Stanisław Zwojszczyk
Stanisław Zwojszczyk w mundurze kapitana. Na naramienniku kurtki widoczny numer „11” batalionu KOP „Ostróg”. | |
kapitan administracji | |
Data i miejsce urodzenia |
16 września 1894 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
13–14 kwietnia 1940 |
Przebieg służby | |
Lata służby |
1914–1940 |
Siły zbrojne | |
Jednostki | |
Stanowiska |
dowódca batalionu |
Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa |
Odznaczenia | |
Stanisław Zwojszczyk, ps. „Wisła”[1] (ur. 16 września 1894 w Tomaszowie Mazowieckim, zm. 13–14 kwietnia 1940 w Katyniu) – kapitan administracji (piechoty) Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się 16 września 1894 w Tomaszowie Mazowieckim, w ówczesnym powiecie brzezińskim guberni piotrkowskiej, w rodzinie Aleksandra i Marii z Rudnych[2][3]. W 1909 ukończył rosyjską czteroklasową szkołę w Końskich[4][5]. W 1911 został członkiem drużyny harcerskiej, zorganizowanej przez druha Jana Sadowskiego, która w 1913 została przemianowana na drużynę Sokolą[6][5].
2 października 1914 zgłosił się do Biura Werbunkowego do Legionów Polskich w rodzinnym mieście[7][5]. 15 października w składzie plutonu pod dowództwem drużynowego Jana Sadowskiego pomaszerował do Piotrkowa, gdzie został wcielony do batalionu uzupełniającego Albina Fleszara, ps. „Satyr”[7]. Następnie został przeniesiony do 3. kompanii IV batalionu 1 pułku piechoty, a później do 3. kompanii I batalionu 5 pułku piechoty[6]. Awansował na kaprala[7]. 17 lipca 1917, w czasie kryzysu przysięgowego, został internowany w Szczypiornie[7]. 8 marca 1918 został zwolniony z obozu, a dwa dni później wrócił do Tomaszowa, wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej i objął dowództwo plutonu[7]. 11 listopada 1918 wziął udział w rozbrajaniu Niemców[7].
W listopadzie 1918 wstąpił do 28 pułku piechoty i w jego szeregach walczył pod Cieszynem oraz w Małopolsce Wschodniej[7]. 23 stycznia 1919, po ukończeniu pułkowej szkoły podoficerskiej, awansował na plutonowego[8]. 7 marca 1919 pod Gródkiem Jagiellońskim został ranny w prawą dłoń[4]. Od kwietnia 1919 walczył przeciwko bolszewikom w szeregach 1 pułku piechoty Legionów[7]. W styczniu 1920 w bitwie pod Dyneburgiem doznał odmrożenia nóg[8]. W szpitalu w Dyneburgu spędził trzy miesiące[8]. W kwietniu tego roku, w stopniu sierżanta, dowodził plutonem podczas wyprawy kijowskiej[8]. Wyróżnił się 5 czerwca pod Barachtami, 9 lipca w bitwie pod Równem, 19 sierpnia w bitwie pod Drohiczynem, 28 sierpnia pod Starosielcami i 27 września 1920 pod Żyrmunami[8]. Na podstawie dekretu Naczelnego Wodza z 30 września 1920 dowódca 2 Armii mianował go podporucznikiem w piechocie „za dokonanie wyjątkowych czynów na polu bitwy”. 22 marca 1921 Naczelny Wódz zatwierdził ten awans z dniem 1 grudnia 1920[9]. Od 16 marca 1921 do 22 maja 1922 był uczniem Wielkopolskiej Szkoły Podchorążych Piechoty w Bydgoszczy (XII klasa zorganizowana dla oficerów młodszych mianowanych za waleczność, a nie posiadających odpowiedniego cenzusu naukowego)[10][11].
11 maja 1921 dowódca 1 pp Leg. podpułkownik Jan Kazimierz Kruszewski we wniosku na odznaczenie Orderem Virtuti Militari napisał:
Dnia 9 VII 20 r. w akcji 1 Dywizji Legionów na Równe, III/1 pp Leg. zajął obronną pozycję na północ od miasta. Oddziały nasze były silnie napierane przez spieszoną kawalerię Budionnego, która zasypywała silnym ogniem nasze pozycje. Dowództwo I Brygady nakazało odwrót o godz. 21, który należało przeprowadzić nadzwyczaj ostrożnie, by opóźnić jak najdłużej posuwanie się nieprzyjacielskich oddziałów za cofającą się 1 Dywizją. Po wycofaniu się baonu, zostawiono podporucznika Zwojszczyka (wówczas sierżanta) z dwoma plutonami celem maskowania obsady pozycji baonu. Gdy cały baon marszerrował już nakazaną drogą odwrotu, został ppor. Zwojszczyk zaatakowany silnie przez nieprzyjaciela. Dzięki zręcznemu obsadzeniu odcinka przez ppor. Zwojszczyka i dzięki jego odwadze, nieprzyjaciel nie zorientował się w sytuacji i zaprzestał ataku, widząc bohaterski opór polskiej obsady. Dzięki świetnemu maskowaniu i kierownictwu w obronie przez ppor. Zwojszczyka, zdołał się III/1 pp Leg. wycofać spokojnie nie budząc w nieprzyjacielu żadnych wątpliwości co do dalszej naszej obecności[12][8].
