Stary Dzików
wieś | |
Kościół parafialny | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (2021) |
1186[2] |
Strefa numeracyjna |
16 |
Kod pocztowy |
37-632[3] |
Tablice rejestracyjne |
RLU |
SIMC |
0611554[4] |
Położenie na mapie gminy Stary Dzików | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego | |
Położenie na mapie powiatu lubaczowskiego | |
50°14′43″N 22°55′49″E/50,245278 22,930278[1] |
Stary Dzików – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, na Płaskowyżu Tarnogrodzkim. Miejscowość jest siedzibą gminy Stary Dzików[4][5]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.
Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Trójcy Przenajświętszej w Starym Dzikowie[6].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Stary Dzików znajduje się w północno-wschodniej części województwa podkarpackiego, w północno-zachodniej części powiatu lubaczowskiego. Wieś jest położona na Płaskowyżu Tarnogrodzkim.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Liczba ludności (dane na koniec grudnia poszczególnych lat):
Lata | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Liczba ludności | 1353 | 1343 | 1325 | 1315 | 1302 | 1304 | 1292 | 1289 | 1279 | 1284 | 1277 | 1279 |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Stary Dzików poświadczony jest źródłowo w 1469 r. W tym okresie wymieniony został w kronice Jana Długosza (około 1475 r.). Od połowy XV w. stanowił ośrodek klucza prywatnych dóbr w posiadaniu rodziny Ramszów. Na początku XVI w. znalazł się w składzie dóbr jarosławskich należących m.in. do Stanisława Odrowąża, wojewody ruskiego (zm. 1545). Przed 1562 r. wszedł w skład włości należących do Ramszów z Oleszyc; następnie na krótko został włączony do posiadłości królewskich. Od końca XVI w. znalazł się ponownie w kluczu oleszyckim, we władaniu Sieniawskich, od początku XVIII w. ks. Czartoryskich. W 1812 r. objęty został przez hr. Zamoyskich, a następnie włączony do klucza cewkowskiego i przejęty przez generała Władysława hr. Zamoyskiego; w tym czasie do połowy XIX w. dobrami galicyjskimi Zamoyskich administrował Leon ks. Sapieha. Na przełomie lat 70. i 80. XIX w. obszar dworski znalazł się w posiadaniu hr. Tarnowskich. Od około 1885 r. majątek należał do Józefa Laufera, a w 1894 r. został włączony do dóbr Ruda Różaniecka; w ich obrębie stanowił własność Brunickich i Wattmannów Maelcamp de Beaulieu. Przed 1914 r. grunty folwarczne zostały częściowo wykupione przez gminę i rozparcelowane. Stary Dzików dzielił przemiany administracyjne Lubaczowa. W XV w. znajdował się w granicach powiatu lubaczowskiego w składzie województwa bełskiego (po 1531 r. w powiecie bełskim). Od 1772 r. teren dawnego powiatu lubaczowskiego wraz ze Starym Dzikowem znalazł się pod zaborem austriackim. W 1773 r. na krótko znalazł się na terenie dystryktu lubaczowskiego w składzie cyrkułu bełskiego. Po dalszych przemianach administracyjnych w 1783 r. Stary Dzików wraz z okolicznymi miejscowościami na dłużej wszedł w skład cyrkułu żółkiewskiego. W 1865 r. znalazł się na terenie powiatu cieszanowskiego. W tym czasie ukonstytuowała się w Starym Dzikowie rada gminy. Od 1 stycznia 1923 r. Stary Dzików wszedł w skład odnowionego wówczas powiatu lubaczowskiego (od 1920 r. województwo lwowskie). W okresie międzywojennym miejscowość stała się ośrodkiem gminy wiejskiej zbiorowej (1933, 1935 r.). Rolę tę pełniła również w okresie powojennym, pozostając w granicach powiatu lubaczowskiego i województwa rzeszowskiego (1944–1975). W międzyczasie, od początku lat 50. do 1973 r. w Starym Dzikowie funkcjonowała Gromadzka Rada Narodowa. Po 1975 r. odnowiona Gmina Stary Dzików znajdowała się w granicach województwa przemyskiego, po 1990 r. rejonu lubaczowskiego, a od 1999 r. weszła w skład powiatu lubaczowskiego i województwa podkarpackiego. Obecnie na jej terenie znajduje się pięć miejscowości: Cewków, Moszczanica, Nowy Dzików, Stary Dzików i Ułazów.
