Szachowe turnieje pretendentów

Turnieje pretendentów FIDE stanowiły trzeci i najwyższy szczebel eliminacji (po turniejach strefowych i międzystrefowych) wyłaniających przeciwnika dla mistrza i mistrzyni świata w szachach. Projekt turniejów pretendentów powstał na Kongresie FIDE w Winterthur w 1946 roku.

Turnieje pretendentów

W historii FIDE rozegrano siedem turniejów pretendentów (pięć w latach 1950–1962 oraz w latach 1985 i 2013), z których zwycięzca turnieju kwalifikował się bezpośrednio do meczu o mistrzostwo świata. Wyjątkiem był turniej z roku 1985, który jako jedyny stanowił pośrednią eliminację do meczów pretendentów (awansowało wówczas czterech zawodników). W latach 1965–1995 przeciwnika dla mistrza świata wyłaniano drogą meczów, rozgrywanych systemem pucharowym.

Formuła turniejów pretendentów zmieniała się wielokrotnie. Wszystkie turnieje rozegrano systemem kołowym (w formule jedno, dwu lub czterokołowej). Udział w turniejach pretendentów przysługiwał zawodnikom pokonanym w meczach o mistrzostwo świata oraz (w zależności od regulaminu danego cyklu) od 6 do 9 najlepszym szachistom z turnieju międzystrefowego. Wyjątkowo w roku 1953 dopuszczono również do startu zawodników, którzy w poprzedniej edycji zajęli w turnieju pretendentów miejsca od 2 do 5. Od 2013 r. uczestników wyłaniano również poprzez inne eliminacje (np. finaliści Pucharu Świata lub cyklu Grand Prix, jak również zawodnicy zakwalifikowani na podstawie list rankingowych).

Obsada turniejów wahała się od 8 do 16 zawodników.

Budapeszt 1950

Turniej dwukołowy, 18 rund
Dogrywka o I miejsce: D.Bronstein – I.Bolesławski 7½ – 6½

Miejsce	Zawodnicy	Punkty
1	Izaak Bolesławski	12
2	Dawid Bronstein	12
3	Wasilij Smysłow	10
4	Paul Keres	9½
5	Miguel Najdorf	9
6	Aleksandr Kotow	8½
7	Gideon Ståhlberg	8
8	Salomon Flohr	7
9	Andor Lilienthal	7
10	László Szabó	7

Zurych 1953

Turniej dwukołowy, 28 rund

Miejsce	Zawodnicy	Punkty
1	Wasilij Smysłow	18
2	Dawid Bronstein	16
3	Paul Keres	16
4	Samuel Reshevsky	16
5	Tigran Petrosjan	15
6	Jefim Geller	14½
7	Miguel Najdorf	14½
8	Aleksandr Kotow	14
9	Mark Tajmanow	14
10	Jurij Awerbach	13½
11	Izaak Bolesławski	13½
12	László Szabó	13
13	Svetozar Gligorić	12½
14	Max Euwe	11½
15	Gideon Ståhlberg	8

Amsterdam 1956

Turniej dwukołowy, 18 rund

Miejsce	Zawodnicy	Punkty
1	Wasilij Smysłow	11½
2	Paul Keres	10
3	Dawid Bronstein	9½
4	Jefim Geller	9½
5	Tigran Petrosjan	9½
6	Boris Spasski	9½
7	László Szabó	9½
8	Miroslav Filip	8
9	Óscar Panno	8
10	Herman Pilnik	5

Jugosławia 1959

Rozegrany w trzech miastach: Bled, Zagrzeb i Belgrad
Turniej czterokołowy, 28 rund

Miejsce	Zawodnicy	Punkty
1	Michaił Tal	20
2	Paul Keres	18½
3	Tigran Petrosjan	15½
4	Wasilij Smysłow	15
5	Bobby Fischer	12½
6	Svetozar Gligorić	12½
7	Friðrik Ólafsson	10
8	Pál Benkő	8

Curaçao 1962

Turniej czterokołowy, 28 rund
M.Tal wycofał się po 21 rundach

Miejsce	Zawodnicy	Punkty
1	Tigran Petrosjan	17½
2	Jefim Geller	17
3	Paul Keres	17
4	Bobby Fischer	14
5	Wiktor Korcznoj	13½
6	Pál Benkő	12
7	Miroslav Filip	7
8	Michaił Tal	7

Montpellier 1985

Turniej kołowy, 15 rund
W meczu dodatkowym pomiędzy J.Timmanem a M.Talem padł remis 3 – 3, dający awans Timmanowi lepszą punktacją dodatkową.

Miejsce	Zawodnicy	Ranking	Punkty
1	Artur Jusupow	2600	9
2	Rafael Waganian	2625	9
3	Andriej Sokołow	2555	9
4	Jan Timman	2640	8½
5	Michaił Tal	2565	8½
6	Boris Spasski	2590	8
7	Ołeksandr Bielawski	2640	8
8	Wasilij Smysłow	2595	7½
9	Aleksander Czernin	2560	7½
10	Yasser Seirawan	2570	7
11	Nigel Short	2575	7
12	Lajos Portisch	2625	7
13	Wiktor Korcznoj	2630	6½
14	Zoltán Ribli	2605	6½
15	Jesus Nogueiras	2545	6
16	Kevin Spraggett	2550	5

Londyn 2013

Turniej dwukołowy, 14 rund
W turnieju zwyciężyli Magnus Carlsen i Władimir Kramnik, jednak prawo do gry z mistrzem świata Viswanathanem Anandem zdobył Carlsen, który miał lepszą punktacją dodatkową (odniósł więcej zwycięstw – 5 [Kramnik – 4]).

