Stare Brusno
50°14′54″N 23°21′17″E/50,248333 23,354722| Artykuł |
50°14′54″N 23°21′17″E |
|---|---|
| - błąd |
39 m |
| WD |
50°18'N, 23°19'E |
| - błąd |
19597 m |
| Odległość |
4 m |
| uroczysko-dawna miejscowość | |
.jpg) Cmentarz greckokatolicki i ewangelicki | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| SIMC |
nie nadano |
Położenie na mapie gminy Horyniec-Zdrój  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu lubaczowskiego  | |
| 50°14′54″N 23°21′17″E/50,248333 23,354722
| |
Stare Brusno – dawna wieś, obecnie uroczysko w Polsce, położone w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, w gminie Horyniec-Zdrój[1].
Od początku istnienia wsi mieszkańcy zajmowali się kamieniarstwem, korzystając z miejscowych złóż piaskowca i wapienia, pod górą Brusno (364,8 m).
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza pewna wzmianka o Bruśnie (nie dzielonym jeszcze na Stare i Nowe) pojawia się w „akcie nadania wsi Horyniec z 1444 roku”, następnie w regestrze poborowym z 1531 r. Nazwa pochodzi od słowa „brus”. Większość publikacji podaje, że chodzi o brus, czyli drobnoziarnisty piaskowiec lub koło do ostrzenia narzędzi. Może to jednak być brus w znaczeniu słupa drewnianego, gdyż w Bruśnie nie wyrabiano kamieni do ostrzenia, a słowo to nie było znane wśród mieszkańców[2].
Pierwotnie osada występowała w składzie starostwa lubaczowskiego, w połowie XVI wieku została wyłączona z dóbr monarszych i do końca XVIII w. funkcjonowała jako niezależna dzierżawa. W odległości około 5 km, w dół doliny Brusienki (pierwotnie strumień nosił nazwę „Brodki”), lokowano nową część wsi, Wolę Bruśnieńską. Po I rozbiorze Polski władze austriackie podzieliły wieś na dwie części: Stare Brusno i Nowe Brusno (część zachodnia wsi, Wola Bruśnieńska), zakładając na terenie Nowego Brusna w ramach kolonizacji józefińskiej niemiecką osadę DeutschBach.
.jpg)
W II Rzeczypospolitej wieś w powiecie lubaczowskim województwa lwowskiego. Do II wojny światowej trzy sąsiadujące wsie (Nowe Brusno, DeutschBach i Stare Brusno) łączyły się ze sobą i liczyły razem ponad 2000 mieszkańców. Brusno Stare zamieszkiwali głównie Ukraińcy, DeutschBach Niemcy, a Brusno Nowe Polacy.
Wieś została spalona przez Ludowe Wojsko Polskie w dniu 21 września 1945 podczas operacji przeciwko Ukraińskiej Armii Powstańczej. Część mieszkańców wysiedlono do ZSRR, a pozostałą część w 1947 podczas akcji „Wisła”. 5 grudnia 1945 r. w wyniku zasadzki zorganizowanej przez UPA zginęło 15 polskich żołnierzy, w tym 3 oficerów, z 3 Dywizji Piechoty[3].
Teren dawnej wsi należy administracyjnie do Nowego Brusna[potrzebny przypis].
Urodzeni w Brusnie Starem[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Grzegorz Kuźniewicz (ukr. Григорій Кузневич, Hryhorij Kuznevych) – znany ukraiński rzeźbiarz. Studiował w Rzymie i Lwowie. Pracował we Lwowie, Stanisławowie, Stryju, Rawie Ruskiej, Cieszanowie, Bruśnie i okolicach. Najbardziej znane jego prace: pomnik Kilińskiego we Lwowie, pomnik Głowackiego we Lwowie, pomniki na grobach Szczepanowskiego i Szelenberga na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, polichromia w cerkwi w Cieszanowie, pomnik Wolności na cmentarzu wojennym w Horyńcu-Zdroju.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
W lesie, który zarósł teren opuszczonej wsi, znajduje się miejsce po cerkwi. Ostatnia murowana cerkiew pw. św. Paraskewy była zbudowana w 1906 roku, a rozebrana w 1956. Przy fundamentach cerkwi stoją dwa krzyże. Jeden upamiętnia pierwsze misje w parafii w 1925 i znajduje się na miejscu dawnej drewnianej cerkwi, drugi 950 rocznicę chrztu Rusi. Przy cerkwisku zachował się miejscowy cmentarz, a na nim ponad 300 kamiennych nagrobków. Najstarsze, prymitywne i toporne, z nieporadnie wyrytymi napisami, pochodzą z początku XIX wieku, najnowsze z lat 40. XX wieku. Wszystkie wykonane były przez miejscowych kamieniarzy.
Po drugiej stronie Brusienki odnaleźć można ruiny kaplicy św. Mikołaja, przy której niegdyś świętowano Jordan.
W Starym Bruśnie pod koniec 1891 r. Brat Albert Chmielowski otworzył pustelnię dla sióstr albertynek. Znajdowała się ona blisko dawnego cmentarza[4][5]. W tej pustelni pod kierownictwem Brata Alberta formowała swoją duchowość z innymi siostrami, bł. Siostra Bernardyna Maria Jabłońska, pochodząca z pobliskich Pizun[6][7]. Do niedawna była przy cmentarzu tablica informacyjna o pustelni. Druga tablica znajduje się na pomniku przy kościele parafialnym w Nowym Bruśnie[4].
-
Nagrobek z 1823 r. -
Nagrobek z 1850 r. -
Krzyż misyjny przy fundamentach cerkwi -
Krzyż na 950. rocznicę chrztu Rusi
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – nazwy obiektów fizjograficznych – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2024
- ↑ Brusno ''nowe i stare'', [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 391.
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 472, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- ↑ a b Artur Pawłowski: Pustelnie brata Alberta na Roztoczu. swietostworzenia.pl. [dostęp 2020-10-11]. (pol.).
- ↑ Artur Pawłowski: Moje spotkania z roztoczańskim szlakiem św. Brata Alberta. roztocze24.info. [dostęp 2020-10-11]. (pol.).
- ↑ bp. Mariusz Leszczyński: Albertyńskie ślady na Roztoczu Południowym. 17 czerwca – wspomnienie św. Brata Alberta Chmielowskiego zakonnika. niedziela.pl, 7 czerwca 2017. [dostęp 2020-10-11]. (pol.).
- ↑ Przewodnicy w Zamościu. „Miłość trzeba udowodnić!”. Klasztorek w Bruśnie. przewodnicyzamosc.pl, 24 lutego 2017. [dostęp 2020-10-11]. (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stefan Lew – Ludowy ośrodek kamieniarki w Bruśnie, pow. lubaczowski, Rocznik Przemyski t. XI, 1967.
- P. Wład, M. Wiśniewski – Roztocze Wschodnie, Wyd. Nauk. Turyst. i Eduk., Mielec 2004
- Grzegorz Rąkowski – Polska egzotyczna, część II, wyd. „Rewasz” 2004.
- Akt Nadania wsi Horyniec z 1444 roku – Archiwum Państwowe w Przemyślu, Przemyśl 1994
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia Brusna i okolic. roztocze.horyniec.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-11-02)].
- Siedziba gminy: Horyniec-Zdrój
| Wsie | |
|---|---|
| Osady | |
| Przysiółek | |
| Części wsi |
|
| Przysiółki wsi | |
| Dawna wieś |