3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu podporucznika ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 i 130. lokatą w korpusie oficerów piechoty[13]. Po ukończeniu kursu wrócił do 1 pp Leg., w którym dowodził plutonem i kompanią oraz pełnił funkcję adiutanta batalionu[8][14][15][16]. 12 lutego 1923 prezydent RP awansował go z dniem 1 stycznia 1923 na porucznika ze starszeństwem z 1 czerwca 1920 i 26. lokatą w korpusie oficerów piechoty[17]. 2 kwietnia 1929 prezydent RP nadał mu z dniem 1 stycznia 1929 stopień kapitana w korpusie oficerów piechoty i 25. lokatą[18]. W sierpniu tego roku został przeniesiony macierzyście do kadry oficerów piechoty z równoczesnym przeniesieniem służbowym do Korpusu Kadetów nr 3 w Rawiczu na stanowisko instruktora[19]. 30 sierpnia 1930 został przesunięty na stanowisko dowódcy kompanii szkolnej[1]. W marcu 1932 został przeniesiony do Korpusu Ochrony Pogranicza[20][21] na stanowisko oficera materiałowego batalionu KOP „Ostróg”[1]. 16 listopada 1932 został przeniesiony do batalionu KOP „Dederkały” na stanowisko komendanta powiatowego Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego w Krzemieńcu[22]. Obowiązki służbowe łączył z funkcją członka Zarządu Powiatowego Związku Strzeleckiego[23]. 9 maja 1935 został przeniesiony do batalionu KOP „Kleck” na stanowisko dowódcy kompanii[8]. 7 sierpnia 1936 został skierowany na czteromiesięczny kurs w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie[8]. W listopadzie 1936, po ukończeniu kursu, objął dowództwo kompanii odwodowej[1]. Później, w tym samym stopniu i starszeństwie, został przeniesiony do korpusu oficerów administracji, grupy administracyjnej[24]. W marcu 1939 pełnił służbę na stanowisku kwatermistrza Baonu KOP „Kleck”[25].
W kampanii wrześniowej 1939 dowodził odtworzonym batalionem KOP „Kleck”[26][8]. Od 17 września, na jego czele, walczył przeciwko agresji ZSRR[8]. 1 października 1939 dowodził batalionem w bitwie pod Wytycznem[8]. Prawdopodobnie tam dostał się do niewoli sowieckiej[8]. Przebywał w obozie w Kozielsku[27]. 11 lub 12 kwietnia 1940 został przekazany do dyspozycji naczelnika Zarządu NKWD Obwodu Smoleńskiego[27]. 13 lub 14 kwietnia 1940 zamordowany w Katyniu i tam pogrzebany[28][27]. Od 28 lipca 2000 spoczywa na Polskim Cmentarzu Wojennym w Katyniu. Upamiętniony grobem symbolicznym na cmentarzu Parafialnym św. Rodziny we Wrocławiu (sektor 18-22-1a-1b)[29].
5 października 2007 minister obrony narodowej Aleksander Szczygło mianował go pośmiertnie na stopień majora[30]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007, w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.
Był żonaty, miał dwie córki: Zdzisławę Lilianę (ur. 5 marca 1926) i Wiesławę Helenę (ur. 16 lutego 1930)[4].
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 4789[31][28]
- Krzyż Niepodległości – 13 kwietnia 1931 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”[32][33]
- Krzyż Walecznych czterokrotnie[23][24]
- Srebrny Krzyż Zasługi[24]
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921[23]
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości[23]
- Odznaka „Za wierną służbę”[34]
- Odznaka Pamiątkowa Więźniów Ideowych[8]
- łotewski Order Pogromcy Niedźwiedzia III klasy – 1922[35][23][36]
- łotewski Medal Pamiątkowy 1918-1928 – 6 sierpnia 1929[37][23]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku)
- Obozy NKWD dla jeńców polskich
- Ofiary zbrodni katyńskiej – zamordowani w Katyniu
- zbrodnia katyńska
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Żołnierze Niepodległości : Zwojszczyk Stanisław, ps. „Wisła”. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2023-09-03].
- ↑ Kolekcja ↓, s. 1.
- ↑ Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. 738.
- ↑ a b c Kolekcja ↓, s. 2.
- ↑ a b c Kiński 1992 ↓, s. 401.
- ↑ a b Kolekcja ↓, s. 3, 4.
