Szablon:Dobry artykuł/archiwum/2018/09

Aktualnie na stronie głównej

Julio Pinedo (ur. 19 lutego 1942 w Mururacie) – boliwijski rolnik, król społeczności afroboliwijskiej od 1992 roku. Tradycja ustna przypisuje mu pochodzenie od afrykańskiego księcia sprzedanego w niewolę, następnie zaś sprowadzonego do Mururaty do pracy w posiadłościach Ignacia Pinedo de Mustafy. W 1992 i 2007 roku był koronowany na króla Afroboliwijczyków, a podczas drugiej ceremonii oficjalnie uznany przez władze państwowe. Nie ma władzy politycznej, ale kierowana przez niego instytucja wpisuje się w proces emancypacji Afroboliwijczyków. Jako król i reprezentant społeczności afroboliwijskiej bywa zapraszany na rozmaite wydarzenia kulturalne czy polityczne. Odwiedzają go niekiedy turyści czy naukowcy różnych specjalizacji. Monarcha posługuje się specjalnie dla niego zaprojektowanym herbem, którego dewiza brzmi prowadzą mnie moi przodkowie. Osobowość króla budzi niekiedy niechęć. Zarzuca mu się, że jest nazbyt skryty. Niektórzy czarnoskórzy mieszkańcy Boliwii mają nikłe pojęcie tak o władcy, jak i o kierowanej przezeń instytucji. Czytaj więcej…

Inne Dobre Artykuły • Jak pisać w stylu encyklopedycznym?

Archiwum ekspozycji dobrych artykułów

Archiwum artykułów, które zostały umieszczone na stronie głównej w rubryce Dobry Artykuł.

1 września[edytuj kod]

Jean Harlow – amerykańska aktorka filmowa, symbol seksu kinematografii amerykańskiej lat 30. XX wieku. Jedna z czołowych gwiazd filmowych pierwszych lat filmu dźwiękowego i okresu „Złotej Ery Hollywood”. Harlow zadebiutowała na dużym ekranie w 1928 roku, występując w epizodzie w dramacie więziennym Honor Bound. Początkowo grywała role dalszego planu. W grudniu 1928 roku podpisała kontrakt z Hal Roach Studios, dzięki czemu występowała w krótkometrażowych komediach z udziałem duetu Flip i Flap. Po przedwczesnym rozwiązaniu umowy przez krótki czas ponownie pojawiała się w epizodach. W 1929 roku dostała pierwszoplanową rolę w wojennej produkcji Aniołowie piekieł w reżyserii Howarda Hughesa. Jej rozpoznawalność wkrótce znacząco przewyższała inne ówczesne gwiazdy – Joan Crawford i Normę Shearer. Nazywano ją „platynową blondynką” lub „wybuchową blondynką”. Określenia te na trwałe wpisały się w historię popkultury. W 1999 roku American Film Institute umieścił jej nazwisko na 22. miejscu w rankingu „największych aktorek wszech czasów”.

2 września[edytuj kod]

Akeda – termin określający biblijną opowieść z Księgi Rodzaju (Rdz 22, 1–18) o ofiarowaniu przez Abrahama swego pierworodnego syna Izaaka; w pol. terminologii – ofiara Abrahama lub ofiarowanie Izaaka. Abraham jest w tym opowiadaniu figurą posłuszeństwa, a Izaak męczeństwa. Równocześnie znaczące jest samo miejsce planowanego złożenia ofiary. 2 Księga Kronik (2 Krn 3,1) opisuje, że właśnie na górze Moria Salomon zaczął budować Świątynię Jerozolimską. Dla chrześcijan związanie Izaaka jest zapowiedzią typiczną ofiary Jezusa Chrystusa. Akeda jest zaliczana do arcydzieł literackich starożytnych Izraelitów. Opowiadanie jest krótkie i pozornie proste, ale zawiera bogatą, emocjonalną treść i niesie szereg ważnych pytań, jest punktem wyjścia dla zróżnicowanych interpretacji przenikających różne kręgi kulturowe, religie. Dotyka kwestii społecznych, teologicznych, dramatu wyborów, rozumienia powinności rodzinnych, wierności więzom krwi skonfrontowanej z wiernością wobec Boga.

3 września[edytuj kod]

Nadieżda Ładygina-Kots – rosyjska doktor nauk biologicznych, zoopsycholog, prymatolog, zaliczana do grona pionierów psychologii porównawczej, współzałożycielka i kurator Muzeum Darwina w Moskwie, w latach 1945–1963 starszy pracownik naukowy działu psychologii w Instytucie Filozofii Akademii Nauk ZSRR. W końcu lat 50. XX wieku Ładygina-Kots opublikowała pracę, dotyczącą szeroko ujętego problemu kształtowania się psychiki w procesie ewolucji. Wykazywała, że ten proces, który rozpoczął się od powstania najprostszych organizmów jednokomórkowych z materii nieożywionej doprowadził do rozwoju różnych form życia dzięki pobudliwości komórek biologicznych Została wyróżniona m.in. tytułem Zasłużony Działacz Nauki RFSRR oraz odznaczeniami państwowymi. Publikacje Ładyginy-Kots są cytowane współcześnie, m.in. przez psychologów, zajmujących się problemami stresu, emocji oraz dobrostanu człowieka.

