Sumik czarny
| Ameiurus melas[1] | |||||
| (Rafinesque, 1820) | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
sumik czarny | ||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||||
 | |||||
Sumik czarny[3] (Ameiurus melas) – gatunek słodkowodnej, wszystkożernej ryby sumokształtnej z rodziny sumikowatych (Ictaluridae), często mylony z sumikiem karłowatym (Ameiurus nebulosus)[4]. Występuje w Ameryce Północnej, skąd został sprowadzony do wielu krajów Europy. W Polsce jest gatunkiem obcym, stwierdzonym w 2007 roku. Jest uważany za gatunek potencjalnie inwazyjny[5].
Rozmieszczenie i środowisko[edytuj | edytuj kod]
Naturalny zasięg występowania tego gatunku obejmuje Amerykę Północną od Kanady po Teksas i północny Meksyk[6]. Introdukowany w wielu krajach. Gatunek limnofilny – występuje w stawach, małych jeziorach, rozlewiskach rzecznych, w strumieniach, małych i dużych rzekach, starorzeczach, w obszarach o ciepłej i mętnej wodzie, błotnistym, miękkim dnie i powolnym nurcie[2][4].
Introdukcja w Europie[edytuj | edytuj kod]
Pod koniec XIX wieku kilka gatunków sumikowatych, w tym sumik karłowaty, czarny i żółty zostały sprowadzone z Ameryki Północnej do Europy dla potrzeb akwakultury, akwarystyki, badań laboratoryjnych i dla celów rekreacyjnych (wędkarstwo). Najpierw introdukowano je na terenie Francji (ryby sprowadzono z Missisipi) w 1871, następnie sprowadzano je do Niemiec, począwszy od 1885[7]. Na terenach ówczesnych Niemiec znajdowały się stawy w Barnówku koło Dębna, do których wprowadzono około 50 młodych sumików[5]. Identyfikacja introdukowanych gatunków nigdy nie została potwierdzona, ale powszechnie uważano, że był to sumik karłowaty[8].
Od końca XX wieku sumik czarny notowany był w 18 krajach Europy i jego zasięg dalej się rozszerza[7]. W 1997 stwierdzono jego obecność w Rumunii, w 1999 na Słowacji, w 2002 w Portugalii, w 2003 w Czechach, w 2005 w Serbii i na Półwyspie Iberyjskim[7], a dwa lata później w Polsce. W 2014 potwierdzono jego obecność na Ukrainie[7].
Introdukcja w Polsce[edytuj | edytuj kod]
We wczesnych latach 50. XX wieku w dorzeczu Wisły zaobserwowano ryby uznane za osobniki sumika karłowatego. Obecność sumika czarnego w wodach Polski została jednoznacznie stwierdzona w czerwcu i lipcu 2007 roku w zbiorniku zaporowym Szydłówek w Kielcach, gdzie wędkarze złowili około 10 osobników[8][9]. Do tego czasu uważano, że jedynym przedstawicielem sumikowatych w polskiej ichtiofaunie jest sumik karłowaty[5]. Przypuszczano, że pojawienie się drugiego gatunku było spowodowane nierejestrowanym wprowadzeniem przez wędkarzy[8][5]. Nie było jasne, w jaki sposób sumik czarny przedostał się do dorzecza Wisły[5]. Zaproponowano dwie główne hipotezy dotyczące czasu i sposobu, w jaki sumik czarny dostał się do polskich wód. Jedna zakłada, że przedostał się z sąsiednich krajów, gdzie stwierdzono jego obecność na przełomie XX i XXI wieku. Druga, że sprowadzono go pod koniec XIX wieku wraz z sumikiem karłowatym, ale ze względu na duże podobieństwo pozostawał nierozpoznany od ponad 100 lat[9][8][5].
W marcu 2010 w zbiorach Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk znaleziono jeden okaz, który po dokładnym zbadaniu okazał się być przedstawicielem Ameiurus melas, sumika czarnego, a nie – jak go błędnie opisano – karłowatego. Był to okaz złowiony w 1953 w rzece Jeziorka w pobliżu Konstancina, co wykazało, że już w latach 50. ubiegłego wieku sumik czarny był obecny w dorzeczu Wisły. Odkrycie to potwierdza również hipotezę, że został wprowadzony do polskich wód razem z sumikiem karłowatym pod koniec XIX wieku. Ewentualnie mógł zostać wprowadzony do wód Wielkopolski przed II wojną światową przez niemieckich rybaków[5]. Późniejsze introdukcje są mniej prawdopodobne, ponieważ już w latach 30. XX wieku hodowcy i wędkarze zaprzestali wsiedlania sumików, które nie spełniły pokładanych w nich nadziei[9][5].
Cechy charakterystyczne[edytuj | edytuj kod]
Sumik czarny jest blisko spokrewniony z sumikiem karłowatym i obydwa gatunki są do siebie bardzo podobne[5]. Różnią się ubarwieniem, zwłaszcza płetwy odbytowej i ogonowej. Ciało sumika czarnego jest ciemniejsze, często prawie czarne, z jaśniejszym brzuchem; sumik karłowaty miewa marmurkowaty wzór na bokach ciała[9]. Jasne promienie płetwy odbytowej i ogonowej sumika czarnego wyraźniej kontrastują z ciemnymi błonami[9]. Płetwa odbytowa ma 17–21 (zwykle 18–20) promieni w odróżnieniu do 21–24 (zwykle 22–23) u sumika karłowatego. Twardy kolec płetw piersiowych sumika czarnego jest zawsze gładki na końcu, a u karłowatego wewnętrzna krawędź jest delikatnie ząbkowana[9]. U sumika czarnego występuje też charakterystyczne otłuszczenie podstawy płetwy odbytowej, co czyni ją słabo odcinającą się od ciała. Płetwa odbytowa sumika karłowatego jest pozbawiona takiego zgrubienia i wyraźnie odcina się od krawędzi brzucha[5].
