Syndrom Bambiego

Syndrom Bambiego lub Kompleks Bambiego[a] (ang. Bambi syndrome, Bambi complex[4]; niem. Bambi-Syndrom) – emocjonalne, wyidealizowane , infantylne i naiwne postrzeganie natury, zwłaszcza świata zwierząt (szczególnie dzikich ), jako konsekwencja braku rzeczywistego i obiektywnego spojrzenia na nią, charakteryzujące się polaryzacją na „dobrą” naturę i „złego” człowieka. Postawa kreowana w dzieciństwie głównie przez filmy rysunkowe i inne przekazy z dziedziny kultury masowej. Pewna forma antropomorfizacji[5][6][7][8].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]W latach siedemdziesiątych XX wieku na łamach amerykańskiej prasy łowieckiej pojawiło się pejoratywne określenie „bambiści” (ang. Bambi-ist) na przeciwników myślistwa[9][10].
W 1973 roku prezes National Shooting Sports Foundation i redaktor magazynu „Field & Stream ”, poświęconego myślistwu, wędkarstwu i rekreacji pozadomowej , Warren Page, stwierdził, że:
W tym kraju jesteśmy poddawani praniu mózgu przez całe pokolenie. Nie tylko nasze dzieci, ale także nasze żony, bracia, matki, kuzyni i szwagrowie są nieustannie bombardowani mitem Disney’a od 25 lat w filmach i telewizji. W cudownym świecie Disney’a zwierzęta są słodsze od ludzi. Wilki spędzają czas, bawiąc się jak małe kocięta. Lew i baranek kochają się, a człowiek jest diabłem w czarnym kapeluszu (...) którego głównym celem jest przelanie krwi Bambiego. To jest właśnie syndrom Bambiego.
W latach dziewięćdziesiątych termin „syndrom Bambiego” został zbadany i opisany w kontekście socjologicznym przez niemieckiego fizyka i socjologa Rainera Braemera z Uniwersytetu Marburgskiego[12][13][14].
Nazwa „syndrom Bambiego” nawiązuje bezpośrednio do Disney’owskiego filmu animowanego z 1942 roku o tytułowym jelonku Bambim , będącego luźną adaptacją powieści z 1923 roku Bambi: Opowieść leśna autorstwa austriackiego pisarza Feliksa Saltena. Premiera tego filmu poskutkowała zmianą sposobu postrzegania myśliwych przez opinie publiczną i dwukrotnym zmniejszeniem liczby polowań na jelenie w Stanach Zjednoczonych[4][15][16][17].
Syndrom Bambiego a efekt Bambiego
[edytuj | edytuj kod]Syndromu Bambiego nie należy mylić z efektem Bambiego , który odnosi się do lepszego traktowania zwierząt uznawanych za „urocze” — podobny aspekt jak przypadku niemowląt. Między innymi króliki są pod względem efektu Bambiego korzystniej postrzegane niż przykładowo węże[18][19].
Opis
[edytuj | edytuj kod]Elementem syndromu Bambiego jest postrzeganie przyrody jako czegoś wyłącznie pięknego, czystego i dobrego. Świadomie bądź nieświadomie umoralnia się ją, nie dostrzegając lub ignorując jej brutalne aspekty oraz uczłowieczając ją w sposób pozytywny — nadając naturze jedynie dobre i ludzkie cechy. Same zaś zwierzęta przedstawiane są jako bezbronne i niewinne stworzenia, niezdolne do okrucieństwa. Jednocześnie odmiennie i przeciwstawnie potrafi być postrzegany sam gatunek ludzki, który jest demonizowany lub dehumanizowany, a więc widziany wyłącznie jako swego rodzaju reprezentant sił złowrogich i osobliwych — obcy twór spoza świata natury, który ją tylko zaburza i najeżdża[5][18][20][21].
Zjawisko jest na stałe zakorzenione w cywilizacji zachodniej i dotyczy zwłaszcza ludności z terenów zurbanizowanych, w społeczeństwie wysoko rozwiniętym i mającym mniejszy kontakt z dziką fauną oraz florą, a wiedzę i wyobrażenie o nich czerpiącym głównie ze środków masowego przekazu niż przez pryzmat obcowania na co dzień. Dodatkowo warunkowane jest też przez czynniki wychowawcze i socjalizacyjne. Syndrom Bambiego przejawia się też skłonnością do obdarzania zwierząt większą empatią niż ludzi, a także przyjmowania postaw w kontrze do realiów cywilizacji, kultury i natury ludzkiej[5][18][22][23][24].
