Stare Łysogórki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stare Łysogórki
wieś
Ilustracja
Czołg-pomnik i Muzeum Pamiątek 1 Armii Wojska Polskiego
Państwo

 Polska

Województwo

 zachodniopomorskie

Powiat

gryfiński

Gmina

Mieszkowice

Liczba ludności (2015)

400

Strefa numeracyjna

91

Kod pocztowy

74-505[2]

Tablice rejestracyjne

ZGR

SIMC

0779325

Położenie na mapie gminy Mieszkowice
Mapa konturowa gminy Mieszkowice, blisko lewej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Stare Łysogórki”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko lewej krawiędzi nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Stare Łysogórki”
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego
Mapa konturowa województwa zachodniopomorskiego, blisko dolnej krawiędzi po lewej znajduje się punkt z opisem „Stare Łysogórki”
Położenie na mapie powiatu gryfińskiego
Mapa konturowa powiatu gryfińskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Stare Łysogórki”
Ziemia52°47′13″N 14°16′55″E/52,786944 14,281944[1]
Widok na Odrę

Stare Łysogórki (do 1945 niem. Alt Lietzegöricke) – wieś w Polsce położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim, w gminie Mieszkowice. Według danych z 2015 r. liczyła 400 mieszkańców.

Miejscowość znajdowała się od ok. 1250 r. na terytorium powstałej Nowej Marchii, pierwsza wzmianka pochodzi z 1335 r. Od końca XVI w. wchodziła w skład domeny państwowej w Cedyni. Od 1945 r. leży w granicach Polski. We wsi znajduje się Muzeum Pamiątek 1 Armii Wojska Polskiego.

Układ przestrzenny[edytuj | edytuj kod]

Miejscowość zachowała czytelny układ wielodrożnicowy, o kompozycji geometrycznej, ukształtowanej w sposób osiowy. Podstawą założenia są trzy równoległe drogi, połączone poprzecznymi ciągami komunikacyjnymi. Zabudowa posiada ubytki wzdłuż środkowego ciągu architektonicznego, po działaniach wojennych 1945 nie zachował się m.in. kościół i szpital. Znaczny udział w zachowanej zabudowie zajmują domy ryglowe z XIX w., z elementami zabytkowej stolarki, usytuowane wzdłuż głównej drogi wiejskiej. W zabudowie dominują zagrody 3-budynkowe, z chałupami lokowanymi na froncie parceli oraz stodołami w głębi działki. W płn.-wsch. części wsi ulokowane są małe, 2-budynkowe zagrody, o niewielkiej skali obiektów. Dawna zagroda młyńska położona pierwotnie na skraju doliny Słubi została wyburzona, obecnie jej położenie w terenie pozostaje nieczytelne. W otoczeniu wsi znajdował się śródleśny cmentarz ewangelicki, dzisiaj słabo czytelny, z resztkami nagrobków i krypt.

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Nazwa na przestrzeni wieków: Lytegorike 1335; Glitzick gorikin 1337; Lutzgorike 1338; Litzegercke 1368

Historia[edytuj | edytuj kod]