4 września[edytuj kod]

Wilczomlecz błotny – gatunek rośliny należący do rodziny wilczomleczowatych. Jest to roślina zielna przypominająca pokrojem niewielki krzew wierzby, o prosto wzniesionych, wyrastających w kępach pędach osiągających zwykle ok. 120 cm wysokości. Występuje w Europie z wyjątkiem jej południowych i północnych krańców, na wschodzie sięga po północno-zachodni Kazachstan. W Polsce gatunek rzadki. Rośnie głównie w dolinach dużych rzek i ustępuje z powodu regulacji rzek, bowiem ograniczenie wezbrań utrudnia jego skuteczne rozsiewanie się. Jest rośliną trującą, ale też wykorzystywaną jako ozdobna oraz lecznicza. Jego korzeń ma mieć działanie przeciwgorączkowe, a sok mleczny stosowany jest przeciw kurzajkom i brodawkom. Odwary z tego gatunku stosowane były m.in. w ziołolecznictwie na Podolu. Roślina rozmnażana jest przez wysiew nasion. Należy ją uprawiać na brzegach wód pojedynczo lub w małych grupach, w miejscach otwartych, słonecznych do półcienistych.

5 września[edytuj kod]

Metro w Wiedniu – system metra w Wiedniu, obok sieci S-Bahn, tramwajów, autobusów oraz linii Wiener Lokalbahn jest jednym z najważniejszych środków transportu w austriackiej stolicy. Codziennie przewozi 1,25 mln pasażerów, czyli 453,6 mln rocznie. Po próbach testowych linii U4 na odcinku Heiligenstadt – Friedensbrücke w 1976 roku, metro oficjalnie otwarto w dniu 25 lutego 1978 roku. Sieć składa się z 5 linii i jest jednym z najstarszych systemów w Europie - patrząc na Stadtbahn w Wiedniu, którego korzenie sięgają 1898 roku. Cały układ ma 83,3 km oraz 109 stacji. Istnieje dziewięć stacji przesiadkowych, z czego większość umożliwia przesiadki między dwiema liniami. Każda linia ma osobne tory i nie koliduje z innymi, dzięki czemu nie ma problemu pierwszeństwa przejazdu pociągów różnych linii na ich skrzyżowaniu. Średnia odległość między stacjami wynosi 769 m, a średnia prędkość podróży metrem ok. 33 km/h. Operatorem sieci jest spółka Wiener Linien GmbH & Co KG, należąca do Wiener Stadtwerke AG, i należąca do związku komunikacyjnego Verkehrsverbund Ost-Region.

6 września[edytuj kod]

Urzeczona – amerykański psychologiczny thriller noir z 1945 roku w reżyserii Alfreda Hitchcocka, będący adaptacją powieści The House of Dr. Edwardes autorstwa Johna Palmera i Hilary’ego St. George’a Sandersa z 1927 roku. Akcja filmu rozgrywa się w fikcyjnej klinice psychiatrycznej Green Manors w amerykańskim stanie Vermont. Po odejściu na emeryturę przez doktora Murchisona (Leo G. Carroll), nowym dyrektorem placówki zostaje szanowany i uznany w środowisku medycznym Anthony Edwardes (Gregory Peck). Jego sympatyczna natura i urok osobisty wzbudza zainteresowanie chłodnej doktor Petersen (Ingrid Bergman). Wkrótce lekarka odkrywa, że Edwardes cierpi na psychozę powiązaną z amnezją i nie pamięta, kim jest naprawdę. Po premierze obraz uzyskał na ogół przychylne recenzje krytyków i doceniony został przez widownię. Zarobił 7 milionów dolarów, stając się najbardziej dochodowym filmem w dotychczasowej karierze Hitchcocka. Spośród sześciu nominacji do nagrody Akademii Filmowej, Urzeczona zdobyła statuetkę w kategorii za najlepszą muzykę.

7 września[edytuj kod]

Niezależni sportowcy olimpijscy na letnich igrzyskach olimpijskich – uczestnicy letnich igrzyskach olimpijskich, którzy rywalizowali, nie reprezentując żadnego kraju głównie z powodu przemian politycznych. Wystąpili po raz pierwszy na igrzyskach w Barcelonie w 1992 roku jako niezależni uczestnicy olimpijscy. Byli to sportowcy z Federalnej Republiki Jugosławii oraz Macedonii. Kolejny raz, już jako niezależni sportowcy olimpijscy na igrzyskach olimpijskich w Sydney w 2000 roku, a byli to zawodnicy z walczącego o niepodległość Timoru Wschodniego. Kolejny raz wzięli udział w XXX Igrzyskach Olimpijskich w 2012 i byli to uczestnicy z krajów, które nie miały swoich komitetów olimpijskich - sportowcy z Antyli Holenderskich oraz z Sudanu Południowego. Po raz czwarty wystąpili w XXXI Igrzyskach Olimpijskich w 2016 i byli to uczestnicy z Kuwejtu. Niezależni sportowcy olimpijscy zdobyli na wszystkich dotychczasowych olimpiadach łącznie pięć medali.