W latach 1941–1947 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 44 Polaków, w tym kilku żołnierzy Wojska Polskiego[7].
Według tradycji w XVIII wieku Dzików był miasteczkiem. Wieś istotnie była niegdyś bardzo duża i ludna. W 1938 r. miała 2550 mieszkańców, w tym 1361 narodowości ukraińskiej.
Kościół
[edytuj | edytuj kod]Stary Dzików początkowo należał do parafii w Oleszycach. W II połowie XVII wieku zbudowano kaplicę pw. Trójcy Przenajświętszej, przy której od 1707 roku posługiwał wikariusz. Parafia w Starym Dzikowie została erygowana w 1781 roku. Kościół parafii pw. Św. Trójcy, murowany, późnobarokowy, wzniesiony w 1781 roku. z fundacji Adama Czartoryskiego, restaurowany w 1896 roku, rozbudowany w 1937 roku. (dodanie transeptu), odnowiony w 1975 roku[8]. W kościele tablice poświęcone pamięci żołnierzy Wojska Polskiego, partyzantów Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich oraz mieszkańców wsi, zamordowanych przez Niemców, NKWD i UPA. Opodal murowana plebania z początków XX w.
W zachodniej części wsi zrujnowana greckokatolicka cerkiew pod wezwaniem św. Dymitra, murowana, zbudowana w 1904 r. w stylu neobizantyjskim. Przy cerkwi murowana dzwonnica z bramką, w pobliżu murowana plebania z tego samego okresu. W zabudowie wsi kilkanaście drewnianych domów z początków XX stulecia, kilka starych kapliczek oraz niszczejący budynek dawnej synagogi z przełomu XIX i XX w. W pobliżu budynku Urzędu Gminy, pozostałości założeń ogrodowych dawnego dworu. W średniowieczu był tu zameczek obronny Później niedaleko skrzyżowania ulic Tadeusza Kościuszki i Mikołaja Kopernika powstał dwór myśliwski. Pośród ogrodów, pod koniec XIX w. wzniesiono browar, który spłonął w latach 60. XX wieku. Przed 1914 częściowo rozparcelowano grunty dworskie. Z okazałego niegdyś założenia ogrodowego pozostały, zarośnięty staw przy wjeździe do dworku, pojedyncze drzewa i resztki starej alei lipowej, liczącej ponad 300 lat.
W plenerach Starego Dzikowa w styczniu 2007 były kręcone zdjęcia do filmu Andrzeja Wajdy Katyń .
Oświata
[edytuj | edytuj kod]Początki szkolnictwa w Starym Dzikowie, są datowane na 1830 rok, gdy powstała szkoła parafialna przy cerkwi greckokatolickiej, a jej nauczycielem został adj. Symeon Morczyło[9][a].
W 1867 roku powstała państwowa szkoła trywialna. Przydatnym źródłem archiwalnym, do poznawania historii szkolnictwa w Galicji są austriackie Szematyzmy Galicji i Lodomerii, które podają wykaz szkół ludowych, wraz z nazwiskami ich nauczycieli. Szkoły wiejskie początkowo były tylko męskie, a od 1890 roku były mieszane (koedukacyjne).
Początkowo w latach 1867-1874 posada nauczycielska była nieobsadzona[10][11]. Pierwszym nauczycielem był Józef Gocek[12]. W latach 1874–1901 szkoła była 1-klasowa, w latach 1901-1925 (2-klasowa), w latach 1925-1927 (3-klasowa), w latach 1927-1930 (4-klasowa), w latach 1930-1937 (5-klasowa), w latach 1937-1939 (6-klasowa). Od 1898 roku szkoła posiadała etat nauczycieli pomocniczych[b].
