Strach (książka)
Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści – książka Jana Tomasza Grossa na temat antysemityzmu w Polsce po II wojnie światowej.
Wersje książki
[edytuj | edytuj kod]Książka została wydana w Polsce 11 stycznia 2008[1]. Jest to autorski przekład z angielskiego wydania Fear: Anti-Semitism in Poland after Auschwitz: An Essay in Historical Interpretation, który ukazał się w lipcu 2006, jednak w wielu miejscach bardzo zmodyfikowany. Autor usunął między innymi rozdział wstępny na temat losów Polski w trakcie II wojny światowej i zaraz po niej, jako materiał znany polskiemu czytelnikowi. Dodał np. wyniki najnowszych badań niektórych polskich historyków[2].
Treść
[edytuj | edytuj kod]Autor analizuje doświadczenia wracających po wojnie do domów polskich Żydów. Efektem jest socjologiczno-historyczny esej, który omawia kwestię antysemityzmu w Polsce tuż po zakończeniu wojny, i który swoją kulminację znajduje w reinterpretacji największego w powojennej Europie pogromu Żydów w Kielcach[3].
Reakcje
[edytuj | edytuj kod]Joanna Tokarska-Bakir podkreśliła, że Gross opiera się na faktach znanych historykom od dawna, a jego „wina” polega „na tym, że pisze książki, bojkotując standard szczerości przyjęty w polskiej literaturze historycznej. Naśladuje filozofa Jeana Améry'ego: «Nie chcecie wiedzieć, do czego znowu może doprowadzić mnie i was samych wasza obojętność? Zatem powiem wam»”[4]. Marek Beylin napisał, że jego zdaniem książka spełnia ważną rolę zmuszając do zastanowienia nad zjawiskiem polskiego antysemityzmu i jej „wady” mają tu drugorzędne znaczenie[5].
August Grabski z Żydowskiego Instytutu Historycznego poddał książkę ostrej krytyce stwierdzając na temat jej amerykańskiej edycji: „bulwersującym fragmentem w opisie przez Jana Tomasza Grossa wypadków kieleckich jest podsumowanie rozmowy morderców żydowskiej matki i dziecka o ich zbrodniczym zamiarze słowami: <To była najzwyklejsza rozmowa między obcymi sobie ludźmi w Polsce Anno Domini 1946>. Nie trzeba specjalnej wyobraźni, aby dostrzec absurdalność tej tezy, konfrontując liczbę ponad 20 mln Polaków z kilkuset zabitymi Żydami. Znowu Gross dokonuje manipulacji proporcjami przedstawianego zjawiska. Deformacja ta wydaje się karykaturą czy wręcz bardzo niemądrym i ponurym żartem. Zabijanie Żydów w powojennej Polsce było udziałem wąskiego marginesu kryminalnego i antykomunistycznego podziemia, nie zaś – jak można byłoby wnioskować po lekturze „Strachu” – narodowym sportem Polaków”[6].
Historycy IPN Piotr Gontarczyk oraz Janusz Kurtyka[7] zarzucili autorowi wybiórczy i tendencyjny dobór źródeł oraz ich jednostronną interpretację. Według Gontarczyka książka zawiera błędy metodologiczne i jego zdaniem w środowisku naukowym nie ma szans nawet na warunkową akceptację, na równi z pisarstwem Leszka Bubla[8].
Historyk Marek Jan Chodakiewicz nazwał książkę Grossa „propagandą” oraz stwierdził, że autor „ma z góry gotową tezę”[9]. Innym jego zarzutem było np. potraktowanie przez Grossa jako przejawów „polskiego antysemityzmu” zarówno rasistowskich mordów na cywilach, jak i zabicia z przyczyn politycznych oficera UB. Zdaniem Chodakiewicza Gross pomija także rolę, jaką w powojennej Polsce pełnili żydowscy członkowie służby bezpieczeństwa (w opisywanym okresie zginąć mogło 500 – 1500 Żydów, jednocześnie z rąk Żydów wskutek denuncjacji lub z rąk żydowskich członków UB zginęło 3500 – 6500 Polaków)[10].
Maciej Kozłowski wskazał na jego zdaniem jednostronność ocen i brak obiektywizmu. Gross komentuje w książce wspomnianą kwestię udziału Żydów w komunistycznych służbach bezpieczeństwa, ale podkreśla, że były to odosobnione przypadki i nie powinny być wykorzystywane do uogólnień. Równocześnie jednak przypisuje poglądy antysemickie większości Polaków na podstawie przypadków równie jednostkowych[11].