8 września[edytuj kod]

Isogomphodon oxyrhynchus – gatunek rekina z rodziny żarłaczowatych, jedyny żyjący przedstawiciel rodzaju Isogomphodon. Zamieszkuje płytkie tropikalne wody u wybrzeży północno-wschodniej Ameryki Południowej, od Trynidadu na północy po północną Brazylię na południu. Preferuje siedliska o mulistym dnie w pobliżu lasów namorzynowych, estuariów i ujść rzek, choć nie jest to gatunek amfidromiczny, przystosowany do życia zarówno w słonej i słodkiej wodzie. Posiada wydłużoną spłaszczoną głowę z ostro zakończonym pyskiem i dużym U-kształtnym otworem gębowym. Cechą charakterystyczną tego gatunku są duże szerokie, trójkątne płetwy piersiowe. Dorosłe osobniki nie przekraczają zwykle 1,5–1,6 m długości. Podobnie jak inne żarłaczowate jest żyworodny. Samica rodzi od 2 do 8 młodych w trakcie pory deszczowej, zwykle co drugi rok. Gatunek ten zdolny jest do przesuwania cyklu reprodukcyjnego z uwagi na niedogodne warunki środowiskowe. Z uwagi na ograniczony zasięg występowania oraz mocny spadek wielkości populacji w porównaniu do powolnego tempa reprodukcyjnego, Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznała tego rekina za gatunek krytycznie zagrożony.

9 września[edytuj kod]

Hr.Ms. Piet Hein – holenderski niszczyciel z okresu międzywojennego i II wojny światowej, typu Admiralen. Budowany był w stoczni Burgerhout's Scheepswerf en Machinefabriek w Rotterdamie. Był typowym niszczycielem średniej wielkości okresu międzywojennego. Jego kadłub miał podniesiony pokład dziobowy na ok. 1/3 długości, sylwetka była dwukominowa. Uzbrojenie główne składało się z 4 pojedynczych dział kalibru 120 mm Bofors L/50 No.4, umieszczonych po dwa na dziobie i rufie w superpozycji. Okręt służył na wodach Holenderskich Indii Wschodnich, został zatopiony 19 lutego 1942 roku w bitwie w cieśninie Badung, w której został trafiony artylerią i torpedami japońskich niszczycieli Asashio oraz Oshio. Zginęło 64 członków załogi, w tym dowódca okrętu kmdr ppor. J.M.L.I. Chömpff oraz oficer maszynowy Willem Marie van Moppes, którzy zostali pośmiertnie odznaczeni za męstwo Orderem Wojskowym Wilhelma.

10 września[edytuj kod]

Bocian czarny – gatunek dużego ptaka z rodziny bocianowatych. Szeroko rozprzestrzeniony, choć nieczęsty. Lęgnie się w rozproszonych lokacjach w Europie i Azji, na wschód po Ocean Spokojny. Bociany czarne podejmują długodystansowe migracje. Zimowiska populacji europejskiej ulokowane są w tropikalnych rejonach Afryki subsaharyjskiej, zaś populacji azjatyckiej na subkontynencie indyjskim. Podczas wędrówek z Europy do Afryki bociany omijają Morze Śródziemne i obierają trasę wiodącą przez kraje Lewantu (na wschodzie) lub Cieśninę Gibraltarską (na zachodzie). Izolowana osiadła populacja zamieszkuje Afrykę Południową. Po raz pierwszy bociana czarnego opisał Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae. Przeciętna długość ciała tego ptaka wynosi 95–100 cm, rozpiętość skrzydeł natomiast 145–155 cm. Upierzenie w większości czarne z białym spodem ciała, wyróżniają się czerwone nogi i długi, ostro zakończony czerwony dziób. IUCN uznaje bociana czarnego za gatunek najmniejszej troski, choć jego status nie jest do końca pewny. Mimo szerokiego rozprzestrzenienia bocian czarny nigdzie nie jest liczny, a w części zasięgu jego liczebność zdaje się spadać.

