Szczaw
|
||
 Szczaw zwyczajny |
||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Rząd | goździkowce | |
| Rodzina | rdestowate | |
| Rodzaj | szczaw | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Rumex L. Sp. Pl. 333. 1753[2] |
||
| Typ nomenklatoryczny | ||
| Rumex patientia L.[2] | ||
| Synonimy | ||
Szczaw (Rumex L.) – rodzaj roślin z rodziny rdestowatych. Obejmuje około 200 gatunków szeroko rozprzestrzenionych na całym świecie, zwłaszcza w strefach klimatu umiarkowanego. Rośliny z tego rodzaju bywają kłopotliwe do identyfikacji, gatunki są bardzo zmienne, do cech diagnostycznych niezbędnych do prawidłowego oznaczenia gatunków należą detale budowy kwiatów[4]. Występują na terenach ruderalnych, na brzegach wód, na terenach zalewowych zarówno nad rzekami, jak i wzdłuż wybrzeży morskich, na łąkach[5]. Niektóre gatunki są jadalne i wykorzystywane jako warzywo, zwłaszcza szczaw zwyczajny, ogrodowy i tarczolistny, inne gatunki są chwastami w uprawach lub wykorzystywane są leczniczo (np. szczaw kędzierzawy)[5].
Rozmieszczenie[edytuj | edytuj kod]
Rośliny z tego rodzaju spotykane są niemal na całym świecie, ale największe ich zróżnicowanie występuje w strefie klimatu umiarkowanego w Europie i Azji[5]. Większość przedstawicieli rośnie w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej, nieliczne gatunki występują w analogicznych warunkach na półkuli południowej. Niektóre gatunki są szeroko rozpowszechnione jako gatunki zawlekane przez człowieka[4].
- Gatunki flory Polski[6]
Do rodzimej flory Polski należy 16 gatunków szczawiu:
- szczaw alpejski (Rumex alpinus L.)
- szczaw błotny (Rumex palustris Sm.,syn. R. paluster Sm.)
- szczaw gajowy (Rumex sanguineus L.)
- szczaw górski (Rumex alpestris Jacq., syn. R. arifolius All.)
- szczaw kędzierzawy (Rumex crispus L.)
- szczaw lancetowaty (Rumex hydrolapathum Huds.)
- szczaw nadmorski (Rumex maritimus L., syn. R. maritima L.)
- szczaw polny (Rumex acetosella L.)
- szczaw różnolistny (Rumex ×heterophyllus Schultz, syn. R. aquaticus ×hydrolapathum)
- szczaw skupiony (Rumex conglomeratus Murray)
- szczaw tarczolistny (Rumex scutatus L.)
- szczaw tępolistny (Rumex obtusifolius L., syn. R. silvestris Wallr.)
- szczaw ukraiński (Rumex ucranicus Besser ex Spreng.)
- szczaw wodny (Rumex aquaticus L.)
- szczaw zwyczajny (Rumex acetosa L.)
- szczaw żółty (Rumex patientia L.)
Gatunkami zawleczonymi i zadomowionymi są:
- szczaw domowy (Rumex longifolius DC., syn. R. domesticus Hartm.)
- szczaw omszony (Rumex confertus Willd.)
- szczaw rozpierzchły (Rumex thyrsiflorus Fingerh.)
Do gatunków uprawianych i dziczejących lub przejściowo zawlekanych na teren Polski (efemerofitów) należą[6][7]:
- Rumex bucephalophorus L. – szczaw dziurkowany
- Rumex flexuosus Sol. ex Hook.f. – szczaw pogięty
- Rumex obovatus Danser – szczaw jajowaty
- Rumex patientia L. – szczaw żółty
- Rumex pulcher L. – szczaw ozdobny
- Rumex rugosus Campd. – szczaw ogrodowy
- Rumex salicifolius Weinm. – szczaw wierzbolistny
- Rumex stenophyllus Ledeb. – szczaw wąskolistny
- Rumex tianschanicus Losinsk. – szczaw tienszański
- Rumex triangulivalvis (Danser) Rech. f.) – szczaw trójkątnodziałkowy
- Rumex tuberosus L. – szczaw bulwiasty
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Przeważnie byliny osiągające do 2 m wysokości, rzadziej rośliny jednoroczne i dwuletnie, zwykle z głębokimi korzeniami, czasem z kłączami i rozłogami. Nagie lub owłosione[5][4].
- Liście
- Skrętoległe. Zwykle długoogonkowe, z niewielką, często wąską blaszką liściową i luźną gatką u nasady liścia[5][4].
- Kwiaty
- Obupłciowe lub rozdzielnopłciowe, zebrane w kwiatostan groniasty lub wiechowaty, żółtawo lub czerwonawo zabarwiony. Kwiaty z okwiatem sześciolistkowym (w dwóch okółkach po trzy listki). Pręcików jest 6, zalążnia jednokomorowa, górna, słupek zwieńczony jest 3 piórkowatymi znamionami[5][4].
- Owoce
- Trójgraniasty, jednonasienny orzeszek otulony listkami wewnętrznego okółka kwiatu, często opatrzonymi guzkami lub kolczastymi na brzegach[5][4].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG III z 2009)
Należy do podrodziny Polygonoideae, rodziny rdestowatych (Polygonaceae), rzędu goździkowców (Caryophyllales) w obrębie dwuliściennych właściwych[1]. W obrębie podrodziny reprezentuje plemię Rumiceae[3].
- Pozycja rodzaju według systemu Reveala (1993-1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa goździkowe (Caryophyllidae Takht.), nadrząd Polygonanae Takht. ex Reveal, rząd rdestowce (Polygonales Dumort.), rodzina rdestowate (Polygonaceae Juss.), podrodzina Rumicoideae Leurss., plemię Rumiceae Dumort., podplemię Rumicinae C. Mey ex Ledeb., rodzaj szczaw (Rumex L.)[8].
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
- Rośliny uprawne: uprawiane gatunki to szczaw tarczolistny (znany jako szpinak rzymski), szczaw ogrodowy, szczaw żółty (znany też jako szpinak angielski).
- Rośliny lecznicze: rośliny zawierają flawonoidy (rutyna, hiperozyd, kwercytryna), glikozydy antrachinowe (emodyna, nepotyna i chryzofanol) oraz garbniki. Szczaw kędzierzawy stosowany był dawniej w lecznictwie, szczaw omszony stosowany jest w weterynarii.
- Rośliny ozdobne, np. szczaw alpejski, szczaw lancetowaty, szczaw polny, szczaw tarczolistny,
- Sztuka kulinarna: większość uprawnych gatunków stosowana była jako warzywo lub przyprawa do potraw.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Stevens P.F.: Caryophyllales (ang.). Angiosperm Phylogeny Website, 2001–. [dostęp 2009-10-07].
- ↑ a b c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
- ↑ a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2013-12-06].
- ↑ a b c d e f Sergei L. Mosyakin: Rumex Linnaeus (ang.). W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-12-06].
- ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 92. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland : a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 113. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Rumex (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-25].