Na temat książki wypowiedzieli się także m.in.: historyk Paweł Machcewicz w artykule Odcienie czerni[12], profesor Stanisław Żak[13]. i dr Bożena Szaynok[14][15].
Marek Edelman stwierdził, że „wszystko, o czym pisze Gross, to przecież prawda” oraz że był świadkiem wydarzeń przez niego opisanych. Zdaniem Edelmana Gross „popełnił błąd, dając w podtytule książki: «Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie». Tam powinno być: «Bandytyzm w Polsce...». Bo tu nie chodzi o antysemityzm. Mordowanie Żydów to był czysty bandytyzm i ja bym tego antysemityzmem nie tłumaczył”[16].
Stanisław Michalkiewicz wyraził opinię, że książka jest medialnym przygotowaniem do wzmożenia roszczeń majątkowych za II wojnę światową pod adresem polskiego rządu ze strony niektórych organizacji żydowskich[17].
Maciej Pawlicki stwierdził, że podczas promocji książki w styczniu 2008 Gross odmówił udziału w debatach z prof. Markiem Chodakiewiczem oraz Piotrem Gontarczykiem, historykami specjalizującymi się w badaniach nad okresem 1944-47. W jego opinii Gross nie zechciał też wziąć udziału w programie „Warto rozmawiać”, którego Pawlicki jest reżyserem i producentem[18]. Piotr Gontarczyk zacytował wypowiedź autora książki, w której miał on stwierdzić, że ci, którzy nie zgadzają się ze Strachem, są antysemitami. Zdaniem Gontarczyka Gross „dyskutantów w mediach dobiera starannie, by nie narazić się na rzeczową krytykę”[19].
Latem 2006 w odpowiedzi na angielskie wydanie grupa prawicowych senatorów zażądała ścigania Grossa za „znieważenie Narodu Polskiego”. Prokurator Jerzy Engelking zapowiedział, że przyjrzy się sprawie i „ewentualnie skieruje akt oskarżenia”. Prokuratura Okręgowa w Krakowie wszczęła postępowanie sprawdzające[20] w związku z treścią książki Grossa na podstawie istniejącego od marca 2007 r. zapisu prawa, przewidującego karę do 3 lat więzienia za „publiczne pomawianie Narodu Polskiego o udział, organizowanie lub odpowiedzialność za zbrodnie komunistyczne lub nazistowskie.”[21] Gross stwierdził, że jeżeli otrzyma wezwanie do prokuratury to będzie to według niego „skandalem dla Polski” ale „oczywiście się stawi”[22]. W wywiadzie dla Ha-Arec Gross stwierdził, że jeżeli zostanie oskarżony, to w sądzie przedstawi świadków potwierdzających opisane przez niego wersje wydarzeń[23].
11 lutego, jak poinformowała rzeczniczka Prokuratury Okręgowej w Krakowie Bogusława Marcinkowska, po postępowaniu sprawdzającym Prokuratura Rejonowa dla Krakowa Krowodrzy wydała postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa w sprawie książki Jana Tomasza Grossa „Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści”, ponieważ w publikacji nie znaleziono wypowiedzi będących pomówieniem, znieważeniem narodu polskiego lub nawoływaniem do nienawiści na tle różnic narodowościowych[24].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wydawnictwo: Znak, styczeń 2008, ISBN 978-83-240-0876-6
- ↑ „Sąd nieostateczny”, „Polityka” nr 2637, 19.01.2008, s. 12
- ↑ Źródło: Opis książki w księgarni internetowej
- ↑ Joanna Tokarska-Bakir: „Strach w Polsce”. Gazeta Wyborcza, 11 stycznia 2008. [dostęp 2008-01-13].
- ↑ Marek Beylin: „Żydzi, Polacy, strach”. Gazeta Wyborcza, 11 stycznia 2008. [dostęp 2008-01-13].
- ↑ Piotr Gontarczyk: Daleko od prawdy. Rzeczpospolita, dodatek Plus-Minus, 12 stycznia 2008. [dostęp 2008-01-27].
- ↑ Konrad Piasecki: „Kurtyka: Gross to wampir historiografii” – wywiad z Januszem Kurtyką. RMF FM, 10 stycznia 2008. [dostęp 2008-01-27].