11 września[edytuj kod]

Revelations – piąty album studyjny deathmetalowej grupy muzycznej Vader. Wydawnictwo ukazało się w maju 2002 roku nakładem wytwórni muzycznych Metal Blade Records, Metal Mind Productions i Avalon/Marquee Inc. Wydanie płyty poprzedził singel zatytułowany Angel of Death. W warstwie lirycznej album porusza temat wydarzeń z 11 września 2001 roku, kiedy to dokonano zamachu terrorystycznego na World Trade Center i Pentagon w Stanach Zjednoczonych. Na zaprojektowanej przez Jacka Wiśniewskiego okładce widoczne są sylwetki gotyckich katedr w Amiens oraz Chartres. Płyta dotarła do 22. miejsca zestawienia najpopularniejszych płyt w Polsce. W 2002 roku album uzyskał nominację do nagrody polskiego przemysłu fonograficznego Fryderyka w kategorii Album roku metal. Płyta uplasowała się ponadto na 1. miejscu w kategorii Album roku w plebiscycie polskojęzycznej edycji magazynu branżowego Metal Hammer. W podsumowaniu wyróżnione zostały ponadto utwory Epitaph, Revelation of Black Moses oraz Nomad, które znalazły się, odpowiednio na 4., 8. i 10. miejscu w kategorii Przebój roku.

12 września[edytuj kod]

Sylwester Hulewicz-Wojutyński – pierwszy prawosławny biskup przemyski po restytuowaniu Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Zbrojne objęcie przyznanego mu monasteru Przemienienia Pańskiego, spowodowało wydanie na niego wyroku infamii. Sprawa ta stała się jedną z kluczowych kontrowersji między prawosławnymi a unitami i katolikami w czasie panowania Władysława IV Wazy. Prośbę o kasatę wyroku złożyli posłowie dyzuniccy na sejmie nadzwyczajnym w 1637 roku, nie zdołali jednak przekonać pozostałych członków izby poselskiej. Ostateczną decyzję o rehabilitacji Hulewicza sejm podjął w październiku 1641 roku. Zastrzeżono jednak, że do unitów będzie należał klasztor św. Spasa, zaś następca Hulewicza będzie dzierżył jedynie godność archimandryty. Hulewicz nie dochował wierności tym ustaleniom i w 1643 roku ponownie zajął monaster św. Spasa. W związku z tym utracił zwierzchnictwo nad przyznanymi mu wcześniej klasztorami oraz inne beneficja. Został też zmuszony do przeniesienia się do Kamieńca Podolskiego, gdzie zmarł w maju 1645 roku.

13 września[edytuj kod]

Tryb łączący w języku francuskim – jeden z trybów w języku francuskim. Istnieją cztery formy trybu łączącego, z czego dwie, wyrażające czynności przeszłe, równoległą i uprzednią, wyłącznie w starannym języku literackim. Występuje głównie w zdaniach podrzędnie złożonych na pozycji zdania podrzędnego. Tryb łączący pojawia się głównie, gdy mowa o wydarzeniach nierzeczywistych: życzeniach, wątpliwościach, rozkazach, w zdaniach celowych i niektórych relacjach czasowych. Obecnie istnieje tendencja do unikania stosowania trybu łączącego w języku potocznym. Tryb łączący (le subjonctif) w języku francuskim służy do wyrażania interpretacji faktów przez mówiącego. Występuje wyłącznie w zdaniu złożonym w pozycji zdania podrzędnego. W języku potocznym, zarówno mówionym jak i pisanym, w przeciwieństwie do trybu oznajmującego, w trybie łączącym nie stosuje się uzgadniania czasów.

14 września[edytuj kod]

Włodzimierz Mucha – polski architekt. Laureat Honorowej Nagrody SARP 2015 za wkład w rozwój architektury polskiej. Przez wiele lat doświadczenie zawodowe zdobywał w pracowni ESPEA – Spółdzielnia Pracy Twórczej Architektów i Artystów Plastyków, prowadzonej przez Jerzego Szczepanika-Dzikowskiego i Olgierda Jagiełłę, będącej protoplastą firmy JEMS Architekci. W 1991 roku wraz Andrzejem Bulandą założył biuro Bulanda Mucha Architekci. Sławę jego pracowni przyniosła zrealizowana w latach 1997-1999 nowatorska siedziba BRE Banku w Bydgoszczy. Uznana jako ikona współczesnej architektury Polski, wielokrotnie nagradzana – m.in. otrzymała Nagrodę Roku SARP w 2000 roku. Drugą ważniejszą realizacją stała się modernizacja Starej Papierni w Konstancinie-Jeziornej, która oprócz Nagrody Roku SARP, otrzymała m.in. dyplom europejskiej federacji Europa Nostra. W dorobku duetu Bulanda-Mucha znajdują się również takie projekty jak: Villa Daglezja, Chmielna 25 czy rozbudowa Biblioteki Publicznej M. St. Warszawy. Włodzimierz Mucha uważany jest za jednego z czołowych polskich architektów pokolenia urodzonych w latach 50. i 60., którzy odegrali znaczącą rolę w polskiej architekturze.

