Przejdź do zawartości

Syndrom Bambiego

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Młode Mulaka białoogonowego, którym jest główny bohater filmu fabularnego wytwórni filmowej Disney pod tytułem Bambi z 1942 roku[1].

Syndrom Bambiego lub Kompleks Bambiego[a] (ang. Bambi syndrome, Bambi complex[4]; niem. Bambi-Syndrom) – emocjonalne, wyidealizowane(inne języki), infantylne i naiwne postrzeganie natury, zwłaszcza świata zwierząt (szczególnie dzikich(inne języki)), jako konsekwencja braku rzeczywistego i obiektywnego spojrzenia na nią, charakteryzujące się polaryzacją na „dobrą” naturę i „złegoczłowieka. Postawa kreowana w dzieciństwie głównie przez filmy rysunkowe i inne przekazy z dziedziny kultury masowej. Pewna forma antropomorfizacji[5][6][7][8].

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]

W latach siedemdziesiątych XX wieku na łamach amerykańskiej prasy łowieckiej pojawiło się pejoratywne określenie „bambiści” (ang. Bambi-ist) na przeciwników myślistwa[9][10].

W 1973 roku prezes National Shooting Sports Foundation(inne języki) i redaktor magazynu „Field & Stream(inne języki)”, poświęconego myślistwu, wędkarstwu i rekreacji pozadomowej(inne języki), Warren Page, stwierdził, że:

W tym kraju jesteśmy poddawani praniu mózgu przez całe pokolenie. Nie tylko nasze dzieci, ale także nasze żony, bracia, matki, kuzyni i szwagrowie są nieustannie bombardowani mitem Disney’a od 25 lat w filmach i telewizji. W cudownym świecie Disney’a zwierzęta są słodsze od ludzi. Wilki spędzają czas, bawiąc się jak małe kocięta. Lew i baranek kochają się, a człowiek jest diabłem w czarnym kapeluszu (...) którego głównym celem jest przelanie krwi Bambiego. To jest właśnie syndrom Bambiego.

Warren Page[11]

W latach dziewięćdziesiątych termin „syndrom Bambiego” został zbadany i opisany w kontekście socjologicznym przez niemieckiego fizyka i socjologa Rainera Braemera(inne języki) z Uniwersytetu Marburgskiego[12][13][14].

Nazwa „syndrom Bambiego” nawiązuje bezpośrednio do Disney’owskiego filmu animowanego z 1942 roku o tytułowym jelonku Bambim(inne języki), będącego luźną adaptacją powieści z 1923 roku Bambi: Opowieść leśna(inne języki) autorstwa austriackiego pisarza Feliksa Saltena. Premiera tego filmu poskutkowała zmianą sposobu postrzegania myśliwych przez opinie publiczną i dwukrotnym zmniejszeniem liczby polowań na jelenie w Stanach Zjednoczonych[4][15][16][17].

Syndrom Bambiego a efekt Bambiego

[edytuj | edytuj kod]

Syndromu Bambiego nie należy mylić z efektem Bambiego(inne języki), który odnosi się do lepszego traktowania zwierząt uznawanych za „urocze” — podobny aspekt jak przypadku niemowląt. Między innymi króliki są pod względem efektu Bambiego korzystniej postrzegane niż przykładowo węże[18][19].

Elementem syndromu Bambiego jest postrzeganie przyrody jako czegoś wyłącznie pięknego, czystego i dobrego. Świadomie bądź nieświadomie umoralnia się ją, nie dostrzegając lub ignorując jej brutalne aspekty oraz uczłowieczając ją w sposób pozytywny — nadając naturze jedynie dobre i ludzkie cechy. Same zaś zwierzęta przedstawiane są jako bezbronne i niewinne stworzenia, niezdolne do okrucieństwa. Jednocześnie odmiennie i przeciwstawnie potrafi być postrzegany sam gatunek ludzki, który jest demonizowany(inne języki) lub dehumanizowany, a więc widziany wyłącznie jako swego rodzaju reprezentant sił złowrogich i osobliwych — obcy twór spoza świata natury, który ją tylko zaburza i najeżdża[5][18][20][21].

Zjawisko jest na stałe zakorzenione w cywilizacji zachodniej i dotyczy zwłaszcza ludności z terenów zurbanizowanych, w społeczeństwie wysoko rozwiniętym i mającym mniejszy kontakt z dziką fauną oraz florą, a wiedzę i wyobrażenie o nich czerpiącym głównie ze środków masowego przekazu niż przez pryzmat obcowania na co dzień. Dodatkowo warunkowane jest też przez czynniki wychowawcze i socjalizacyjne. Syndrom Bambiego przejawia się też skłonnością do obdarzania zwierząt większą empatią niż ludzi, a także przyjmowania postaw w kontrze do realiów cywilizacji, kultury i natury ludzkiej[5][18][22][23][24].