- ↑ Piotr Gontarczyk: Daleko od prawdy. Rzeczpospolita, dodatek Plus-Minus, 12 stycznia 2008. [dostęp 2008-01-27].
- ↑ Piotr Zychowicz: Chodakiewicz: Ludzi należy rozliczać indywidualnie. Rzeczpospolita, 11 stycznia 2008. [dostęp 2008-01-28].
- ↑ PAP: Chodakiewicz: medialny „Strach” i niemedialna prawda. Onet.pl, 11 stycznia 2008. [dostęp 2008-01-28].
- ↑ Maciej Kozłowski: „Fakty i uprzedzenia, czyli stracona szansa na dialog”. Znak, 164 (7458), 15-16 lipca 2006.
- ↑ Paweł Machcewicz: „Odcienie czerni”. Tygodnik Powszechny, 8 stycznia 2008. [dostęp 2008-01-16].
- ↑ Stanisław Żak: „Strach w Polsce”. Gazeta Wyborcza, 11 stycznia 2008. [dostęp 2008-01-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (5 marca 2016)].
- ↑ Bożena Szaynok, Agnieszka Kołodyńska: „Jak to widzi Gross”. Piast Institute, 8 lipca 2006. [dostęp 2008-01-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 stycznia 2008)].
- ↑ Bożena Szaynok, Aleksandra Klich: Gross – moralista, nie historyk. Gazeta Wyborcza, 25 stycznia 2008. [dostęp 2008-01-27].
- ↑ „Powszechna rzecz zabijanie” – rozmowa z Markiem Edelmanem. Gazeta Wyborcza, 19 stycznia 2008. [dostęp 2008-01-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (22 stycznia 2008)].
- ↑ Stanisław Michalkiewicz: Coraz więcej tupetu. 17 stycznia 2008. [dostęp 2008-01-27].
- ↑ Maciej Pawlicki: Antysemityzm Grossa, czyli strach rozmawiać. 18 stycznia 2008. [dostęp 2008-01-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 stycznia 2008)].
- ↑ Piotr Gontarczyk: Chodakiewicz kontra Gross: przypinanie łatek. Rzeczpospolita, 25 stycznia 2008. [dostęp 2008-01-27].
- ↑ Źródło: Żydzi budzili w Polakach nienawiść? Jest śledztwo ws. "Strachu" – informacja na podstawie PAP
- ↑ Źródło: Prokurator przeczyta książkę Grossa – informacja z PAP
- ↑ Gross: Wpiszę sobie „wampira historiografii” w CV. Gazeta Wyborcza, 16 stycznia 2008. [dostęp 2008-01-16].
- ↑ Historian threatens to reveal Polish atrocities against Jews if tried for slander
- ↑ PAP, PH: Nie będzie śledztwa ws. „Strachu”. Onet.pl, 11 lutego 2008. (pol.).
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- 100 kłamstw J.T. Grossa o żydowskich sąsiadach i Jedwabnem – książka Jerzego Roberta Nowaka
- Po Zagładzie. Stosunki polsko-żydowskie 1944–1947 – książka Marka Jana Chodakiewicza
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Robert Jankowski (red.), Cena „Strachu”. Gross w oczach historyków. Wybór publicystyki, Wyd. Fronda, Warszawa 2008, ss. 356. ISBN 978-83-60335-32-1 (błędny ISBN 978-83-60335-32) Wyd. 2, 2008. ISBN 978-83-60335-13-0
- Jerzy Robert Nowak, 100 kłamstw J. T. Grossa o żydowskich sąsiadach i Jedwabnem. Wyd. von borowiecky, Warszawa 2001, ss. 311. ISBN 83-87689-35-1
- Jerzy Robert Nowak, Nowe kłamstwa Grossa. Wyd. MaRoN, Warszawa 2006, ss. 302. Seria: Biblioteka Książek „Niepoprawnych Politycznie”, ISBN 83-89033-01-1, ISBN 978-83-89033-01-7
- Wokół strachu. Dyskusja o książce Jana T. Grossa. Wybór i układ tekstów Mariusz Gądek, Wyd. Znak, Kraków 2008, ss. 376+8. ISBN 978-83-240-0966-4
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zapis dyskusji na temat książki z Auditorium Maxium UJ w Radiu ART. radioart.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-08)].