  • VIII-poł. X w. – w widłach Odry i dolnej Warty znajduje się odrębna jednostka terytorialna typu plemiennego, prawdopodobnie powiązana z plemieniem Lubuszan. Na północy od osadnictwa grupy cedyńskiej oddzielały ją puszcze mosińska (merica Massen) i smolnicka (merica Smolnitz). Mieszkańcy zajmowali się gospodarką rolniczo-hodowlaną.
  • 960–972 – książę Mieszko I opanowuje tereny nadodrzańskie, obejmujące obręb późniejszej kasztelani cedyńskiej, ziemię kiniecką i kostrzyńską
  • 1005 (lub 1007) – Polska traci zwierzchność nad Pomorzem, w tym również nad terytorium w widłach Odry i dolnej Warty
  • 1112-1116 – w wyniku wyprawy Bolesława Krzywoustego, Pomorze Zachodnie uznaje zwierzchność lenną Polski
  • Pocz. XIII w. – obszar na północ od linii Noteci-dolnej Warty i zachód od Gwdy w dorzeczu Myśli, Drawy, środkowej Iny, stanowi część składową księstwa pomorskiego; w niewyjaśnionych okolicznościach zostaje przejęty przez księcia wielkopolskiego Władysława Laskonogiego, a następnie jego bratanka, Władysława Odonica
  • 1250 – margrabiowie brandenburscy z dynastii Askańczyków rozpoczynają ekspansję na wschód od Odry; z zajmowanych kolejno obszarów powstaje następnie Nowa Marchia
  • 2 poł. XIII w. – zbudowano kościół
  • 1320-1323 – po wygaśnięciu dynastii askańskiej, Nowa Marchia przejściowo przechodzi we władanie książąt pomorskich
  • 1323 – władzę w Nowej Marchii obejmują Wittelsbachowie
  • 1335 – margrabia Ludwig przekazuje Bolle von Stendalowi, mieszczaninowi z Chojny, pakt (rodzaj podatku) z młyna w Lytegorike, będącego własnością Nycolausa Albusa; potwierdzenie tego faktu dla synów mieszczanina następuje w 1338
  • 1337 – wzmianka w księdze ziemskiej margrabiego brandenburskiego Ludwika Starszego pod nazwą Glitzick gorikin, w ziemi chojeńskiej: "Glitzick gorikin est totalier deserta, Slotz habet ibidem seruicium, habet XXXVI mansos"[3] – wieś jest całkowicie opuszczona, Slotz posiada w niej dobra, wieś liczy 36 łanów (mansos)
  • 24.04.1368 – margrabia Otto potwierdza Henningowi Plötz połowię wsi, którą opuścił Erich von Fiddichow[4]
  • 1402-1454/55 – ziemie Nowej Marchii pod rządami zakonu krzyżackiego
  • 1433 – podczas wojny polsko-krzyżackiej, okoliczne tereny zostają zdobyte i splądrowane przez Husytów
  • 1535-1571 – za rządów Jana kostrzyńskiego Nowa Marchia staje się niezależnym państwem w ramach Świętego Cesarstwa Rzymskiego
  • 1538 – margrabia Jan kostrzyński oficjalnie wprowadza na terenie Nowej Marchii luteranizm jako religię obowiązującą
  • 1536-88 – wieś należy do rodu von Uchtenchagen
  • 1588 – część wsi należąca do Uchtenhagenów zostaje zakupiona przez margrabiego brandenburskiego
  • 1592 – połowa wsi należąca do rodu Schönbeck zostaje zakupiona przez margrabiego brandenburskiego, po czym całość zostaje wcielona do domeny elektorskiej w Cedyni
  • 1701 – powstanie Królestwa Prus
  • 1750 – kościół w Gozdowicach staje się filią parafii w Starych Łysogórkach
  • 1806-1807 – Nowa Marchia pod okupacją wojsk napoleońskich; na mocy traktatu w Tylży w dniu 12.07.1807 wojska francuskie opuszczają terytorium państwa pruskiego z wyjątkiem niektórych ważniejszych twierdz, pod warunkiem spłaty bądź zabezpieczenia nałożonej na Prusy kontrybucji wojennej.
  • 1807-1811 – reformy gospodarcze Steina- Hardenberga dotyczące zniesienia poddaństwa chłopów w Prusach (najpierw w królewszczyznach, następnie w dobrach prywatnych); w zamian za uwłaszczenie dziedzic otrzymywał od chłopa odszkodowanie pieniężne, w postaci robocizny w określonym czasie lub części ziemi, przy czym to nie mogło przekroczyć połowy gospodarstwa chłopskiego
  • 1809 – wieś liczy 750 mieszkańców i 96 domów mieszkalnych (sołtys, 3 gospodarstwa chłopskie, 25 zagrodników, 36 komorników, 22 rybaków, kowal, tartak, młyn wodny)
  • 1815-1818 – reformy administracyjne Prus zmieniają strukturę Nowej Marchii; wieś należy do powiatu Chojna, w rejencji frankfurckiej, w prowincji brandenburskiej
  • 1816 – obowiązek uwłaszczenia chłopów w Prusach ograniczono do gospodarstw sprzężajnych, tj. posiadających co najmniej dwa zwierzęta pociągowe (konie lub woły)
  • 1822 – spaliła się większość zagród, które miały wówczas łączony program użytkowy; od tego czasu stawiano wolnostojące chałupy i budynki gospodarcze
  • 1850 – uwłaszczenie chłopów w Prusach rozszerzono na wszystkie gospodarstwa chłopskie, aczkolwiek do tego czasu wielu chłopów zostało przez panów usuniętych z ziemi lub zbankrutowało
  • Poł. XIX w. – regulacje uwłaszczeniowe, na gruntach wsi utworzono królewski folwark leśny o powierzchni 5442 ha
  • 1871-1918 – Nowa Marchia w ramach zjednoczonego Cesarstwa Niemieckiego
  • Koniec XIX w. – rozbudowa wsi w związku z lokowaniem obiektów o charakterze letniskowym; 944 mieszkańców i 169 domów.
  • 1945 – kościół zniszczony w wyniku działań wojennych
  • 07.02.1945 – zajęcie wsi przez 5 Armię 1 Frontu Białoruskiego
  • 16.04.1945 – sforsowanie Odry w rejonie Czelin, Gozdowice, Siekierki, okupione krwią 1894 żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego
  • 1965 – rozebrano kościół
  • 1982-1983 – wybudowano obecny kościół
  • 19.01.1986 – powstanie parafii w Siekierkach, w skład której weszły miejscowości: Stara Rudnica, Stary Kostrzynek i Stare Łysogórki
Właściciele wsi i majątku Stare Łysogórki
Imię i nazwisko Lata
Slotz 1337
Erich von Fiddichow
pół wsi
do 1368
Henning Plötz
pół wsi
1368-?
von Uchtenchagen 1536-88
elektor brandenburski
państwo pruskie
(domena Cedynia)
1588, 1592-1811?
von Schönbeck do 1592

