Przemyśla" za wyzwolenie miasta[7].
Na początku II wojny światowej Pigoń wraz z grupą profesorów krakowskich został aresztowany w ramach Sonderaktion Krakau i uwięziony w niemieckim obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. Swoje doświadczenia z pobytu w obozie ujął w szkicu Wspomnienia z obozu Sachsenhausen 1939–40. Przebywał tam do lutego 1940 roku, skąd powrócił do Krakowa w pierwszym transporcie zwolnionych profesorów. W obozie nabawił się ciężkiej choroby serca, która prześladowała go do końca życia. Już wiosną następnego roku podjął tajne nauczanie oraz działalność konspiracyjną w kręgach Stronnictwa Narodowego. Był członkiem Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności. Koleje swojego życia opisał w pamiętnikach Z Komborni w świat i Z przędziwa pamięci. Urywki wspomnień.
Pigoń zajmował się literaturą jako przekazem doniosłych treści poznawczych, ideowo-wychowawczych i filozoficznych oraz jej rolą w kształtowaniu polskiej świadomości narodowej. Był skrupulatnym badaczem i wydawcą tekstów ważnych dla poznania życia i twórczości wielkich pisarzy. Interesował się szczególnie okresami romantyzmu i modernizmu, a przede wszystkim postacią i dziełem Adama Mickiewicza. Badał również i wydawał utwory Aleksandra Fredry, Stefana Żeromskiego i Władysława Orkana. Pigoń był także odkrywcą twórczości samorodnych pisarzy chłopskich; zajmował się kulturą polskiej wsi.
Ponadto po odejściu Wincentego Lutosławskiego przewodził wileńskiej sekcji ruchu Eleusis.
Księgozbiór Stanisława Pigonia, liczący 9351 woluminów, został po jego śmierci zgodnie z jego wolą przekazany Wyższej Szkole Pedagogicznej w Rzeszowie. W 1982 r. utworzono Pracownię Polonistyczną Pigonianum, którą w 2004 r. przeniesiono do nowego gmachu Biblioteki Uniwersytetu Rzeszowskiego[7].
Synami Stanisława Pigonia byli chemik Krzysztof Pigoń i biolog Andrzej Pigoń.
Pochowany na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie[8].
Odznaczenia i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1954)[9]
- Order Sztandaru Pracy I klasy (25 kwietnia 1956, za zasługi położone przy sporządzeniu Wydania Narodowego dzieł Adama Mickiewicza)[10]
- Honorowe obywatelstwo Jasła (1965)[11].
Wybrane publikacje[edytuj | edytuj kod]
- 1911 O „Księgach narodu i pielgrzymstwa polskiego” A. Mickiewicza, Kraków
- 1922 Z epoki Mickiewicza. Studia i szkice, Lwów
- 1924 Głosy sprzed wieku. Szkice z dziejów procesu filareckiego, Wilno
- 1928 Ze studiów nad tekstem „Pana Tadeusza”. Trzy notatki, Kraków
- 1929 Z dawnego Wilna. Szkice obyczajowe i literackie, Wilno
- 1930 Do źródeł „Dziadów” kowieńsko-wileńskich, Wilno
- 1930 O brązach, brązownikach i brązoburcy, Warszawa
- 1932 Adam Mickiewicz w kole Sprawy Bożej Warszawa
- 1934 „Pan Tadeusz”. Wzrost-Wielkość-Sława, Warszawa
- 1936 Na wyżynach romantyzmu. Studia historyczno-literackie, Kraków
- 1938 Z dziejów teatru szkolnego w Polsce w XVII, Lwów
- 1938 Zręby nowej Polski w publicystyce Wielkiej Emigracji, Warszawa
- 1939 Na drogach i manowcach kultury ludowej, Lwów
- 1946 Zarys nowszej literatury ludowej, Kraków
- 1947 Z Komborni w świat, Kraków
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Kłak 1983 ↓.
- ↑ Almanach Literacki 1926, Wilno: nakładem Wil. Oddz. Polsk. Białego Krzyża, s. 42 .
- ↑ a b c Józef Jurczyk, Krzysztof Margasiński, „Dziennik pociągu pancernego Hallerczyk”, Czechowice-Dziedzice – Częstochowa 2010, s. 55.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 4 z 29 stycznia 1921 roku, poz. 127.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 s. 759, 839.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 s. 133, 920.
- ↑ a b Prof. Stanisław Pigoń – miłośnik literatury polskiej i książek, wybitny uczony i patriota, patron dawnej ul. Cegielnianej (pol.). BUR. [dostęp 2010-08-14].
- ↑ Jan Wiktor Tkaczyński (red.), Pro Memoria III. Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na cmentarzach Krakowa 1803-2017, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018, s. 218, ISBN 978-83-233-4527-5 .
- ↑ 16 lipca 1954 „za wybitne zasługi w dziedzinie nauki” M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1566
- ↑ M.P. z 1956 r. nr 67, poz. 835
- ↑ Honorowi Obywatele Miasta. jaslo.pl, 2014-07-04. [dostęp 2016-07-10].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Czesław Kłak: Słowo wstępne. W: Wokół Stanisława Pigonia. Nad warsztatem naukowym i literackim Uczonego. Jolanta Barylanka (red.). Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983. ISBN 83-03-00098-5.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Bibliografia w LitDok Europa Środkowo-Wschodnia / Instytut Herdera w Marburgu
- Eleusis
- Harcerze
- Honorowi obywatele Jasła
- Kapitanowie artylerii II Rzeczypospolitej
- Ludzie urodzeni w Komborni
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1944–1989)
- Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy I klasy
- Odznaczeni odznaką pamiątkową „Orlęta”
- Ofiary Sonderaktion Krakau
- Pochowani na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie
- Polacy – oficerowie armii austro-węgierskiej
- Polacy – żołnierze Cesarskiej i Królewskiej Armii w I wojnie światowej
- Polscy działacze antyalkoholowi
- Polscy historycy literatury
- Rektorzy Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie
- Uczestnicy wojny polsko-ukraińskiej (strona polska)
- Urodzeni w 1885
- Więźniowie KL Sachsenhausen
- Wykładowcy Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie
- Załogi polskich pociągów pancernych w wojnie polsko-bolszewickiej
- Zmarli w 1968
- Oficerowie 23 Pułku Artylerii Lekkiej (II RP)
- Wykładowcy Uniwersytetu Jagiellońskiego