Stanisław Roman Dangel
Data i miejsce urodzenia |
29 sierpnia 1891 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
26 października 1942 |
Odznaczenia | |
Stanisław Roman Dangel ps. „Salisch” (ur. 29 sierpnia 1891 w Kutnie, zm. 26 października 1942 w Warszawie) – współzałożyciel Towarzystwa Straży Kresowej, członek organizacji „Znak”, członek Naczelnego Komitetu Konfederacji Polskiej w 1919 roku[1], kierownik Sekcji Finansowo-Budżetowej Biura Delegata Rządu na Kraj od 5 października 1942 roku[2].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się 29 sierpnia 1891 w Kutnie i był synem Stanisława Zygmunta (ziemianin) i Janiny z domu Zawadzka, ojcem Jana i Stanisława Karola. Uczył się od 1905 w Gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego w Warszawie, a maturę zdał w 1910 jako ekstern w rosyjskim VI Gimnazjum. Studiował od jesieni tego roku filozofię początkowo na Uniwersytecie Jagiellońskim, a od 1911 na Uniwersytecie w Berlinie oraz od 1913 na Uniwersytecie we Lwowie. Ukończenie studiów i uzyskanie doktoratu uniemożliwił mu wybuch wojny. Przebywał w Mińsku Litewskim, w Warszawie w 1915 był bardzo krótko i od 1916 ponownie w Mińsku Litewskim, gdzie początkowo pracował w rosyjskim Czerwonym Krzyżu, a od 1917 w Związku Wojskowych Polaków Frontu Zachodniego organizował dział oświaty i prasy. Z ramienia dowództwa I Korpusu Polskiego na Wschodzie objął w 1918 kierownictwo polityczne polskiej akcji wojskowej na terenie Mińszczyzny, będąc jednocześnie wiceprezesem Wydziału Opieki nad Zabytkami przy Centralnym Komitecie Obywatelskim w Mińsku.
Powrócił do Warszawy w maju 1918 i od lipca pracował w Departamencie Stanu dla Spraw Zagranicznych, a po jego przekształceniu w MSZ w momencie odzyskania niepodległości przez Polskę w Departamencie Politycznym MSZ. Jako delegat RP uczestniczył na początku 1919 w pracach Międzynarodowej Komisji Alianckiej w Cieszynie[3]. MSZ opuścił wiosną 1919 i wkrótce potem był współzałożycielem Towarzystwa Straży Kresowej (TSK), a w latach 1920–1928 był redaktorem naczelnym jego propagandowego miesięcznika „L′Est Polonais”[4], wydawanego przy poparciu MSZ w języku francuskim. Dyrektor Izby Handlowej Polsko-Rumuńskiej od 1930[5], a od 1935 do wybuchu wojny dyrektorem Centrali Zaopatrywania Instytucji Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie.
We wrześniu 1939 reklamowany od służby wojskowej, został wraz ze swoją instytucją ewakuowany na wschód i dotarł do Lwowa. Powrócił do Warszawy w grudniu 1939 i zamieszkał przy ul. Szustra 3a. Od tego miesiąca w konspiracji jako organizator i następnie od wiosny 1940 przewodniczący prezydium „Znaku”[6] i jednocześnie przewodniczący kolegium redakcyjnego pisma „Znak”[7]. Od grudnia 1939 był po swoim synu, Janie, szefem komórki wywiadu w Sztabie Głównym TAP. Kiedy „Znak” wszedł w skład KN[8] był członkiem Tymczasowego Związku Rady, a od stycznia 1941 członkiem Prezydium KN, który odpowiadał za sprawy polityczne. Pozostał do śmierci przywódcą grupy „Znak”, przekształconej w 1942 w Związek Odrodzenia Narodowego. 26 października 1942 został aresztowany w swoim mieszkaniu i tego samego dnia zamordowany podczas śledztwa w siedzibie Gestapo w Alei Szucha. Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (aleja katakumbowa, grób 129 i 130)[9].
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Niepodległości – 1933,
- Krzyż Walecznych – 1921,
- Złoty Krzyż Zasługi – 1939,
- Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami – pośmiertnie, 11 listopada 1943,
- Krzyż Armii Krajowej – pośmiertnie, 1968.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Jarosław Tomasiewicz, Naprawa czy zniszczenie demokracji? Tendencje autorytarne i profaszystowskie w polskiej myśli politycznej 1921-1935, Katowice 2012, s. 57.
- ↑ Waldemar Grabowski, Polska Tajna Administracja Cywilna 1940–1945, Warszawa 2003, s. 171.
- ↑ Jego podpis widnieje pod układami polsko-czeskimi o zajęciu Cieszyna i o wymianie jeńców
- ↑ Później „L′Est Européen”
- ↑ Był jednocześnie od tego roku kierownikiem Wydziału Finansowego Ogólnopaństwowego Związku Kas Chorych
- ↑ Zaplecze polityczne organizacji TAP
- ↑ Wydawane od marca 1940
- ↑ Wrzesień–październik 1940
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: KAROL DRUCKI LUBECKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-01-31] .
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1945 T.2. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1987, s. 45–46. ISBN 83-211-0758-3.
- Absolwenci i studenci Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie
- Absolwenci i studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego (okres zaborów)
- Członkowie Delegatury Rządu na Kraj
- Członkowie Konfederacji Polskiej
- Członkowie Straży Kresowej
- Członkowie Tajnej Armii Polskiej
- Członkowie Związku Wojskowych Polaków
- Ludzie związani z polską prasą podziemną 1939–1945
- Ludzie urodzeni w Kutnie
- Odznaczeni Krzyżem Armii Krajowej
- Odznaczeni Krzyżem Niepodległości
- Odznaczeni Krzyżem Walecznych (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami
- Ofiary aresztu śledczego Gestapo w alei Szucha w Warszawie
- Urzędnicy Ministerstwa Spraw Zagranicznych II Rzeczypospolitej
- Upamiętnieni symbolicznym grobem na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
- Urodzeni w 1891
- Zmarli w 1942