Surət Hüseynov
Data i miejsce urodzenia |
12 lutego 1959 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
31 lipca 2023 |
Premier Azerbejdżanu | |
Okres |
od 30 czerwca 1993 |
Poprzednik | |
Następca | |
Odznaczenia | |
![]() (odebrane) |
![]() | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data śmierci | |
Przebieg służby | |
Lata służby |
1977–1979, 1990–1993 |
Siły zbrojne | |
Główne wojny i bitwy |
Surət Hüsejnow (ur. 12 lutego 1959 w Kirowabadzie, zm. 31 lipca 2023 w Stambule[1]) – azerski wojskowy i polityk, przywódca przewrotu, który doprowadził do obalenia prezydenta Əbülfəza Elçibəya i dojścia do władzy Heydəra Əliyeva.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Pracował zawodowo jako ślusarz, następnie ukończył Instytut Technologiczny w Leninabadzie[2]. Następnie został dyrektorem fabryki włókienniczej w Yevlaxu. Poza obowiązkową dwuletnią służbą wojskową nie miał żadnego doświadczenia wojskowego. Mimo to po wybuchu konfliktu zbrojnego o Górski Karabach zorganizował własny oddział i osobiście został jego dowódcą. W czasie azerskiej ofensywy w lecie 1992, która doprowadziła do zajęcia Ağdərə, odznaczył się w walce i zyskał sławę bohatera narodowego[3], taki też tytuł oficjalnie otrzymał[2]. Dwa dni przed zajęciem wymienionego miasta uzyskał od prezydenta Əbülfəza Elçibəya nominację na zastępcę premiera i nadzwyczajnego pełnomocnika prezydenta w Górskim Karabachu. Mimo to we wrześniu 1992 jego oddział otrzymał rozkaz wycofania się z walki o korytarz łacziński i udania się do Gandży. Hüsejnow otwarcie krytykował rozkazy swoich zwierzchników (rozwój sytuacji na froncie udowodnił zresztą, iż jego zarzuty były słuszne). Sprawiło to, że prezydent postanowił usunąć go z powierzonych wcześniej stanowisk. Pozbawienie Hüsejnowa funkcji okazało się jednak praktycznie niewykonalne, gdyż był on popularny wśród swoich żołnierzy, jak również popierany przez wojska rosyjskie stacjonujące w Gandży; azerski dowódca utrzymywał z rosyjskimi oficerami liczne i zażyłe kontakty[3].
5 lutego 1993 nowa ofensywa ormiańska w Górskim Karabachu zakończyła się przerwaniem azerskich linii obronnych, co władze kraju wykorzystały jako pretekst w sporze z Hüsejnowem, oskarżając go o zdradę. Na podstawie podejrzeń o kolaborację z wrogiem w końcu lutego 1993 dowódca został usunięty ze wszystkich pełnionych funkcji[3], powierzając mu w zamian jedynie stanowisko dyrektora państwowego przedsiębiorstwa „Azerszerst'”[2]. Obydwie strony publicznie formułowały wobec siebie ciężkie oskarżenia, Hüsejnow twierdził nawet, że prezydent zlecił jego zabójstwo[3]. Hüsejnow pozostawał przy tym w Gandży, korzystając z obecności w mieście rosyjskiej 104. dywizji powietrznodesantowej. Została ona ewakuowana dopiero w końcu maja 1993. Przed opuszczeniem terytorium Azerbejdżanu rosyjscy żołnierze przekazali żołnierzom Hüsejnowa znaczną część sprzętu wojskowego. Fakt ten był przyczyną kontrowersji i spekulacji wokół motywacji przyszłego organizatora puczu i jego możliwych związków z Rosją. Nie ustalono nawet, czy przekazanie broni było zainspirowane przez rosyjskie tajne służby, czy też było inicjatywą własną dowództwa wycofywanej jednostki. W ocenie niektórych historyków Hüsejnow działał na polecenie Rosjan, zdaniem innych kierował się wyłącznie wąsko pojętym interesem własnym, nie zastanawiając się, jakie mogło być podłoże przekazania mu rosyjskiej broni[3].