Skutki
[edytuj | edytuj kod]Syndrom Bambiego może prowadzić do różnych nieprzemyślanych i szkodliwych w skutkach zachowań i czynów (pomimo dobrych intencji, kierując się przede wszystkim subiektywnymi odczuciami, angażując się niepotrzebną ingerencję), nie tylko dla człowieka, ale również dla samego środowiska naturalnego: np. zabieranie napotkanych podrostków (t.j. koźląt saren czy młodych zajęcy) z lasów i łąk, w większości przypadków gdy zwierzę nie jest przykładowo ranne czy chore i nie potrzebuje pomocy człowieka. Innym przykładem jest nieprzemyślane karmienie dzikich zwierząt pokarmem, który może się okazać dla nich szkodliwy (patrz: anielskie skrzydło[25]), bądź samo dokarmianie, uprawiane w sposób, w którym dzikie zwierzę skojarzy człowieka z jedzeniem i niechcący się uzależni. Jeszcze inny przykładem jest odstraszanie drapieżników od ich ofiar podczas polowania[1][5][7][20][26].
Przypadek Timothy’ego Treadwella
[edytuj | edytuj kod]Ekstremalnym przykładem infantylnego postrzegania natury może być przypadek Timothy’ego Treadwella, amerykańskiego eko-aktywisty, miłośnika zwierząt i filmowca-zapaleńca. W latach dziewięćdziesiątych co roku wyprawiał się na teren Parku Narodowego Katmai na Alasce, by obserwować i bronić tamtejsze niedźwiedzie grizli przed domniemanymi zagrożeniami. Przy okazji wypraw powstawały amatorskie filmy, które finalnie posłużyły do produkcji filmu dokumentalnego Grizzly Man w reżyserii Wernera Herzoga.
Pomimo licznych ostrzeżeń ze strony pracowników parku, by nie zakłócał życia dzikich niedźwiedzi (żeby nazbyt się nie zbliżał i ich nie dotykał, de facto je oswajając), Timothy kierując się swoją obsesyjną miłością do tych zwierząt i przekonaniem o możliwości harmonijnej koegzystencji, dalej angażował się w ich życie, twierdząc że wytworzył z nimi wyjątkową więź, jednocześnie zdając sobie sprawę z ryzyka swoich postępowań i godząc się na ewentualne tragiczne konsekwencje. 5 października 2003 roku został zaatakowany, rozszarpany i częściowo zjedzony, razem z jego ówczesną konkubiną, Amy Huguenard , przez jednego z tamtejszych niedźwiedzi. Zdarzenie zostało zarejestrowane dźwiękowo przez włączoną w trakcie ataku kamerę. Z uwagi na fakt ataku na człowieka i posmakowania ludzkiego mięsa, zwierzę musiało zostać zastrzelone — przez co Timothy sam stał się przykładem negatywnej ingerencji człowieka w naturę[5][27][28].
Kontrowersje i krytyka
[edytuj | edytuj kod]Środowiska antyłowieckie i pro-zwierzęce zarzucają myśliwym używanie pojęcia syndromu Bambiego głównie w przypadku konstruktywnej krytyki poszczególnych aspektów łowiectwa oraz hipokryzję w jego stosowaniu, kiedy sami idealizują przyrodę na potrzeby swojego wizerunku lub demonizują przed opinią publiczną drapieżniki będące ich konkurentami pokarmowymi[29][30].
Amerykański dziennikarz Cleveland Amory , działacz na rzecz praw zwierząt, nie znosił, gdy uważało się go za „czułostkowego miłośnika Bambiego”. Podobnie filozof Tom Regan stanowczo podkreślał, że on i inni działacze na rzecz praw zwierząt nie są „szalonymi, emocjonalnymi i niewykształconymi” ludźmi z „kompleksem Bambiego”[31].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Pejoratywnie też bambizm[2] lub bambinizm[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Radosław Nawrot: Co to jest bambinizm? Disney zmienił nasze postrzeganie przyrody. Interia, zielona.interia.pl, 24 marca 2024. [dostęp 2024-03-24]. (pol.).
- ↑ bambizm. wsjp.pl. (pol.).
- ↑ bambinizm. wsjp.pl. (pol.).
- ↑ a b Ralph H. Lutts. The Trouble with Bambi: Walt Disney’s Bambi and the American Vision of Nature. „Forest and Conservation History”. 36 (4), s. 160–171, 1 października 1992. Chicago: University of Chicago Press. DOI: 10.2307/3983677. ISSN 1046-7009. OCLC 5543624968. (ang.).
- ↑ a b c d e Karolina Wojtaś: Bambinizm – co to jest? Przyczyny, objawy, czy syndrom Bambiego to choroba?. wylecz.to, 13 czerwca 2024. [dostęp 2024-06-13]. (pol.).
- ↑ Pilichowski 2022 ↓, s. 56.