- Nauczyciele kierujący
- 1867–1874. posada nieobsadzona.
- 1874–1875. Józef Gocek.
- 1875–1876. posada nieobsadzona.
- 1876–1885. Włodzimierz Ferencewicz[13].
- 1885–1887. Maria Sikorska[14].
- 1887–1892. Paulina Błażkiewicz[15].
- 1892–1895. Paulina Werner[16].
- 1895–1897. Jan Korybutiak[17].
- 1897–1901. Maria Ciećkiewicz[18].
- 1901–1903. Jan Cwakliński[19].
- 1903–1907. Bolesław Jaroszewski[20].
- 1907–1908. Izabela Krogulecka[21].
- 1908–1912. Antoni Wójciak[22].
- 1913–1914. Izabela Krogulecka[23].
- 1922–1924. Franciszek Ozimek.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Ludzie związani ze Starym Dzikowem
[edytuj | edytuj kod]Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Według Schematyzmów Greckokatolickiej Eparchii Przemyskiej, szkoła parafialna w Starym Dzikowie była wzmiankowana w latach: 1831 (adj. Symeon Morczyło), 1835 (adj. Grzegorz Ochabski), 1848 (adj. Grzegorz Masnyk), 1849 (adj. Michał Myc, 46 uczniów). W latach 1835, 1836, 1842 i 1843 brak wzmianki o szkole parafialnej.
- ↑ Nauczycielami pomocniczymi byli: Maria Czopkówna (1898-1900), Franciszek Garda (1900-1901), Stefania Czerkawska (1900-1902), Franciszka Ciećkiewicz (1901-1902), Stefania Pychówna (1903-1905), Aleksander Lisowski (1903-1904), Stanisław Wojciechowski (1906-1907), Jan Małecki (1907-1909), Leonard Krapczak (1906-1907), Karolina Czaplakówna (1905-1906), Ksenia Dobrowolska (1902-1903), Leopoldyna Clinkiewiczówna (1902-1903), Jakub Sandler (1904-1906), Maria Krogulecka (1904-1905), Izabela Krogulecka (1904-1912), Helena Wójciakowa (1908-1913), Piotr Korzeniowski (1909-1910), Jan Sabal (1910-1914), Józef Ciećkiewicz (1910-1911), Alfred Argasiński (1912-1913), Franciszka Anderle (1913-1914), Franciszek Ozimek (1913-1914).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 129747
- ↑ Wieś Stary Dzików w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-22] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1202 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 476-477, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897 .
- ↑ Parafia Stary Dzików na stronie diecezji
- ↑ Schematismus Universi Venerabilis Cleri Dioeceseos graeco catholicae Premisliensis pro Anno Domini M.D.CCC.XXXI. pbc.rzeszow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-02)]. (str. 88) [Dostęp 2017-06-26]
- ↑ Galizisches Provinzial-Handbuch Fűr Dar Jahr 1868 (str. 709; niem. - Unbesetzt) [Dostęp 2017-06-21]
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1870 (str. 411) [Dostęp 2017-06-21]
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1875 (str. 414) [Dostęp 2017-06-21]
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1877 (str. 404) [Dostęp 2017-06-22]
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1886 (str. 377) [Dostęp 2017-06-21]
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1888 (str. 377) [Dostęp 2017-06-22]
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1893 (str. 426) [Dostęp 2017-06-22]
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1896 (str. 427) [Dostęp 2017-06-22]
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1898 (str. 509) [Dostęp 2017-06-22]
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1902 (str. 547) [Dostęp 2017-06-22]
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1904 (str. 598) [Dostęp 2017-06-22]
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1908 (str. 571) [Dostęp 2017-06-22]
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1909 (str. 621) [Dostęp 2017-06-22]
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1913 (str. 724) [Dostęp 2017-06-22]
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Dzików (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 295 .