Ludność[edytuj | edytuj kod]

Liczba ludności w ostatnich 3 wiekach (wieś i majątek)[5][6][7][8][9]:

Hermann Nothnagel, ur. 1841 w Starych Łysogórkach, zm. 1905 w Wiedniu, niemiecki internista

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

  • Przedsiębiorstwo produkcji opakowań drewnianych, wynajmu maszyn budowlanych, usług transportowych
  • Zajazd „Odra”

Organizacje i instytucje[edytuj | edytuj kod]

  • Sołectwo Stare Łysogórki – ogół mieszkańców wsi Stare Łysogórki stanowi Samorząd Mieszkańców Sołectwa; obszar 3741,34 ha
  • Muzeum Pamiątek 1 Armii Wojska Polskiego,
  • Fundacja Dom Rodzinny w Łysogórkach dla Upośledzonych Umysłowo Sierot pod wezwaniem Dzieciątka Jezus – ustanowiona aktem notarialnym nr 8000/1990 z dnia 12.12.1990, przez Marzenę i Arkadiusza Więcko. Statutowo Fundacja realizuje dwa zasadnicze cele: – długofalowy: przygotowanie stacjonarnego domu dla wspólnoty życia z udziałem osób niepełnosprawnych intelektualnie i wspieranie inicjatyw kulturalnych osób niepełnosprawnych intelektualnie w oparciu o prowadzony Zespół Piosenki Naiwnej; – doraźny: organizacja w oparciu o Dom „Jandrzejówka” (nazwa na cześć faktycznych fundatorów, księży Jana Kazieczko i Andrzeja Steckiewicza – ówczesnego kapelana ruchu „WiŚ” w Szczecinie) letniego wypoczynku dla szczecińskich wspólnot ruchu „Wiara i Światło”[10][11].
  • Koło gospodyń wiejskich
  • Filia Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Mieszkowicach
  • Ochotnicza straż pożarna
  • Obręb leśny Łysogórki – należy do Nadleśnictwa Mieszkowice; pow. 7264 ha; szkółka gospodarcza

Atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]

  • Muzeum Pamiątek 1 Armii Wojska Polskiego w Starych Łysogórkach; obok cmentarz wojenny w Siekierkach
  • Głaz – pomnik z tablicą i kotwicą, ku czci saperów 1 Armii WP, którzy zorganizowali przeprawę przez Odrę
  • Pomnik w formie kamiennej ściany z mapą Polski – za wsią, tuż przed Gozdowicami, postawiony w 1984; przedstawia szlak bojowy 1 Armii WP z Warszawy przez Kołobrzeg i Siekierki do Berlina.
  • Punkt widokowy – na wzniesieniu przy Odrze; podczas forsowania Odry znajdował się tu punkt obserwacyjny 2 Pułku Artylerii; zrekonstruowany bunkier kamienno-drewniany (z bali sosnowych)
  • Obiekty wpisane do rejestru zabytków – zagroda nr 6 (nr rej. 1205 z 19.11.1991), dom nr 25 (otoczenie; nr rej. 92 z 13.03.2002)[12]
  • Obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków – chałupy szachulcowe nr 5, 6 (oraz stodoła), 8 (zagroda), 13, 14, 15, 18, 19, 24, 26, 35, 39, 41, 46, 47, 48, 49, 51, 52, 53, 55, 60, 63, 64, 74, 75, 76; dawna plebania nr 68 (szach.); chałupy szachulcowo-murowane nr 9, 10, 11, 12, 32, dom mieszkalny nr 78 (szach./mur.), murowany budynek szkoły nr 28

Okolice[edytuj | edytuj kod]

  • Jezioro Łysogórki, zlewnia Słubia, pow. 6,1 ha

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 129150
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1212 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. Ludwig Gollmert: Das Neumärkische Landbuch Markgraf Ludwigs des Älteren vom Jahre 1337. Nach einer neu aufgefundenen Handschrift des vierzehnten Jahrhunderts. Frankfurt am Oder: 1862, s. 19.
  4. Adolph Friedrich Johann Riedel: Codex diplomaticus Brandenburgensis: Sammlung der Urkunden, Chroniken und sonstigen Quellenschriften für die Geschichte der Mark Brandenburg und ihrer Regenten. T. 1. F.H. Morin, 1860, s. 366.
  5. Friedrich Wilhelm August Bratring: Statistisch-topographische Beschreibung der gesammten Mark Brandenburg: Für Statistiker, Geschäftsmänner, bes. für Kameralisten. Die Neumark. Berlin: Friedrich Maurer, 1809, s. 118.
  6. Neues topographisch-statistisch-geographisches Wörterbuch des preussischen Staats. Alexander August Mützell, Leopold Krug (red.). T. 3. Karl August Kümmel, 1822, s. 104.
  7. Güthlein: Topographische Uebersicht des Appellationsgerichts-Departements Frankfurt a/O.: Nebst Verzeichnis d. in demselben angestellten Richter, Staats-u. Rechtsanwalte. Aus amtl. Quellen zsgestellt. Frankfurt a/O: Selbstverl., 1856, s. 21.
  8. Gemeindeverzeichnis Deutschland 1900. [dostęp 2011-06-12].
  9. Deutsche Verwaltungsgeschichte von der Reichseinigung 1871 bis zur Wiedervereinigung 1990 von Dr. Michael Rademacher M.A.. [dostęp 2011-06-12].
  10. Fundacja Dom Rodzinny w Łysogórkach. [dostęp 2011-06-11].
  11. Krajowy Rejestr Sądowy. [dostęp 2011-06-11].
  12. Zachodniopomorski Konserwator Zabytków. [dostęp 2008-12-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-18)].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]