15 września[edytuj kod]

Pesa Acatus Plus – rodzina elektrycznych zespołów trakcyjnych bydgoskiej Pesy zaprojektowana jako wersja rozwojowa Acatusa II jako alternatywny produkt dla modelu Elf. Pesa proponując model Elf kilkukrotnie przegrała w przetargach z konkurencją oferującą tańsze pojazdy. Z tego powodu bydgoski producent włączył do swojej oferty nową rodzinę elektrycznych zespołów trakcyjnych Acatus Plus, które mimo niższych kosztów budowy wciąż mają spełniać wymagania części zamawiających. Acatusy Plus to elektryczne zespoły trakcyjne przeznaczone do obsługi ruchu regionalnego oraz aglomeracyjnego, mogą występować w konfiguracji od 2- do 6-członowej. Wyprodukowane zostały wersje 2- i 3-członowa oznaczone typem odpowiednio 41WE i 40WE. Wersja 4-członowa nie została wyprodukowana. Acatusy Plus są eksploatowane przez Przewozy Regionalne i Koleje Małopolskie. Powstało łącznie 13 sztuk modelu.

16 września[edytuj kod]

Procesy załogi Bełżca – procesy członków personelu niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Bełżcu, które po zakończeniu II wojny światowej toczyły się przed sądami w Polsce, Niemczech Zachodnich oraz ZSRR. Obóz w Bełżcu był pierwszym z trzech ośrodków zagłady utworzonych przez Niemców w ramach akcji „Reinhardt”. W latach 1942–1943 zgładzono w nim około 450 tys. Żydów. Jedyny proces członków jego niemieckiego personelu odbył się w Monachium w latach 1963–1965. Z powodu braku wystarczających dowodów, które świadczyłyby o indywidualnej winie oskarżonych, sąd umorzył postępowanie przeciw siedmiu spośród ośmiu byłych esesmanów. Odpowiedzialność karną za zbrodnie popełnione w obozie poniósł jedynie Josef Oberhauser; skazano go na 4,5 roku pozbawienia wolności. W 1948 roku w Zamościu odbył się proces Rudolfa Göckla, niemieckiego zawiadowcy stacji w Bełżcu, który zakończył się wyrokiem uniewinniającym. W pierwszej połowie lat 60. kilka procesów byłych strażników obozu w Bełżcu odbyło się w Związku Radzieckim. Wielu oskarżonych zostało wtedy skazanych na karę śmierci.

17 września[edytuj kod]

Bocian czarny – gatunek dużego ptaka z rodziny bocianowatych. Szeroko rozprzestrzeniony, choć nieczęsty. Lęgnie się w rozproszonych lokacjach w Europie i Azji, na wschód po Ocean Spokojny. Bociany czarne podejmują długodystansowe migracje. Zimowiska populacji europejskiej ulokowane są w tropikalnych rejonach Afryki subsaharyjskiej, zaś populacji azjatyckiej na subkontynencie indyjskim. Podczas wędrówek z Europy do Afryki bociany omijają Morze Śródziemne i obierają trasę wiodącą przez kraje Lewantu (na wschodzie) lub Cieśninę Gibraltarską (na zachodzie). Izolowana osiadła populacja zamieszkuje Afrykę Południową. Po raz pierwszy bociana czarnego opisał Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae. Przeciętna długość ciała tego ptaka wynosi 95–100 cm, rozpiętość skrzydeł natomiast 145–155 cm. Upierzenie w większości czarne z białym spodem ciała, wyróżniają się czerwone nogi i długi, ostro zakończony czerwony dziób. IUCN uznaje bociana czarnego za gatunek najmniejszej troski, choć jego status nie jest do końca pewny. Mimo szerokiego rozprzestrzenienia bocian czarny nigdzie nie jest liczny, a w części zasięgu jego liczebność zdaje się spadać.

18 września[edytuj kod]

Revelations – piąty album studyjny deathmetalowej grupy muzycznej Vader. Wydawnictwo ukazało się w maju 2002 roku nakładem wytwórni muzycznych Metal Blade Records, Metal Mind Productions i Avalon/Marquee Inc. Wydanie płyty poprzedził singel zatytułowany Angel of Death. W warstwie lirycznej album porusza temat wydarzeń z 11 września 2001 roku, kiedy to dokonano zamachu terrorystycznego na World Trade Center i Pentagon w Stanach Zjednoczonych. Na zaprojektowanej przez Jacka Wiśniewskiego okładce widoczne są sylwetki gotyckich katedr w Amiens oraz Chartres. Płyta dotarła do 22. miejsca zestawienia najpopularniejszych płyt w Polsce. W 2002 roku album uzyskał nominację do nagrody polskiego przemysłu fonograficznego Fryderyka w kategorii Album roku metal. Płyta uplasowała się ponadto na 1. miejscu w kategorii Album roku w plebiscycie polskojęzycznej edycji magazynu branżowego Metal Hammer. W podsumowaniu wyróżnione zostały ponadto utwory Epitaph, Revelation of Black Moses oraz Nomad, które znalazły się, odpowiednio na 4., 8. i 10. miejscu w kategorii Przebój roku.