Skutki

[edytuj | edytuj kod]

Syndrom Bambiego może prowadzić do różnych nieprzemyślanych i szkodliwych w skutkach zachowań i czynów (pomimo dobrych intencji, kierując się przede wszystkim subiektywnymi odczuciami, angażując się niepotrzebną ingerencję), nie tylko dla człowieka, ale również dla samego środowiska naturalnego: np. zabieranie napotkanych podrostków (t.j. koźląt saren czy młodych zajęcy) z lasów i łąk, w większości przypadków gdy zwierzę nie jest przykładowo ranne czy chore i nie potrzebuje pomocy człowieka. Innym przykładem jest nieprzemyślane karmienie dzikich zwierząt pokarmem, który może się okazać dla nich szkodliwy (patrz: anielskie skrzydło[25]), bądź samo dokarmianie, uprawiane w sposób, w którym dzikie zwierzę skojarzy człowieka z jedzeniem i niechcący się uzależni. Jeszcze inny przykładem jest odstraszanie drapieżników od ich ofiar podczas polowania[1][5][7][20][26].

Przypadek Timothy’ego Treadwella

[edytuj | edytuj kod]

Ekstremalnym przykładem infantylnego postrzegania natury może być przypadek Timothy’ego Treadwella, amerykańskiego eko-aktywisty, miłośnika zwierząt i filmowca-zapaleńca. W latach dziewięćdziesiątych co roku wyprawiał się na teren Parku Narodowego Katmai na Alasce, by obserwować i bronić tamtejsze niedźwiedzie grizli przed domniemanymi zagrożeniami. Przy okazji wypraw powstawały amatorskie filmy, które finalnie posłużyły do produkcji filmu dokumentalnego Grizzly Man w reżyserii Wernera Herzoga.

Pomimo licznych ostrzeżeń ze strony pracowników parku, by nie zakłócał życia dzikich niedźwiedzi (żeby nazbyt się nie zbliżał i ich nie dotykał, de facto je oswajając), Timothy kierując się swoją obsesyjną miłością do tych zwierząt i przekonaniem o możliwości harmonijnej koegzystencji, dalej angażował się w ich życie, twierdząc że wytworzył z nimi wyjątkową więź, jednocześnie zdając sobie sprawę z ryzyka swoich postępowań i godząc się na ewentualne tragiczne konsekwencje. 5 października 2003 roku został zaatakowany, rozszarpany i częściowo zjedzony, razem z jego ówczesną konkubiną, Amy Huguenard(inne języki), przez jednego z tamtejszych niedźwiedzi. Zdarzenie zostało zarejestrowane dźwiękowo przez włączoną w trakcie ataku kamerę. Z uwagi na fakt ataku na człowieka i posmakowania ludzkiego mięsa, zwierzę musiało zostać zastrzelone — przez co Timothy sam stał się przykładem negatywnej ingerencji człowieka w naturę[5][27][28].

Kontrowersje i krytyka

[edytuj | edytuj kod]

Środowiska antyłowieckie i pro-zwierzęce zarzucają myśliwym używanie pojęcia syndromu Bambiego głównie w przypadku konstruktywnej krytyki poszczególnych aspektów łowiectwa oraz hipokryzję w jego stosowaniu, kiedy sami idealizują przyrodę na potrzeby swojego wizerunku lub demonizują przed opinią publiczną drapieżniki będące ich konkurentami pokarmowymi[29][30].

Amerykański dziennikarz Cleveland Amory(inne języki), działacz na rzecz praw zwierząt, nie znosił, gdy uważało się go za „czułostkowego miłośnika Bambiego”. Podobnie filozof Tom Regan stanowczo podkreślał, że on i inni działacze na rzecz praw zwierząt nie są „szalonymi, emocjonalnymi i niewykształconymi” ludźmi z „kompleksem Bambiego”[31].

