Szakłak pospolity

Szakłak pospolity
Pęd
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Klad	rośliny naczyniowe
Klad	rośliny nasienne
Klasa	okrytonasienne
Klad	różowe
Rząd	różowce
Rodzina	szakłakowate
Rodzaj	szakłak
Gatunek	szakłak pospolity
Nazwa systematyczna
Rhamnus cathartica L. Sp. pl. 1:193. 1753
Synonimy
Rhamnus catharticus L.

Narys kwiatowy

Szakłak pospolity Rhamnus cathartica L. – gatunek krzewu lub drzewa należący do rodziny szakłakowatych (Rhamnaceae). Występuje w Europie, Zachodniej Azji i Afryce Północnej. W Polsce jest pospolity na całym niżu, na pogórzu występuje rzadziej.

Morfologia

Łodyga

Osiąga wysokość do 6 m. Ma gęste gałęzie z cierniami w rozgałęzieniach pędów, czym różni się od podobnego gatunku kruszyny pospolitej, nie posiadającej cierni.

Liście

Eliptyczno-jajowate, zaostrzone, o długości 3-6 cm, przy szerokości 1,5-3 cm, z zaokrągloną podstawą, brzegiem równo piłkowane, delikatnie, krótko owłosione. Ogonki o długości ok. 1,5 cm, odstająco owłosione. Nerwy boczne mają zagięte ku szczytowi blaszki. Pączki wydłużone, spiczaste, przylegające do gałązek, brunatnoczerwone.

Kwiaty

Drobne i niepozorne, żółtawozielone, wyrastają w pęczkach z kątów liści. Są 4-krotne, przedprątne, rozdzielnopłciowe lub obupłciowe.

Owoc

Kuliste, czarne pestkowce.

Biologia i ekologia

Siedlisko: widne zarośla, lasy, zbocza. Mało wymagający co do gleby. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Rhamno-Prunetea, Ass. Rhamno-Cornetum sanguinei. Kwiaty są owadopylne, kwitną od maja do czerwca. Owoce dojrzewają we wrześniu, mają słodko-kwaśny smak i są trujące (szczególnie niedojrzałe).

Znaczenie dla zwierząt

Roślina dostarcza pokarmu 45 gatunkom owadów, w tym 6 gatunkom kózkowatych. Jest rośliną żywicielską larw motyli listkowca cytrynka oraz ogończyka tarninowca. Kwiaty szakłaka są odwiedzane przez pszczoły, muchówki, motyle. Owocami żywi się 19 gatunków ptaków, m.in. rudzik, gil zwyczajny i grubodziób zwyczajny, a korę, liście, pędy i owoce zjada 8 gatunków ssaków, m.in. koszatka leśna i kuna leśna.

Roślina trująca. Zawiera podobne składniki, jak kruszyna pospolita, ale w mniejszej ilości, jest też słabiej od niej trujący. Jednorazowa dawka 30 suszonych owoców (dla dorosłego człowieka) jest bezpieczna – wywołuje tylko biegunkę.

Zastosowanie

• Roślina lecznicza:
  • Surowiec zielarski: owoce i kora (Cortex Rhamnus catharticae) zawierają glikozydy antrachinowe (m. in. frangulinę), flawonoidy, garbniki, saponiny.
  • Działanie: przeczyszczające i pobudzające perystaltykę jelit. Odwary z owoców lub suszone owoce stosowane są przy przewlekłych zaparciach. Preparaty z szakłaku ze względu na uboczne działanie (powoduje przekrwienie miednicy małej), nie mogą być stosowane po operacji, przy hemoroidach, w stanach zapalnych narządów jamy brzusznej, a także przez kobiety w ciąży i podczas miesiączki. Spożyte przez karmiącą matkę przechodzą do mleka działając przeczyszczająco na niemowlę.
  • Zbiór i suszenie: owoce i korę zbiera się jesienią i suszy w temperaturze 30-40 stopni Celsjusza.

Ciekawostki

• W starożytności odwarami z kory farbowano len na żółty i czarny kolor, a owocami wełnę na brunatno i szaro.

Bibliografia

1. Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
2. W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.
3. Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
4. Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.