Miejsce	Zawodnicy	Ranking	Punkty
1	Magnus Carlsen	2872	8½
2	Władimir Kramnik	2810	8½
3	Piotr Swidler	2747	8
4	Lewon Aronian	2809	8
5	Aleksander Griszczuk	2764	6½
6	Boris Gelfand	2740	6½
7	Wasyl Iwanczuk	2757	6
8	Tejmur Radżabow	2793	4

Chanty-Mansyjsk 2014

Turniej dwukołowy, 14 rund

Miejsce	Zawodnicy	Ranking	Punkty
1	Viswanathan Anand	2770	8½
2	Siergiej Kariakin	2766	7½
3	Władimir Kramnik	2787	7
4	Szachrijar Mammedjarow	2757	7
5	Dmitrij Andriejkin	2709	7
6	Lewon Aronian	2830	6½
7	Piotr Swidler	2758	6½
8	Weselin Topałow	2785	6

Moskwa 2016

Turniej dwukołowy, 14 rund

Miejsce	Zawodnicy	Ranking	Punkty
1	Siergiej Kariakin	2760	8½
2	Fabiano Caruana	2794	7½
3	Viswanathan Anand	2762	7½
4	Piotr Swidler	2757	7
5	Lewon Aronian	2786	7
6	Anisz Giri	2793	7
7	Hikaru Nakamura	2790	7
8	Weselin Topałow	2780	4½

Berlin 2018

Turniej dwukołowy, 14 rund

Miejsce	Zawodnicy	Ranking	Punkty
1	Fabiano Caruana	2784	9
2	Szachrijar Mammedjarow	2809	8
3	Siergiej Kariakin	2763	8
4	Ding Liren	2769	7½
5	Władimir Kramnik	2800	6½
6	Aleksandr Griszczuk	2767	6½
7	Wesley So	2799	6
8	Lewon Aronian	2794	4½

Jekaterynburg 2020/2021

Turniej dwukołowy, 14 rund

Miejsce	Zawodnicy	Ranking	Punkty
1	Jan Niepomniaszczij	2774	8½
2	Maxime Vachier-Lagrave	2767	8
3	Anisz Giri	2763	7½
4	Fabiano Caruana	2842	7½
5	Ding Liren	2805	7
6	Aleksandr Griszczuk	2777	7
7	Kirill Alekseenko	2698	5½
8	Wang Hao	2762	5

Turnieje pretendentek

Moskwa 1952

Turniej kołowy, 16 uczestniczek

Miejsce	Zawodniczki	Punkty
1	Jelizawieta Bykowa	11½
2	Fenny Heemskerk	10½
3	Olga Ignatiewa	10½
4	Walentina Borisienko	10
5	Kira Zworykina	10
6	Edith Keller-Herrmann	10
7	Eileen Tranmer	9
8	Olga Rubcowa	8

Moskwa 1955

Turniej kołowy, 20 uczestniczek

Miejsce	Zawodniczki	Punkty
1	Olga Rubcowa	15
2	Łarisa Wolpert	14½
3	Edith Keller-Herrmann	14
4	Kira Zworykina	13½
5	Walentina Borisienko	13
6	Verica Nedeljković	12½
7	Milunka Lazarević	12
8	Antonia Iwanowa	11½
9	Fenny Heemskerk	10
10	Olga Ignatiewa	9½

Płowdiw 1959

Turniej kołowy, 15 uczestniczek

Miejsce	Zawodniczki	Punkty
1	Kira Zworykina	11½
2	Verica Nedeljković	10½
3	Łarisa Wolpert	9½
4	Salme Rootare	9
5	Edith Keller-Herrmann	9
6	Milunka Lazarević	8
7	Éva Karakas	7½
8	Walentina Borisienko	7
9	Olga Rubcowa	6½
10	Květa Eretová	6

Vrnjačka Banja 1961

Turniej kołowy, 17 uczestniczek

Miejsce	Zawodniczki	Punkty
1	Nona Gaprindaszwili	13
2	Walentina Borisienko	11
3	Kira Zworykina	10
4	Verica Nedeljković	9½
5	Milunka Lazarević	9½
6	Tatiana Zatułowska	9½
7	Alexandra Nicolau	9
8	Łarisa Wolpert	9
9	Éva Karakas	9
10	Elisabeta Polihroniade	8
11	Henryka Konarkowska	7

Suchumi 1964

Turniej kołowy, 18 uczestniczek
Dogrywka o I miejsce: 1. A.Kusznir, 2. M.Lazarević, 3. T.Zatułowska