  1. Pejoratywnie też bambizm[2] lub bambinizm[3].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Radosław Nawrot: Co to jest bambinizm? Disney zmienił nasze postrzeganie przyrody. Interia, zielona.interia.pl, 24 marca 2024. [dostęp 2024-03-24]. (pol.).
  2. bambizm. wsjp.pl. (pol.).
  3. bambinizm. wsjp.pl. (pol.).
  4. a b Ralph H. Lutts. The Trouble with Bambi: Walt Disney’s Bambi and the American Vision of Nature. „Forest and Conservation History”. 36 (4), s. 160–171, 1 października 1992. Chicago: University of Chicago Press. DOI: 10.2307/3983677. ISSN 1046-7009. OCLC 5543624968. (ang.). 
  5. a b c d e Karolina Wojtaś: Bambinizm – co to jest? Przyczyny, objawy, czy syndrom Bambiego to choroba?. wylecz.to, 13 czerwca 2024. [dostęp 2024-06-13]. (pol.).
  6. Pilichowski 2022 ↓, s. 56.
  7. a b Walter E. Howard. Morality in livestock production important. „Journal of Equine Veterinary Science”. 15 (6), s. 256, czerwiec 1995. Elsevier. DOI: 10.1016/S0737-0806(07)80489-8. ISSN 0737-0806. OCLC 4650469380. (ang.). 
  8. Lange 2023 ↓, s. 26.
  9. Hagel 1972 ↓, s. 235.
  10. Neff 1972 ↓, s. 4.
  11. Amory 1974 ↓, s. 83.
  12. Stephan Börnecke. Naturschutz in Deutschland – eine Erfolgsstory?. „Deutscher Rat für Landespflege”. Nr 75, s. 90–94, grudzień 2003. ISSN 0930-5165. (niem.). 
  13. Rainer Brämer: Bambi-Syndrom aus Disneyland: Ein notwendiger Nachtrag. natursoziologie.de, 2007. [dostęp 2025-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-19)]. (niem.).
  14. Janina Mękarska. Błędy poznawcze związane z szowinizmem gatunkowym oraz odmawianie teorii umysłu zwierzętom innym niż ludzie. „Analiza i Egzystencja”, s. 116, 2024. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. DOI: 10.18276/aie.2024.67-05. ISSN 1734-9923. OCLC 10378476314. (pol.). 
  15. A. Waller Hastings. Bambi and the Hunting Ethos. „Journal of Popular Film and Television”. 24 (2), s. 53–59, kwiecień 1996. Taylor & Francis. DOI: 10.1080/01956051.1996.9943714. ISSN 0195-6051. OCLC 4653237349. (ang.). 
  16. Dorota Brylla. Człowieka oblicz kilka. O nierównym traktowaniu zwierząt jako przejawie ludzkiej hipokryzji. „Kultura i Wartości”, s. 109, 2018. Lublin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Marii Curie-Sklodowskiej. DOI: 10.17951/kw.2018.25.201. ISSN 2299-7806. OCLC 8598130324. [dostęp 2018-07-31]. (pol.). 
  17. Karolina Kraushar: Nie tylko kompleks Piotrusia Pana. W psychologii znalazło się także miejsce dla syndromu Bambiego. g.pl, 30 marca 2024. [dostęp 2024-03-30]. (pol.).
  18. a b c Rainer Brämer, Das Bambi-Syndrom – Vorläufige Befunde zur jugendlichen Naturentfremdung, „Natur und Landschaft”, 73 (5), Bonn: Bundesamt für Naturschutz (BfN), 1998, s. 218–222, ISSN 0028-0615 (niem.).
  19. Wolfgang M. Roser, Vom Jagdfeind zum Jagdfreund, Wiedeń: Universität für Bodenkultur Wien, 2015, s. 25 (niem.).
  20. a b Łukasz Sakowski, „Kotełek tęsknił za paniusią”. Nadawanie ludzkich cech zwierzętom jest niebezpieczne [online], Holistic News, 30 września 2024 [dostęp 2024-09-30] (pol.).
  21. Bogumiła Grabowska. Fauna i Flora – To nie kreskówka. „Echa Leśne”. 626 (4), s. 17, 2016. Artur Rutkowski – redaktor naczelny. Warszawa: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych. ISSN 1230-0071. (pol.). 
  22. Siebach, Jacqueline i Toni 2019 ↓, s. 133–134.
  23. Christoph Drösser. Bambi-Syndrom. „Die Zeit”. Nr 21, 2007. Hamburg: Zeitverlag Gerd Bucerius. ISSN 0044-2070. [dostęp 2007-05-16]. (niem.). 
  24. Małgorzata Krokowska-Paluszak: Naukowcy z Katedry Leśnictwa i Ekologii Lasu w Olsztynie badają postrzeganie natury wśród dzieci. wril.uwm.edu.pl. (pol.).
  25. City of Spokane news. [w:] Here’s Another Good Reason Not To Feed Bread To Ducks In Spokane Park Ponds. [on-line]. [dostęp 2016-02-26]. (ang.).
  26. Gaba Kopyto: Czym jest syndrom Bambiego i jakie są jego konsekwencje?. Dzień dobry TVN, dziendobry.tvn.pl, 8 października 2019. [dostęp 2019-10-08]. (pol.).
  27. Nick Jans: The Grizzly Maze: Timothy Treadwell's Fatal Obsession with Alaskan Bears. Nowy Jork: Penguin Group, 2005, s. 304. ISBN 0-525-94886-4. OCLC 656960166. (ang.).
  28. Jorge Conesa-Sevilla. Walking and Dying With Bears: An Ecopsychological Case Study of Timothy (Dexter) Treadwell. „The Trumpeter”. 24 (1), s. 136–150, 2008. AU Press. ISSN 1705-9429. [dostęp 2025-01-08]. (ang.). 
  29. Katarzyna Nowak: Myśliwi uratowali sarnę przed wilkiem. W sieci zawrzało. Interia, zielona.interia.pl, 18 marca 2024. [dostęp 2024-03-18]. (pol.).
  30. Leśnik z premedytacją rozpętał nagonkę na wilki i rozpowszechnił szkodliwe mity [online], niechzyja.pl, 29 grudnia 2017 [dostęp 2024-07-21] (pol.).
  31. Cartmill 1993 ↓, s. 181.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]