Surtshellir
64°47′03″N 20°43′40″W/64,784194 -20,727722 Jedno z wejść do Surtshellir (1999) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Długość |
1600 m |
Położenie na mapie Islandii  | |
| 64°47′03″N 20°43′40″W/64,784194 -20,727722
| |
.jpg)
Surtshellir – jaskinia lawowa w polu lawowym Hallmundarhraun w zachodniej Islandii.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Nazwa jaskini Surtshellir pochodzi od Surtra, mitycznego olbrzyma, boga ognia, którego ogień zniszczy światy na koniec Ragnarök[1].
Opis
[edytuj | edytuj kod]Surtshellir leży w polu lawowym Hallmundarhraun w regionie Borgarfjörður w zachodniej Islandii[2], w Zachodniej Strefie Wulkanicznej (ang. West Volcanic Zone, WVZ)[3]. Hallmundarhraun – największe pole lawowe w zachodniej Islandii – powstało wskutek wypływu lawy z kraterów na krańcach Langjökull[4]. Erupcja ta miała miejsce w pierwszych dziesięcioleciach X wieku[4]. Na terenie pola znajduje się 20 jaskiń lawowych[a][2].
Surtshellir jest częścią systemu Surtshellir-Stefánshellir-Hulduhellir, który rozciąga się na ok. 5 km[2]. Surtshellir liczy ok. 1,6 km długości, tworząc pojedynczy tunel wysoki na 10–15 m i szeroki na 9-13 m[2]. Po ok. 90 m w sklepieniu jaskini znajduje się otwór[5]. Po 250 m tunel, na wysokości ok. 5–6 m, przecinają dwa korytarze – Beinahellir i Vígishellir – gdzie znaleziono ślady bytności wikingów[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Według Stefánssona i Stefánsdóttr (2016) Surtshellir jest po raz pierwszy wzmiankowana w poemacie Hallmundarkviða w sadze Bergbúaþáttur[6]. Następnie także w sagach Hellismannasaga i Sturlunga[6]. Inne źródła podają, że pierwsza wzmianka o jaskini pochodzi z Landnámabók[5].
Surtshellir została po raz pierwszy zbadana w 1753 roku przez islandzkich przyrodników Eggerta Ólafssona (1726–1768) i Bjarniego Pálssona (1719–1779), którzy odnotowali w jaskini obecność połamanych kości, ułożonych w stos i opisali kryształy lodowe w jej dolnej części[7].
W 1818 roku Surtshellir odwiedził szkocki misjonarz Ebenezer Henderson (1784–1858)[7]. W latach 1835–1836 rysownik francuskiej wyprawy Josepha Paula Gaimarda (1796–1858) – Auguste Mayer (1805–1890) – wykonał cztery szkice jaskini[7].
W 1860 roku dokładny opis jaskini sporządzili Wilhelm Thierry Preyer (1841–1897) i Ferdinand Zirkel (1838–1912), którzy odnotowali występowanie stalaktytów lawowych i pobrali próbki kosci[7].
Na przestrzeni XIX i XX wieku jaskinia była regularnie odwiedzana, a odwiedzający zabierali ze sobą na pamiątkę kości i fragmenty formacji[8]. Według Stefánssona i Stefánsdóttr (2016) z szacunkowych ok. 750–800 stalagmitów żaden się nie ostał[9].
Archeologia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze badania archeologiczne przeprowadzili w 2001 roku Kevin P. Smith, kustosz Haffenreffer Museum of Anthropology na Uniwersytecie Browna i Guðmundur Ólafsson, archeolog z Narodowego Muzeum Islandii[5]. Przebadano wówczas stos kości w Vígishellir i odkryto pozostałości kamiennego muru z okresu Wikingów w korytarzu głównym[5]. Kolejne prace prowadzono w latach 2012–2013, odnajdując koraliki w kolorach zielonym, niebieskim i żółtym, oraz ołowiane odważniki[5]. W korytarzu Vígishellir odkryto również kamienną strukturę, kształtem przypominającą łódź[2].
Według Smitha w jaskini przeprowadzano rytuały mające na celu trzymanie Surtra z daleka lub też oddawanie czci bogu Frejrowi, oponentowi Surtra[5]. Według Ólafssona natomiast jaskinia mogła być schronieniem dla banitów, jednakże nie ma jeszcze jasnej odpowiedzi do czego służyła[5].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Hróarsson i Jónsson (1991) podają, że liczba jaskiń lawowych w Hallmundarhraun to 12, zob. Hróarsson i Jónsson 1991 ↓.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Barraclough 2024 ↓.
- ↑ a b c d e f Smith, Ólafsson i Pálsdóttir 2021 ↓.
- ↑ Hróarsson i Jónsson 1991 ↓, s. 85.
- ↑ a b Hróarsson i Jónsson 1991 ↓, s. 86.
- ↑ a b c d e f g Patel 2017 ↓.
- ↑ a b Stefánsson i Stefánsdóttr 2016 ↓, s. 2.
- ↑ a b c d Stefánsson i Stefánsdóttr 2016 ↓, s. 3.
- ↑ Stefánsson i Stefánsdóttr 2016 ↓, s. 3–4.
- ↑ Stefánsson i Stefánsdóttr 2016 ↓, s. 9.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Barraclough, Eleanor: Embers of the Hands: Hidden Histories of the Viking Age. Profile, 2024. ISBN 978-1-78283-787-9. [dostęp 2024-12-23]. (ang.).
- Hróarsson, B., Jónsson S.. Lava caves in the Hallmundarhraun lava flow, West Iceland. „Proceedings of the 6th International Symposium on Volcanospeleology”, 1991. (ang.).
- Patel, Samir S.. The Blackener’s Cave. Viking Age outlaws, taboo, and ritual in Iceland’s lava fields. „Archeology Magazine”, May/June 2017. Archaeological Institute of America. (ang.).
- Smith, Kevin P., Guðmundur Ólafsson, and Albína Hulda Pálsdóttir. Ritual responses to catastrophic volcanism in Viking Age Iceland: Reconsidering Surtshellir Cave through Bayesian analyses of AMS dates, tephrochronology, and texts. „Journal of Archaeological Science”. 126 (article 105316), 2021. DOI: 10.1016/j.jas.2020.105316. (ang.).
- Stefánsson, Árni B., Stefánsdóttr, Gunnhildur: International Symposium on Vulcanospeleology 2016: Surtshellir in Hallmundarhraun. Historical overview, exploration, memories, damage, an attempt to reconstruct its glorious past. 2016. [dostęp 2024-12-22]. (ang.).