- ↑ a b c d e f g h Kolekcja ↓, s. 4.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Kiński 1992 ↓, s. 402.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 9 kwietnia 1921, s. 657.
- ↑ Szkic historyczny 1924 ↓, s. 111, 115.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 24.
- ↑ Kolekcja ↓, s. 6.
- ↑ Lista starszeństwa 1922 ↓, s. 124.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 125, 447.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 121, 389.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 17, 243.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 15 lutego 1923, s. 90.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 3 kwietnia 1929, s. 107.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 23 sierpnia 1929, s. 293.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932, s. 253.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 70, 907.
- ↑ Kolekcja ↓, s. 1, 2.
- ↑ a b c d e f Kolekcja ↓, s. 3.
- ↑ a b c Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 302.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 932.
- ↑ Głowacki 1986 ↓, s. 391.
- ↑ a b c Убиты в Катыни 2015 ↓, s. 344.
- ↑ a b Banaszek, Roman i Sawicki 2000 ↓, s. 335.
- ↑ Cmentarz Parafialny św. Rodziny we Wrocławiu [online], mogily.pl [dostęp 2022-09-28] .
- ↑ Decyzja Nr 439/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 października 2007 w sprawie mianowania oficerów Wojska Polskiego zamordowanych w Katyniu, Charkowie i Twerze na kolejne stopnie oficerskie. Decyzja nie została ogłoszona w Dzienniku Urzędowym MON.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 41 z 6 grudnia 1921, s. 1606.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 87, poz. 137.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 11 listopada 1931, s. 370.
- ↑ Kolekcja ↓, s. 1 foto.
- ↑ Vilius Kavaliauskas: Symbole wolności bałtyckiej 1918–1940. Warszawa: Muzeum Łazienki Królewskie, 2020, s. 42. ISBN 978-83-64178-88-7.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 17.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 12 z 6 sierpnia 1929, s. 242.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Zwojszczyk Stanisław. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari, sygn. I.482.57-4758 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-09-02].
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
- Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
- Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Wielkopolska Szkoła Podchorążych Piechoty. Szkic historyczny z 55-ma ilustracjami. Jan Załuska (red.). Bydgoszcz: Zakłady Graficzne Instytutu Wydawniczego „Biblioteka Polska”, 1924.
- Убиты в Катыни. Книга Памяти польских военнопленных – узников Козельского лагеря НКВД, расстрелянных по решению политбюро ЦК ВКП(б) от 5 марта 1940 года. Лариса Еремина (red.). Москва: Общество «Мемориал» – Издательство «Звенья», 2015. ISBN 978-5-78700-123-5.
- Kazimierz Banaszek, Krystyna Wanda Roman, Zdzisław Sawicki: Kawalerowie Orderu Virtuti Militari w mogiłach katyńskich. Kapituła Orderu Wojennego Virtuti Militari, 2000. ISBN 83-87893-79-X.
- Ludwik Głowacki: Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939. Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986. ISBN 83-222-0377-2.
- Jan Kiński. Pro Memoria. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (142), 1992. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny.
- Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Członkowie Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”
- Członkowie Związku Strzeleckiego (1919–1939)
- Dowódcy batalionu KOP „Kleck”
- Kapitanowie administracji II Rzeczypospolitej
- Kapitanowie piechoty II Rzeczypospolitej
- Legioniści internowani po kryzysie przysięgowym w Szczypiornie
- Ludzie urodzeni w Tomaszowie Mazowieckim
- Odznaczeni Krzyżem Niepodległości
- Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari
- Odznaczeni Krzyżem Walecznych (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Krzyżem Walecznych (czterokrotnie)
- Odznaczeni Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
- Odznaczeni Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918–1921
- Odznaczeni Odznaką Pamiątkową Więźniów Ideowych
- Odznaczeni Odznaką „Za wierną służbę”
- Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
- Oficerowie 1 Pułku Piechoty Legionów
- Oficerowie administracji Korpusu Ochrony Pogranicza
- Oficerowie batalionu KOP „Dederkały”
- Oficerowie batalionu KOP „Ostróg”
- Oficerowie Przysposobienia Wojskowego
- Oficerowie Wojska Polskiego zamordowani w Katyniu
- Pochowani na Polskim Cmentarzu Wojennym w Katyniu
- Podoficerowie piechoty Legionów Polskich
- Polacy odznaczeni Medalem 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej
- Polacy odznaczeni Orderem Pogromcy Niedźwiedzia
- Uczestnicy kampanii wrześniowej (strona polska)
- Uczestnicy wojny polsko-bolszewickiej (strona polska)
- Uczestnicy wojny polsko-ukraińskiej (strona polska)
- Urodzeni w 1894
- Zmarli w 1940
- Żołnierze 28 Pułku Strzelców Kaniowskich
- Żołnierze I Brygady Legionów Polskich