Dorosłe osobniki A. melas osiągają przeciętnie 26,6 cm, maksymalnie 66 cm długości całkowitej (TL)[4]. Maksymalna odnotowana masa ciała wynosi 3,6 kg. Maksymalny odnotowany wiek ryby: 10 lat[4].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Dorosłe osobniki w ciągu dnia zwykle pozostają mało aktywne, przebywając w większych zgrupowaniach wśród roślinności wodnej[2]. Żerują nocą. Jest to gatunek wszystkożerny. Młode żywią się młodocianymi stadiami owadów, pijawek i skorupiaków, a dorosłe małżami, ślimakami, roślinami i rybami[4].
Samice składają ikrę w zbudowanych przez siebie płytkich gniazdach usadowionych w ustronnych miejscach – pod kłodami lub warstwami roślin[2]. Rodzice wentylują ikrę.
Podobnie jak sumik karłowaty, gatunek ten wykazuje dużą odporność na niekorzystne warunki środowiska. Jest to jeden z najbardziej tolerancyjnych gatunków ryb odpornych na zanieczyszczenie wody[8].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Gatunek opisany naukowo przez C. S. Rafinesque'a w 1820 pod nazwą Silurus melas, z rzeki Ohio[10]. Klasyfikowany był w rodzajach Silurus, Pimelodus, Ictalurus i Ameiurus[6].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
Nazwa rodzajowa Ameiurus odnosi się do płetwy ogonowej pozbawionej wcięcia. Pochodzi od greckiego α a (bez) i μείουρος meiouros (bez ogona)[4]. Epitet gatunkowy melas wywodzi się od greckiego słowa μέλας (mélas) oznaczającego ciemny lub czarny[4].
Znaczenie gospodarcze[edytuj | edytuj kod]
Mięso sumika czarnego jest jadalne[4]. Większe osobniki są poławiane na niewielką skalę w rybołówstwie oraz przez wędkarzy jako ryby konsumpcyjne, a mniejsze jako akwariowe. Bywa hodowany w akwakulturze[2]. Sumik czarny jest uważany za szkodnika[4].
Wpływ na środowisko[edytuj | edytuj kod]
W kilku krajach po introdukcji sumika czarnego odnotowano jego niekorzystny wpływ na środowisko[4]. W Polsce jest uznawany za gatunek potencjalnie inwazyjny. Znane są takie negatywne skutki jego aktywności, jak zwiększanie zmętnienia wody i zmniejszanie wydajności drapieżnictwa szczupaka oraz negatywny wpływ na limnofilne gatunki ryb poprzez bezpośrednie drapieżnictwo[5].
Status i zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
Według stanu z 2018 gatunek ten figuruje w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) w kategorii najmniejszej troski (LC). Zasięg i wielkość populacji zwiększyły się w długim okresie w wyniku introdukcji poza macierzystym zasięgiem. Nie stwierdzono istotnych zagrożeń dla tego gatunku[2].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Ameiurus melas, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f Ameiurus melas, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Josef Reichholf, Gunter Steinbach, Claus Militz: Wielka encyklopedia ryb : słodkowodne i morskie ryby Europy. Wiśniewolski Wiesław (tłum.). Warszawa: Muza, 1994. ISBN 83-7079-317-7.
- ↑ a b c d e f g h i j Ameiurus melas. (ang.) w: Froese, R. & D. Pauly. FishBase. World Wide Web electronic publication. fishbase.org [dostęp 17 grudnia 2018]
- ↑ a b c d e f g h i j k Nowak i inni. When did the black bullhead, Ameiurus melas (Teleostei: Ictaluridae), arrive in Poland?. „Archives of Polish Fisheries”. 18, s. 183-186, 2010. DOI: 10.2478/v10086-010-0021-0. (ang.).
- ↑ a b R. Fricke, W. N. Eschmeyer, R. van der Laan (eds): Catalog of Fishes: genera, species, references (electronic version). California Academy of Sciences. [dostęp 2018-12-17]. (ang.).
- ↑ a b c d Béres et al.. Species-specific markers provide molecular genetic evidence for natural introgression of bullhead catfishes in Hungary. „PeerJ”. 5:e2804, 2017. DOI: 10.7717/peerj.2804. (ang.).
- ↑ a b c d e Nowak i inni. First record of the black bullhead Ameiurus melas (Teleostei: Ictaluridae) in Poland. „Journal of Fish Biology”. 76, s. 1529–1532, 2010. DOI: 10.1111/j.1095-8649.2010.02601.x. (ang.).
- ↑ a b c d e f Fauna Polski – charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. IV. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2014, s. 580. ISBN 978-83-88147-14-2.
- ↑ C. S. Rafinesque. Description of the Silures or catfishes of the River Ohio. „Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts”. 9, s. 48–52, 1820. (ang.).