- ↑ a b Walter E. Howard. Morality in livestock production important. „Journal of Equine Veterinary Science”. 15 (6), s. 256, czerwiec 1995. Elsevier. DOI: 10.1016/S0737-0806(07)80489-8. ISSN 0737-0806. OCLC 4650469380. (ang.).
- ↑ Lange 2023 ↓, s. 26.
- ↑ Hagel 1972 ↓, s. 235.
- ↑ Neff 1972 ↓, s. 4.
- ↑ Amory 1974 ↓, s. 83.
- ↑ Stephan Börnecke. Naturschutz in Deutschland – eine Erfolgsstory?. „Deutscher Rat für Landespflege”. Nr 75, s. 90–94, grudzień 2003. ISSN 0930-5165. (niem.).
- ↑ Rainer Brämer: Bambi-Syndrom aus Disneyland: Ein notwendiger Nachtrag. natursoziologie.de, 2007. [dostęp 2025-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-19)]. (niem.).
- ↑ Janina Mękarska. Błędy poznawcze związane z szowinizmem gatunkowym oraz odmawianie teorii umysłu zwierzętom innym niż ludzie. „Analiza i Egzystencja”, s. 116, 2024. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. DOI: 10.18276/aie.2024.67-05. ISSN 1734-9923. OCLC 10378476314. (pol.).
- ↑ A. Waller Hastings. Bambi and the Hunting Ethos. „Journal of Popular Film and Television”. 24 (2), s. 53–59, kwiecień 1996. Taylor & Francis. DOI: 10.1080/01956051.1996.9943714. ISSN 0195-6051. OCLC 4653237349. (ang.).
- ↑ Dorota Brylla. Człowieka oblicz kilka. O nierównym traktowaniu zwierząt jako przejawie ludzkiej hipokryzji. „Kultura i Wartości”, s. 109, 2018. Lublin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Marii Curie-Sklodowskiej. DOI: 10.17951/kw.2018.25.201. ISSN 2299-7806. OCLC 8598130324. [dostęp 2018-07-31]. (pol.).
- ↑ Karolina Kraushar: Nie tylko kompleks Piotrusia Pana. W psychologii znalazło się także miejsce dla syndromu Bambiego. g.pl, 30 marca 2024. [dostęp 2024-03-30]. (pol.).
- ↑ a b c Rainer Brämer , Das Bambi-Syndrom – Vorläufige Befunde zur jugendlichen Naturentfremdung, „Natur und Landschaft”, 73 (5), Bonn: Bundesamt für Naturschutz (BfN), 1998, s. 218–222, ISSN 0028-0615 (niem.).
- ↑ Wolfgang M. Roser , Vom Jagdfeind zum Jagdfreund, Wiedeń: Universität für Bodenkultur Wien, 2015, s. 25 (niem.).
- ↑ a b Łukasz Sakowski, „Kotełek tęsknił za paniusią”. Nadawanie ludzkich cech zwierzętom jest niebezpieczne [online], Holistic News, 30 września 2024 [dostęp 2024-09-30] (pol.).
- ↑ Bogumiła Grabowska. Fauna i Flora – To nie kreskówka. „Echa Leśne”. 626 (4), s. 17, 2016. Artur Rutkowski – redaktor naczelny. Warszawa: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych. ISSN 1230-0071. (pol.).
- ↑ Siebach, Jacqueline i Toni 2019 ↓, s. 133–134.
- ↑ Christoph Drösser. Bambi-Syndrom. „Die Zeit”. Nr 21, 2007. Hamburg: Zeitverlag Gerd Bucerius. ISSN 0044-2070. [dostęp 2007-05-16]. (niem.).
- ↑ Małgorzata Krokowska-Paluszak: Naukowcy z Katedry Leśnictwa i Ekologii Lasu w Olsztynie badają postrzeganie natury wśród dzieci. wril.uwm.edu.pl. (pol.).
- ↑ City of Spokane news. [w:] Here’s Another Good Reason Not To Feed Bread To Ducks In Spokane Park Ponds. [on-line]. [dostęp 2016-02-26]. (ang.).
- ↑ Gaba Kopyto: Czym jest syndrom Bambiego i jakie są jego konsekwencje?. Dzień dobry TVN, dziendobry.tvn.pl, 8 października 2019. [dostęp 2019-10-08]. (pol.).
- ↑ Nick Jans: The Grizzly Maze: Timothy Treadwell's Fatal Obsession with Alaskan Bears. Nowy Jork: Penguin Group, 2005, s. 304. ISBN 0-525-94886-4. OCLC 656960166. (ang.).
- ↑ Jorge Conesa-Sevilla. Walking and Dying With Bears: An Ecopsychological Case Study of Timothy (Dexter) Treadwell. „The Trumpeter”. 24 (1), s. 136–150, 2008. AU Press. ISSN 1705-9429. [dostęp 2025-01-08]. (ang.).