W obliczu takiego postępowania Hüsejnowa władze azerskie postanowiły siłowo zakończyć konflikt ze zbuntowanym dowódcą i wiernymi mu siłami, kierując przeciwko nim gwardię prezydencką i wojska wewnętrzne (operacja Tajfun)[3]. Wierne Hüsejnowowi oddziały nie tylko jednak odparły siły rządowe, ale również opanowały całą Gandżę. Część sił rządowych przeszła na stronę puczystów[4]. Hüsejnow wziął także do niewoli jednego ministra, dwóch wiceministrów i prokuratora generalnego, którzy towarzyszyli siłom rządowym. Ostatniego z wymienionych zmusił, by wydał nakaz aresztowania prezydenta Elçibəya. 7 czerwca, dwa dni po zwycięstwie puczystów w walkach o Gandżę, Hüsejnow zwołał konferencję prasową, w czasie której zażądał dymisji wszystkich najwyższych funkcjonariuszy państwowych, w tym prezydenta. Zapowiedział także, że jeśli jego żądania nie zostaną spełnione w ciągu tygodnia, obali rząd siłą. Natychmiast po konferencji organizator puczu spotkał się z dowódcą wycofanej z Gandży dywizji rosyjskiej W. Szczerbakiem, współpracownikami Heydəra Əliyeva, przedstawicielami Zgromadzenia Narodowego i muzułmańskiego duchowieństwa, jak również z wicepremierem Abbasowem, uzyskując ich poparcie – wszyscy wymienieni zaapelowali do obywateli, by wypowiedzieli prezydentowi posłuszeństwo[4].
Rząd azerski nie odpowiedział na ultimatum bezpośrednio po jego ogłoszeniu. Hüsejnow, nie czekając na upływ terminu ultimatum, 10 czerwca wyruszył na Baku[4]. W mieście już od 8 czerwca dochodziło do manifestacji antyrządowych, nastroje społeczne obróciły się zdecydowanie przeciwko prezydentowi i rządowi[5]. Siły Hüsejnowa weszły do stolicy bez żadnego oporu. Prezydent, deklarując chęć uniknięcia eskalacji walk wewnętrznych, wyjechał z Baku do rodzinnej wsi w Nachiczewaniu. Prezydent uznał, że najkorzystniejszym wyjściem z sytuacji będzie uznanie przewodniczącego parlamentu, Heydəra Əlijewa, jako tymczasowego prezydenta. Już po ostatecznym zwycięstwie puczu jego organizatorzy przeprowadzili plebiscyt, w którym Elçibəyowi odebrano urząd prezydencki[6]. Za odejściem dotychczasowego prezydenta opowiedziało się w nim 97% uczestników[7]. W październiku 1993 w wyborach prezydenckich Əlijew został wybrany na nową głowę państwa ogromną większością głosów (97,6%) przy frekwencji 98,8%. Mimo tego Elçibəy nadal uważał się za prawowitego prezydenta[8].
Wcześniej, 1 lipca 1993, dzięki poparciu Əlijewa Hüsejnow został nowym premierem Azerbejdżanu[2]. Już w roku następnym został oskarżony o próbę obalenia prezydenta. Zbiegł wówczas do Rosji, lecz w 1997 miała miejsce jego ekstradycja do Azerbejdżanu, gdzie w 1999 został skazany na dożywotnie więzienie. W 2004 został ułaskawiony przez prezydenta İlhama Əlijewa[9]. W 1992 roku został uhonorowany orderem Narodowy Bohater Azerbejdżanu. To odznaczenie zostało mu odebrane w 1994 roku[10].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Former Azerbaijani prime minister passes away.
- ↑ a b c d Сурет Гусейнов переходит из мятежников в премьеры.
- ↑ a b c d e f P. Kwiatkiewicz: Przemiany polityczne w Azerbejdżanie. Od republiki radzieckiej do współczesnego państwa. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2013, s. 293–295. ISBN 978-83-7780-532-9.
- ↑ a b c P. Kwiatkiewicz: Przemiany polityczne w Azerbejdżanie. Od republiki radzieckiej do współczesnego państwa. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2013, s. 296–297. ISBN 978-83-7780-532-9.
- ↑ P. Kwiatkiewicz: Przemiany polityczne w Azerbejdżanie. Od republiki radzieckiej do współczesnego państwa. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2013, s. 299–300. ISBN 978-83-7780-532-9.
- ↑ Tadeusz Świętochowski: Azerbejdżan. Warszawa: TRIO, 2006, s. 148. ISBN 83-7436-037-2.
- ↑ P. Kwiatkiewicz: Przemiany polityczne w Azerbejdżanie. Od republiki radzieckiej do współczesnego państwa. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2013, s. 331. ISBN 978-83-7780-532-9.
- ↑ P. Kwiatkiewicz: Przemiany polityczne w Azerbejdżanie. Od republiki radzieckiej do współczesnego państwa. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2013, s. 340. ISBN 978-83-7780-532-9.
- ↑ Освобожден экс-премьер-министр Азербайджана – человек, приведший к власти Гейдара Алиева. regnum.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-07)].
- ↑ Surət Hüseynov neft biznesində?. www.azadliq.org, 2017-02-20.