Szczególnie chroniony obszar Antarktyki

Szczególnie chroniony obszar Antarktyki, ASPA (od ang. Antarctic Specially Protected Area) – obszar ochrony przyrody ustanowiony na podstawie załącznika V do Protokołu o ochronie środowiska naturalnego (tak zwanego protokołu madryckiego, podpisanego w Madrycie 4 października 1991). Ochronę w formie szczególnie chronionych obszarów Antarktyki ustala się dla obszarów cennych ze względów środowiskowych, naukowych, historycznych, estetycznych lub pierwotnych albo dla obszarów, na których prowadzona jest lub planowana działalność naukowa.

W momencie wejścia w życie postanowień załącznika V do protokołu madryckiego, co nastąpiło 24 maja 2002, obszary chronione powołane na podstawie Układu Antarktycznego, czyli szczególnie chronione obszary (Specially Protected Areas – SPA) i miejsca o szczególnym znaczeniu naukowym (Sites of Special Scientific Interest – SSSI) zostały automatycznie przekształcone w szczególnie chronione obszary Antarktyki. Pozostawiono dotychczasowe nazwy obszarów nadając im nową numerację, począwszy od nr 101.

Wstęp do szczególnie chronionych obszarów Antarktyki możliwy jest wyłącznie za pozwoleniem wydawanym zgodnie z procedurą określoną w art. 7 załącznika V do protokołu madryckiego, w praktyce ograniczany jest wyłącznie do prac naukowych. Z tego względu szczególnie chronione obszary Antarktyki można przyrównać do rezerwatów ścisłych.

Obszary ustanawiane są w czasie corocznych spotkań konsultatywnych Układu Antarktycznego (Antarctic Treaty Consultative Meeting – ATCM) na wniosek dowolnego z państw prowadzących działania naukowe na obszarze Antarktyki (państw stron Protokołu o ochronie środowiska do Układu w sprawie Antarktyki) lub Komitetu Ochrony Środowiska (Committee for Environmental Protection – CEP), Komitetu Naukowego Badań Antarktycznych (Scientific Committee on Antarctic Research – SCAR) czy Komisji do Spraw Zachowania Żywych Zasobów Morskich Antarktyki (Commission for the Conservation of Antarctic Marine Living Resources – CCAMLR). Strona wnioskująca o wyznaczenie obszaru zobowiązana jest następnie do zarządzania nim.

Lista obszarów

Zostało wyznaczonych 79 szczególnie chronionych obszarów Antarktyki; w 2014 roku z tej listy skreślono trzy obszary.