Miejsce	Zawodniczki	Punkty
1	Milunka Lazarević	12½
2	Ałła Kusznir	12½
3	Tatiana Zatułowska	12½
4	Kira Zworykina	11
5	Katarina Jovanović	11
6	Maaja Ranniku	10½
7	Walentina Borisienko	10
8	Henryka Konarkowska	10
9	Verica Nedeljković	9
10	Květa Eretová	8½

Subotica 1967

Turniej kołowy, 18 uczestniczek

Miejsce	Zawodniczki	Punkty
1	Ałła Kusznir	13½
2	Walentina Kozłowska	12½
3	Tatiana Zatułowska	12½
4	Tereza Štadler	12
5	Aleksandra Kisłowa	11
6	Verica Nedeljković	10½
7	Nana Aleksandria	10
8	Milunka Lazarević	10
9	Alexandra Nicolau	10
10	Waltraud Nowarra	8

Malmö 1986

Turniej dwukołowy, 14 rund

Miejsce	Zawodniczki	Ranking	Punkty
1	Jelena Achmyłowska	2305	9½
2	Nana Aleksandria	2310	9
3	Marta Lityńska	2275	8
4	Pia Cramling	2400	7
5	Lidia Siemionowa	2260	7
6	Agnieszka Brustman	2220	6½
7	Irina Lewitina	2340	6
8	Wu Mingqian	2145	3

Ckaltubo 1988

Turniej dwukołowy, 14 rund
Dogrywka o I miejsce: N.Ioseliani – J.Achmyłowska 3 – 2

Miejsce	Zawodniczki	Ranking	Punkty
1	Nana Ioseliani	2455	10
2	Jelena Achmyłowska	2400	10
3	Irina Lewitina	2355	8
4	Marta Lityńska	2415	8
5	Nana Aleksandria	2415	6½
6	Agnieszka Brustman	2395	5½
7	Nona Gaprindaszwili	2485	4½
8	Ketevan Arachamia	2420	3½

Bordżomi 1990

Turniej kołowy
Dogrywka o I miejsce: Xie Jun – A.Marić 4½ – 2½

Miejsce	Zawodniczki	Ranking	Punkty
1	Xie Jun	2360	4½
2	Alisa Marić	2305	4½
3	Alisa Gallamowa	2370	4
4	Nana Ioseliani	2480	4
5	Nona Gaprindaszwili	2435	3½
6	Jelena Donaldson	2430	3
7	Ketino Kachiani	2330	2½
8	Eliska Klimova	2340	2

Szanghaj 1992

Turniej dwukołowy, 16 rund
Finałowy mecz kandydatek: N.Ioseliani – Z.Polgar 6 – 6, Ioseliani awansowała w wyniku losowania.

Miejsce	Zawodniczki	Ranking	Punkty
1	Zsuzsa Polgár	2540	12½
2	Nana Ioseliani	2445	9½
3	Maja Cziburdanidze	2505	9½
4	Alisa Marić	2390	8
5	Qin Kanying	2315	8
6	Irina Lewitina	2415	6½
7	Peng Zhaoqin	2370	6
8	Nona Gaprindaszwili	2435	6
9	Wang Pin	2370	6

Tilburg 1994

Turniej dwukołowy, 16 rund
Dogrywka o I miejsce: Z.Polgar – M.Cziburdanidze 5½ – 1½

Miejsce	Zawodniczki	Ranking	Punkty
1	Zsuzsa Polgár	2550	10½
2	Maja Cziburdanidze	2520	10½
3	Pia Cramling	2525	8½
4	Alisa Gallamowa	2475	8
5	Alisa Marić	2400	8
6	Peng Zhaoqin	2370	7½
7	Nana Ioseliani	2435	7
8	Cristina-Adela Foişor	2405	7
9	Ketevan Arachamia	2450	5

Groningen 1997

Turniej dwukołowy, 18 rund
Ketino Kachiani wycofała się po 10 rundach

Miejsce	Zawodniczki	Ranking	Punkty
1	Alisa Gallamowa	2445	13½
2	Xie Jun	2495	12½
3	Nana Ioseliani	2520	11
4	Maja Cziburdanidze	2525	11
5	Peng Zhaoqin	2400	9
6	Alisa Marić	2460	9
7	Ketevan Arachamia	2430	9
8	Pia Cramling	2520	8½
9	Nino Gurieli	2370	5
10	Ketino Kachiani	2415	1½

Kazań 2019

Turniej dwukołowy, 14 rund

Miejsce	Zawodniczki	Ranking	Punkty
1	Aleksandra Goriaczkina	2522	9½
2	Anna Muzyczuk	2539	8
3	Tan Zhongyi	2513	7
4	Kateryna Łahno	2554	7
5	Marija Muzyczuk	2563	6½
6	Nana Dzagnidze	2510	6½
7	Aleksandra Kostieniuk	2546	6
8	Walentina Gunina	2506	5½

Zobacz też

• szachowe mecze pretendentów
• szachowe turnieje międzystrefowe

Bibliografia

• W.Litmanowicz, J.Giżycki, Szachy od A do Z, Warszawa 1987, str. 956-977
• The World Chess Championship
• The World Chess Championship for Women