19 września[edytuj kod]

Sylwester Hulewicz-Wojutyński – pierwszy prawosławny biskup przemyski po restytuowaniu Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Zbrojne objęcie przyznanego mu monasteru Przemienienia Pańskiego, spowodowało wydanie na niego wyroku infamii. Sprawa ta stała się jedną z kluczowych kontrowersji między prawosławnymi a unitami i katolikami w czasie panowania Władysława IV Wazy. Prośbę o kasatę wyroku złożyli posłowie dyzuniccy na sejmie nadzwyczajnym w 1637 roku, nie zdołali jednak przekonać pozostałych członków izby poselskiej. Ostateczną decyzję o rehabilitacji Hulewicza sejm podjął w październiku 1641 roku. Zastrzeżono jednak, że do unitów będzie należał klasztor św. Spasa, zaś następca Hulewicza będzie dzierżył jedynie godność archimandryty. Hulewicz nie dochował wierności tym ustaleniom i w 1643 roku ponownie zajął monaster św. Spasa. W związku z tym utracił zwierzchnictwo nad przyznanymi mu wcześniej klasztorami oraz inne beneficja. Został też zmuszony do przeniesienia się do Kamieńca Podolskiego, gdzie zmarł w maju 1645 roku.

20 września[edytuj kod]

Tryb łączący w języku francuskim – jeden z trybów w języku francuskim. Istnieją cztery formy trybu łączącego, z czego dwie, wyrażające czynności przeszłe, równoległą i uprzednią, wyłącznie w starannym języku literackim. Występuje głównie w zdaniach podrzędnie złożonych na pozycji zdania podrzędnego. Tryb łączący pojawia się głównie, gdy mowa o wydarzeniach nierzeczywistych: życzeniach, wątpliwościach, rozkazach, w zdaniach celowych i niektórych relacjach czasowych. Obecnie istnieje tendencja do unikania stosowania trybu łączącego w języku potocznym. Tryb łączący (le subjonctif) w języku francuskim służy do wyrażania interpretacji faktów przez mówiącego. Występuje wyłącznie w zdaniu złożonym w pozycji zdania podrzędnego. W języku potocznym, zarówno mówionym jak i pisanym, w przeciwieństwie do trybu oznajmującego, w trybie łączącym nie stosuje się uzgadniania czasów.

21 września[edytuj kod]

Włodzimierz Mucha – polski architekt. Laureat Honorowej Nagrody SARP 2015 za wkład w rozwój architektury polskiej. Przez wiele lat doświadczenie zawodowe zdobywał w pracowni ESPEA – Spółdzielnia Pracy Twórczej Architektów i Artystów Plastyków, prowadzonej przez Jerzego Szczepanika-Dzikowskiego i Olgierda Jagiełłę, będącej protoplastą firmy JEMS Architekci. W 1991 roku wraz Andrzejem Bulandą założył biuro Bulanda Mucha Architekci. Sławę jego pracowni przyniosła zrealizowana w latach 1997-1999 nowatorska siedziba BRE Banku w Bydgoszczy. Uznana jako ikona współczesnej architektury Polski, wielokrotnie nagradzana – m.in. otrzymała Nagrodę Roku SARP w 2000 roku. Drugą ważniejszą realizacją stała się modernizacja Starej Papierni w Konstancinie-Jeziornej, która oprócz Nagrody Roku SARP, otrzymała m.in. dyplom europejskiej federacji Europa Nostra. W dorobku duetu Bulanda-Mucha znajdują się również takie projekty jak: Villa Daglezja, Chmielna 25 czy rozbudowa Biblioteki Publicznej M. St. Warszawy. Włodzimierz Mucha uważany jest za jednego z czołowych polskich architektów pokolenia urodzonych w latach 50. i 60., którzy odegrali znaczącą rolę w polskiej architekturze.

22 września[edytuj kod]

Pesa Acatus Plus – rodzina elektrycznych zespołów trakcyjnych bydgoskiej Pesy zaprojektowana jako wersja rozwojowa Acatusa II jako alternatywny produkt dla modelu Elf. Pesa proponując model Elf kilkukrotnie przegrała w przetargach z konkurencją oferującą tańsze pojazdy. Z tego powodu bydgoski producent włączył do swojej oferty nową rodzinę elektrycznych zespołów trakcyjnych Acatus Plus, które mimo niższych kosztów budowy wciąż mają spełniać wymagania części zamawiających. Acatusy Plus to elektryczne zespoły trakcyjne przeznaczone do obsługi ruchu regionalnego oraz aglomeracyjnego, mogą występować w konfiguracji od 2- do 6-członowej. Wyprodukowane zostały wersje 2- i 3-członowa oznaczone typem odpowiednio 41WE i 40WE. Wersja 4-członowa nie została wyprodukowana. Acatusy Plus są eksploatowane przez Przewozy Regionalne i Koleje Małopolskie. Powstało łącznie 13 sztuk modelu.