Nr	Nazwa	Położenie	Powierzchnia km²	Kraj zarządzający
101	Taylor Rookery	Ziemia Mac Robertsona	0,4	Australia
102	Rookery Islands	Holme Bay, Ziemia Mac Robertsona	30	Australia
103	Ardery Island and Odbert Island	Wybrzeże Budda	1,9	Australia
104	Sabrina Island	Wyspy Balleny’ego	0,4	Nowa Zelandia
105	Beaufort Island	Morze Rossa	18,4	Nowa Zelandia
106	Cape Hallett	Ziemia Wiktorii	0,2	Stany Zjednoczone
107	Dion Islands	Zatoka Małgorzaty, Półwysep Antarktyczny	6	Wielka Brytania
108	Green Island	Berthelot Islands, Półwysep Antarktyczny	0,1	Wielka Brytania
109	Moe Island	Orkady Południowe	1,3	Wielka Brytania
110	Lynch Island	Orkady Południowe	0,1	Wielka Brytania
111	Southern Powell Island and adjacent islands	Orkady Południowe	18	Wielka Brytania
112	Coppermine Peninsula	Robert Island, Szetlandy Południowe	0,9	Chile
113	Litchfield Island	Arthur Harbour, Antwerpia, Archipelag Palmera	2,7	Stany Zjednoczone
114	Northern Coronation Island (wykreślony)	Orkady Południowe	88,5	Wielka Brytania
115	Lagotellerie Island	Zatoka Małgorzaty, Półwysep Antarktyczny	1,58	Wielka Brytania
116	New College Valley, Caughley Beach	Cape Bird, Wyspa Rossa	0,3	Nowa Zelandia
117	Avian Island	Zatoka Małgorzaty, Półwysep Antarktyczny	0,8	Wielka Brytania
118	Summit of Mount Melbourne (wykreślony)	Ziemia Wiktorii	8,4	Nowa Zelandia
119	Forlidas Pond and Davis Valley ponds	Dufek Massif	9,8	Stany Zjednoczone
120	Pointe-Géologie Archipelago	Ziemia Adeli	2	Francja
121	Cape Royds	Wyspa Rossa	4,6	Stany Zjednoczone
122	Arrival Heights	Hut Point Peninsula, Wyspa Rossa	1,1	Stany Zjednoczone
123	Barwick and Balham Valleys	Ziemia Wiktorii	279	Stany Zjednoczone
124	Cape Crozier	Wyspa Rossa	19	Stany Zjednoczone
125	Fildes Peninsula	Wyspa Króla Jerzego, Szetlandy Południowe	1,8	Chile
126	Byers Peninsula	Wyspa Livingstona, Szetlandy Południowe	65,7	Chile Wielka Brytania
127	Haswell Island	Haswell Island	1	Rosja
128	Western shore of Admiralty Bay (Zachodni brzeg Zatoki Admiralicji)	Wyspa Króla Jerzego, Szetlandy Południowe	17,5	Polska
129	Rothera Point	Wyspa Adelajdy	0,1	Wielka Brytania
130	Tramway Ridge (wykreślony)	Erebus, Wyspa Rossa	0,01	Nowa Zelandia
131	Canada Glacier	Jezioro Fryxell, Dolina Taylora, Ziemia Wiktorii	1,47	Nowa Zelandia
132	Potter Peninsula	Wyspa Króla Jerzego, Szetlandy Południowe	1,9	Argentyna
133	Harmony Point	Wyspa Nelsona, Szetlandy Południowe	4	Argentyna Chile
134	Cierva Point and offshore islands	Wybrzeże Danco, Półwysep Antarktyczny	51,8	Argentyna
135	North-East Bailey Peninsula	Wybrzeże Budda, Ziemia Wilkesa	0,5	Australia
136	Clark Peninsula	Wybrzeże Budda, Ziemia Wilkesa	12,1	Australia
137	North-west White Island	McMurdo Sound	170	Stany Zjednoczone
138	Linnaeus Terrace	Asgard Range, Ziemia Wiktorii	3,2	Stany Zjednoczone
139	Biscoe Point	Antwerpia, Archipelag Palmera	2,7	Stany Zjednoczone
140	Parts of Deception Island	Szetlandy Południowe	1,7	Wielka Brytania
141	Yukidori Valley	Langhovde, Lützow-Holm Bay	3,6	Japonia
142	Svarthamaren	Góry Mühliga-Hofmanna, Ziemia Królowej Maud	3,8	Norwegia
143	Marine Plain	Mule Peninsula, Oaza Vestfold, Ziemia Księżniczki Elżbiety	23,4	Australia
144	Chile Bay (Discovery Bay)	Greenwich Island, Szetlandy Południowe	0,8	Chile
145	Port Foster	Deception Island, Szetlandy Południowe	1,9	Chile
146	South Bay	Doumer Island, Archipelag Palmera	1	Chile