- ↑ Katarzyna Nowak: Myśliwi uratowali sarnę przed wilkiem. W sieci zawrzało. Interia, zielona.interia.pl, 18 marca 2024. [dostęp 2024-03-18]. (pol.).
- ↑ Leśnik z premedytacją rozpętał nagonkę na wilki i rozpowszechnił szkodliwe mity [online], niechzyja.pl, 29 grudnia 2017 [dostęp 2024-07-21] (pol.).
- ↑ Cartmill 1993 ↓, s. 181.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Sebastian Pilichowski: Bezgraniczny skarb. Ochrona przyrody polsko-niemieckiego pogranicza. Zielona Góra: Instytut Nauk Biologicznych Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2022, s. 95. ISBN 978-83-957705-1-7. OCLC 1413910643. (pol.).
- Łucja Lange: Socjologia relacji międzygatunkowych. Inspiracje. Łódź: LangeL—Łucja Lange, 2023, s. 249. ISBN 978-83-965298-2-4. OCLC 1453715585. (pol.).
- Bob Hagel. Why Hunting Is Good For Game. „Field & Stream”. 77 (3), marzec 1972. Nowy Jork: Holt, Rinehart and Winston. ISSN 8755-8599. (ang.).
- Fred A. Neff. The Disney Story. „Field & Stream”. 77 (7), lipiec 1972. Nowy Jork: Holt, Rinehart and Winston. ISSN 8755-8599. (ang.).
- Cleveland Amory: Man Kind? Our Incredible War on Wildlife. Nowy Jork: Harper & Row, 1974. ISBN 0-06-010092-3. OCLC 970042. (ang.).
- Martin Siebach, Simon Jacqueline, Simon Toni: Ich und Welt verknüpfen. Allgemeinbildung, Vielperspektivität, Partizipation und Inklusion im Sachunterricht. Baltmannsweiler: Schneider Verlag Hohengehren GmbH, 2019, s. 209. DOI: 10.25656/01:22751. ISBN 978-3-8340-1951-6. OCLC 1110096023. (niem.).
- Matt Cartmill: A View to a Death in the Morning: Hunting and Nature Through History. Cambridge: Harvard University Press, 1993, s. 331. DOI: 10.4159/9780674029255. ISBN 978-0-674-93735-2. OCLC 537637874. (ang.).
- Adam Kuper. The Bambi syndrome. „Nature”, s. 111–112, 8 lipca 1993. Londyn: Nature Publishing Group. DOI: 10.1038/364111a0. ISSN 0028-0836. OCLC 4653682491. (ang.).
- Matt Cartmill: Das Bambi-Syndrom: Jagdleidenschaft und Misanthropie in der Kulturgeschichte. Hamburg: Rowohlt-Taschenbuch-Verlag, 1995, s. 385. ISBN 978-3-499-55566-4. OCLC 75674005. (niem.).
- Rainer Brämer: Natur in den Medien: zur Nutzung von Naturszenen in der Werbung. Marburg: Inst. für Erziehungswiss. der Univ. Marburg, 1999, s. 12, seria: Archiv Soznat, 14. OCLC 174458087. (niem.).
- Rainer Brämer: Das Bambi-Syndrom: vorläufige Befunde zur jugendlichen Naturentfremdung. Marburg: Inst. für Erziehungswiss. der Univ. Marburg, 1999, s. 16, seria: Archiv Soznat, 52. OCLC 174458328. (niem.).
- Rainer Brämer: Der Wald als moralische Anstalt: wie Jugendliche zu Forst und Jagd stehen. Marburg: Inst. für Erziehungswiss. der Univ. Marburg, 1999, s. 16, seria: Archiv Soznat, 55. OCLC 174458366. (niem.).
- Rainer Brämer: Natur obskur: wie Jugendliche heute Natur erfahren. Monachium: Ökom, 2006, s. 182. ISBN 978-3-86581-037-3. OCLC 166029119. (niem.).
- Aleksandra Kowalczyk. Syndrom Bambi. „Przekrój”, 25 kwiecień 2007. Kraków: Presspublica. ISSN 0033-2488. OCLC 995692874. (pol.).
- Susan M. Schectman. The Bambi Syndrome: How NEPA's Public participation in Wildlife Management is Hurting the Environment. „Environmental Law”. 8 (2), s. 611–643, 1978. Portland: Lewis & Clark Law School. ISSN 0046-2276. OCLC 9979901912. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Rainer Brämer: Bambi-Syndrom kontra Nachhaltigkeit? - Neue Befunde zur jugendlichen Naturentfremdung. staff.uni-marburg.de, 13 lipca 2003. [dostęp 2019-02-09]. (niem.).
- Jak działa syndrom Bambiego? w serwisie YouTube