23 września[edytuj kod]

Procesy załogi Bełżca – procesy członków personelu niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Bełżcu, które po zakończeniu II wojny światowej toczyły się przed sądami w Polsce, Niemczech Zachodnich oraz ZSRR. Obóz w Bełżcu był pierwszym z trzech ośrodków zagłady utworzonych przez Niemców w ramach akcji „Reinhardt”. W latach 1942–1943 zgładzono w nim około 450 tys. Żydów. Jedyny proces członków jego niemieckiego personelu odbył się w Monachium w latach 1963–1965. Z powodu braku wystarczających dowodów, które świadczyłyby o indywidualnej winie oskarżonych, sąd umorzył postępowanie przeciw siedmiu spośród ośmiu byłych esesmanów. Odpowiedzialność karną za zbrodnie popełnione w obozie poniósł jedynie Josef Oberhauser; skazano go na 4,5 roku pozbawienia wolności. W 1948 roku w Zamościu odbył się proces Rudolfa Göckla, niemieckiego zawiadowcy stacji w Bełżcu, który zakończył się wyrokiem uniewinniającym. W pierwszej połowie lat 60. kilka procesów byłych strażników obozu w Bełżcu odbyło się w Związku Radzieckim. Wielu oskarżonych zostało wtedy skazanych na karę śmierci.

24 września[edytuj kod]

Zwężenia krtaniowo-tchawicze – grupa chorób o różnej etiologii, cechujących się zaburzeniem drożności krtani oraz tchawicy. Zwężenia mogą przyjmować różną lokalizację, kształt i długość, a w zależności od miejsca i stopnia ograniczenia światła dróg oddechowych powodować różny stopień nasilenia duszności i zaburzeń głosu. Najczęściej są wynikiem powikłań po intubacji i tracheotomii, przyczynami mogą być także urazy krtani i tchawicy o innej etiologii, refluks krtaniowo-gardłowy, nowotwory, wady wrodzone, infekcje i choroby układowe. Rozpoznanie jest stawiane na podstawie wywiadu, spirometrii, laryngoskopii, wideostroboskopii, badań endoskopowych i obrazowych. Wybór rodzaju leczenia jest zależny od przyczyny, umiejscowienia i stopnia zwężenia, najczęściej ma zastosowanie leczenie chirurgiczne, obejmujące endoskopowe poszerzanie mechaniczne lub laserowe, założenie stentu albo chirurgię otwartą (laryngotracheoplastykę lub resekcję zwężenia). W zwężeniach ciężkiego stopnia, zagrażających życiu, konieczne bywa wykonanie tracheotomii.

25 września[edytuj kod]

Wyjątki i ograniczenia praw autorskich – przepisy prawa autorskiego, na podstawie których określone podmioty mogą korzystać z cudzych utworów w określony sposób bez zgody podmiotu praw autorskich. Prawo autorskie nie daje absolutnej ochrony. Nie chroni pomysłów i idei, nie zapobiega przed równoczesnym niezależnym stworzeniem identycznych utworów. Podobnym czynnikiem, który ma wpływ na zakres ochrony, są wyjątki i ograniczenia. Jednak nie osłabiają one ochrony, a jedynie dostosowują jej zakres do szczególnych sytuacji. Dzięki tym przepisom użytkownicy mogą korzystać z chronionych utworów, do których nie wygasły autorskie prawa majątkowe, w interesie własnym lub publicznym. Wyjątki i ograniczenia praw autorskich są „klasyczną instytucją prawa autorskiego”. Do przepisów najczęściej spotykanych w krajowych ustawach o prawie autorskim należą: zezwolenie na kopiowanie utworów na potrzeby badań i prywatnej nauki, prawo cytatu, zezwolenie na korzystanie z utworów do tworzenia parodii i do celów dydaktycznych. W praktyce najczęściej chodzi o zwielokrotnianie kopii utworów i rozpowszechnianie bez zgody twórcy i bez zapłaty wynagrodzenia. Podobne normy istnieją w każdej dziedzinie prawa własności intelektualnej.

26 września[edytuj kod]

Mark 28 – amerykańska elektryczna torpeda samonaprowadzająca kalibru 533 mm z czasów II wojny światowej z pasywnym naprowadzaniem akustycznym. Skonstruowana do zwalczania nawodnych okrętów eskorty, Mark 28 (Mk 28) była jedyną samonaprowadzającą się torpedą tego kalibru, użytą przez amerykańską marynarkę wojenną podczas wojny na Pacyfiku w trakcie II wojny światowej. Wyposażona w głowicę bojową o masie 265 kilogramów, torpeda Mk. 28 została czternastokrotnie użyta przez amerykańskie okręty podwodne przeciw japońskim okrętom eskortowym, przy uzyskaniu czterech trafień. Produkowana w dalszym ciągu po wojnie, w 1960 roku została wycofana ze służby na rzecz Mark 37. Producent, firma Western Electric dostarczyła marynarce amerykańskiej 1750 sztuk torpedy Mark 28.