147	Ablation Point-Ganymede Heights	Wyspa Aleksandra	186	Wielka Brytania
148	Mount Flora	Zatoka Nadziei, Półwysep Antarktyczny	0,6	Wielka Brytania
149	Cape Shirreff	Wyspa Livingstona, Szetlandy Południowe	3,47	Stany Zjednoczone
150	Ardley Island	Zatoka Maxwella, Wyspa Króla Jerzego, Szetlandy Południowe	1,5	Chile
151	Lions Rump	Wyspa Króla Jerzego, Szetlandy Południowe	1,3	Polska
152	Western Bransfield Strait off Low Island	Szetlandy Południowe	1100	Stany Zjednoczone
153	Eastern Dallmann Bay	Brabant Island, Archipelag Palmera	710	Stany Zjednoczone
154	Botany Bay	Cape Geology, Ziemia Wiktorii	2,15	Nowa Zelandia
155	Cape Evans	Wyspa Rossa	0,048	Nowa Zelandia
156	Lewis Bay	Erebus, Wyspa Rossa	15,2	Nowa Zelandia
157	Backdoor Bay	Cape Royds, Wyspa Rossa	0,056	Nowa Zelandia
158	Hut Point	Wyspa Rossa	132	Nowa Zelandia
159	Cape Adare (Przylądek Adare’a)	Wybrzeże Borchgrevinka	?	Nowa Zelandia
160	Frazier Islands	Windmill Islands, Ziemia Wilkesa	0,6	Australia
161	Terra Nova Bay	Morze Rossa	29,4	Włochy
162	Mawson’s Huts	Zatoka Commonwealthu, Ziemia Jerzego V	?	Australia
163	Dakshin Gangotri Glacier	Ziemia Królowej Maud	4,53	Indie
164	Scullin and Murray Monolites	Ziemia Mac Robertsona	10	Australia
165	Edmonson Point	Wood Bay, Morze Rossa	5,49	Włochy
166	Port-Martin	Ziemia Adeli	0,2	Francja
167	Hawker Island	Oaza Vestfold, Wybrzeże Ingrid Christensen, Ziemia Księżniczki Elżbiety	1,9	Australia
168	Mount Harding	Grove Mountains, Ziemia Księżniczki Elżbiety	120	Chiny
169	Amanda Bay	Wybrzeże Ingrid Christensen, Ziemia Księżniczki Elżbiety	17	Australia Chiny
170	Marion Nunataks	Wyspa Charcota, Półwysep Antarktyczny	176	Wielka Brytania
171	Narębski Point (Przylądek Narębskiego)	Barton Peninsula, Szetlandy Południowe	1	Korea Południowa
172	Lower Taylor Glacier and Blood Falls	Dolina Taylora, McMurdo Dry Valleys, Ziemia Wiktorii	436	Stany Zjednoczone
173	Cape Washington and Silverfish Bay (Przylądek Waszyngtona, Silverfish Bay)	Zatoka Terra Nova, Morze Rossa	286	Włochy Stany Zjednoczone
174	Stornes, Larsemann Hills	Ziemia Księżniczki Elżbiety	21	Australia Chiny Indie Rosja
175	High Altitude Geothermal sites of the Ross Sea region	Region Morza Rossa	0,3	Nowa Zelandia Stany Zjednoczone
176	Rosenthal Islands, Anvers Island, Palmer Archipelago	Antwerpia i sąsiednie wyspy, Archipelag Palmera	111	Stany Zjednoczone
177	Léonie Islands and South-East Adelaide Island, Antarctic Peninsula	Wyspa Adelajdy i sąsiednie wyspy, Półwysep Antarktyczny	102,07	Wielka Brytania
178	Inexpressible Island and Seaview Bay, Ross Sea	Zatoka Terra Nova, Morze Rossa	3,31	Chiny Włochy Korea Południowa
179	Parts of Western Sør Rondane Mountains, Dronning Maud Land, East Antarctica	Góry Sør-Rondane na Ziemi Królowej Maud	35 817	Belgia

Zobacz też

• Szczególnie zarządzany obszar Antarktyki
• Historyczne miejsca i pomniki w Antarktyce

Bibliografia

• Status of Antarctic Specially Protected Area and Antarctic Specially Managed Area Management Plans. [w:] The Committee for Environmental Protection [on-line]. Antarctic Treaty Secretariat, 2014. [dostęp 2015-07-08].
• Antarctic Specially Protected Areas List (strona archiwalna)
• Protokół o ochronie środowiska do Układu w sprawie Antarktyki, sporządzony w Madrycie dnia 4 października 1991 r., Dz.U. z 2001 r. nr 6, poz. 52
• Nazewnictwo geograficzne świata. Zeszyt 8: Antarktyka