27 września[edytuj kod]

Kodeks 0244 – grecki kodeks uncjalny Nowego Testamentu na pergaminie, datowany metodą paleograficzną na V wiek. Tekst rękopisu reprezentuje aleksandryjską tradycję tekstualną. Kurt Aland zaklasyfikował tekst rękopisu do kategorii II, co oznacza, że jest niezbędny dla rekonstrukcji tekstu Nowego Testamentu. Rękopis został znaleziony w Khirbet el-Mird, w Palestynie, w 1952 roku. Ze względu na miejsce pochodzenia rękopisu jako prawdopodobne miejsce jego powstania wskazywana jest również Palestyna. Zachował się tylko fragment 1 pergaminowej karty rękopisu, z greckim tekstem Dziejów Apostolskich, który przechowywany jest w Université catholique de Louvain w Leuven. Tekst rękopisu jest wykorzystywany we współczesnych wydaniach greckiego Nowego Testamentu.

28 września[edytuj kod]

Okresy warunkowe w języku angielskim – zbiór zasad i konstrukcji gramatycznych w języku angielskim służących do opisu zdarzeń zachodzących pod wpływem warunków, możliwych do spełnienia bądź nierzeczywistych. Język angielski nie ma oddzielnej formy trybu warunkowego, zastępują go konstrukcje gramatyczne z czasownikiem will i would. Można zdefiniować cztery podstawowe relacje między warunkiem a zdarzeniem: warunek jest zawsze aktualny a relacja rozpatrywana jest na zasadzie reguły lub prawdy ogólnej, zdarzenie przyszłe zachodzi po spełnieniu możliwego do realizacji warunku, zdarzenie ma małe szanse na zaistnienie, bo determinujący je warunek jest nierzeczywisty, wreszcie relacja warunek-zdarzenie na planie przeszłym, kiedy zdarzenie nie nastąpiło, bo warunek nie zaszedł. Podręczniki gramatyki często radzą, by zamiast stosować struktury przyporządkowane poszczególnym „okresom” warunkowym, rozważyć, kiedy zdarzenia i warunki miały miejsce, gdyż podział na 3 okresy warunkowe nie wyczerpuje wszystkich możliwości.

29 września[edytuj kod]

HMS Crescent – niszczyciel typu C zbudowany dla Royal Navy w stoczni Vickers-Armstrongs w Barrow-in-Furness na początku lat 30. XX wieku. Zwodowany 29 września 1931 roku okręt początkowo był przydzielony do Home Fleet, ale czasowo służył na Morzu Czerwonym oraz Oceanie Indyjskim w czasie kryzysu abisyńskiego w latach 1935–1936. Pod koniec 1936 roku Crescent został sprzedany kanadyjskiej marynarce wojennej, gdzie przemianowano go na HMCS Fraser. Pod kanadyjską banderą do wybuchu II wojny światowej służył na zachodnim wybrzeżu Kanady, po jej rozpoczęciu zaś został przeniesiony do służby eskortowej na Atlantyku.Odesłany w rejon Wysp Brytyjskich, w maju 1940 roku uczestniczył w ewakuacji wojsk z Francji na początku czerwca. Okręt zatonął 25 czerwca 1940 roku w wyniku kolizji z krążownikiem przeciwlotniczym HMS Calcutta podczas powrotu z misji ewakuacyjnej.

30 września[edytuj kod]

Procesy załogi Bełżca – procesy członków personelu niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Bełżcu, które po zakończeniu II wojny światowej toczyły się przed sądami w Polsce, Niemczech Zachodnich oraz ZSRR. Obóz w Bełżcu był pierwszym z trzech ośrodków zagłady utworzonych przez Niemców w ramach akcji „Reinhardt”. W latach 1942–1943 zgładzono w nim około 450 tys. Żydów. Jedyny proces członków jego niemieckiego personelu odbył się w Monachium w latach 1963–1965. Z powodu braku wystarczających dowodów, które świadczyłyby o indywidualnej winie oskarżonych, sąd umorzył postępowanie przeciw siedmiu spośród ośmiu byłych esesmanów. Odpowiedzialność karną za zbrodnie popełnione w obozie poniósł jedynie Josef Oberhauser; skazano go na 4,5 roku pozbawienia wolności. W 1948 roku w Zamościu odbył się proces Rudolfa Göckla, niemieckiego zawiadowcy stacji w Bełżcu, który zakończył się wyrokiem uniewinniającym. W pierwszej połowie lat 60. kilka procesów byłych strażników obozu w Bełżcu odbyło się w Związku Radzieckim. Wielu oskarżonych zostało wtedy skazanych na karę śmierci.