Szczuczyn (województwo podlaskie)
53°33′58″N 22°17′06″E/53,566111 22,285000
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Zespół kościelno-klasztorny w Szczuczynie. | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie | |||
| Burmistrz |
Artur Kuczyński | ||
| Powierzchnia |
13,23 km² | ||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna |
86 | ||
| Kod pocztowy |
19-230 | ||
| Tablice rejestracyjne |
BGR | ||
Położenie na mapie gminy Szczuczyn  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu grajewskiego  | |||
| 53°33′58″N 22°17′06″E/53,566111 22,285000
| |||
| TERC (TERYT) |
2004054 | ||
| SIMC |
0957560 | ||
Urząd miejski Plac Tysiąclecia 2319-230 Szczuczyn | |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
Szczuczyn – miasto w woj. podlaskim, w powiecie grajewskim, położone około 50 km na północny wschód od Łomży. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Szczuczyn. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. łomżyńskiego.
Przez miasto przepływa Wissa, niewielka rzeka, dopływ Biebrzy. Ośrodek usługowy; drobny przemysł: spożywczy, skórzany i ceramiczny.
Szczuczyn leży w dawnej ziemi wiskiej na historycznym Mazowszu[2], na obszarze stanowiącym we wczesnym średniowieczu część Jaćwieży zamieszkaną przez bałtyckie plemię Połekszan[3]. Uzyskał lokację miejską w 1692 roku[4].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Około 1425 nad Wissą osiedlili się Szczukowie, pochodzący z północnego Mazowsza. Przywilejem z dnia 16 października 1436 książę Władysław ponownie nadał i sprzedał Falisławowi i Marcinowi Szczukom 55 włók ziemi po obu stronach Wissy. Na tych ziemiach powstała wieś Szczuki Litwa. Wieś ta w 1651 przeszła w ręce Jana Ławskiego. W 1683 ziemię odkupił Stanisław Antoni Szczuka, sekretarz i zaufany dyplomata króla Jana III Sobieskiego. Szlachcic zgromadził inne ziemie w tej okolicy. W latach 1689–1691 rozpoczął się pierwszy etap budowy miasta Szczuczyna. 9 listopada 1692 uznaje się za datę powstania miasta. Po wielkim pożarze w 1699 miasto zostało odbudowane przez S. A. Szczukę. Jan III Sobieski nadał Szczuczynowi prawa miejskie magdeburskie. Był on fundatorem barokowego zespołu kościoła, kolegium i klasztoru, jako wotum wdzięczności za wiktorię wiedeńską. W 1700 rozpoczęło tu działalność kolegium pijarskie. W 1721, już po śmierci S. A. Szczuki, powstała w Szczuczynie szkoła dla dziewcząt. Szczuczyńskie kolegium kończyli zasłużeni uczeni: Jakub Falkowski, Antoni Waga, Jakub Waga, Teodor Waga, Bronisław Trentowski. Uczył się tu Józef Andrzej Załuski. Istniał tutaj pierwszy w Polsce instytut dla głuchoniemych, który w 1816 r. przeniesiono do Warszawy.
W 1858 powstał w Szczuczynie szpital pw. św. Stanisława.
W Szczuczynie od wieków istniała prężna, zamożna i liczna wspólnota żydowska. Według danych z 1921 roku w Szczuczynie mieszkało 2506 Żydów, co stanowiło 56% ludności miasteczka. W momencie wybuchu II wojny światowej liczebność szczuczyńskiego sztetlu wynosiła około 3 000 osób.
W 1954 roku do Szczuczyna włączono wieś Barany[5].
Pogrom w Szczuczynie[edytuj | edytuj kod]
Wkrótce po wkroczeniu Niemców w czerwcu 1941, współpracujący z Gestapo mieszkaniec miasta Mieczysław Kosmowski razem ze swoimi braćmi oraz miejscowym kowalem Stanisławem Peniukiem – mianowanym przez niemieckiego okupanta burmistrzem, zgromadzili grupę Polaków, którzy w dniach 27 i 28 czerwca zaatakowali Żydów w czterech różnych lokalizacjach w Szczuczynie, mordując 300–400 osób[6][7][8].
Zbrodnia w Szczuczynie[edytuj | edytuj kod]
Zbrodni na jedenastu (a jak podają inne źródła – dwunastu) młodych żydowskich kobietach[9] pochodzących z getta w Szczuczynie dokonano u gospodyni Duda[10] w Szczuczynie w sierpniu 1941 roku. Kobiety zostały zatrudnione przy pracach polowych. Zatłuczono je kosami, motykami i pałkami, jedną z nich przed zamordowaniem zbiorowo zgwałcono, a potem ciała wszystkich zakopano w dwóch zbiorowych grobach. Sprawcami byli mężczyźni ze Szczuczyna i okolic. Z sześciu oprawców, trzech z nich (Dominik Gąsiewski, Kazimierz Danowski i Jan Marczykowski) wcześniej brało udział w mordzie w Bzurach[11][12]. Działali z pobudek rasistowskich i chęci zrabowania odzieży po zamordowanych.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
- Piramida wieku mieszkańców Szczuczyna w 2014 roku[1].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Zachowane
- klasztor barokowy zakonu Pijarów budowany w latach 1697–1711 (1743?), projektu Józefa Pioli, budowę prowadził Józef Fontana. Fundował go Stanisław Antoni Szczuka i król Jan III Sobieski
- kościół parafialny pw. Najświętszej Marii Panny z 1701–1711 roku w stylu barokowym. Dekoracja sztukatorska wnętrza została wykonana przez Francesco Maino w 1708 roku.
- ołtarz z obrazem Madonny, barokowy z XVI-wieku ze srebrną sukienką przesłaną przez papieża Innocentego XIII
- obraz „Widzenie św. Józefa Kalasantego” namalowany przez Jerzego Siemiginowskiego, nadwornego malarza Jana III Sobieskiego, w ołtarzu prawej nawy.
- krucyfiks, barokowy z początku XVII w.
- kolegium Pijarów z 1706 (1708) roku w stylu barokowym dla 300 uczniów
- zespół Poczty Polskiej zbudowany w stylu klasycznym, w 1863 r. W skład zespołu wchodzą:
- poczta
- stajnia
- wozownia
- barokowe założenie miejskie z końca XVII wieku.
- najstarszy budynek w Szczuczynie pochodzi z 1690 r. Jednopiętrowy dom właścicieli miasta Szczuków, przy ul. Plac Tysiąclecia 1, mieści dziś 2 sklepy i mieszkania lokatorskie na piętrze.
- dom Żyda „Ozerowicza” z 1853 r. przy ul. Kościelnej 1 – po spaleniu odbudowany i użytkowany przez Ognisko Muzyczne (na piętrze) i Księgarnię od ul. Kościelnej i Gumiennej. Obecnie od ul. Gumiennej (od wschodu) mieści się Sklep Odzieży Używanej, od północnego wschodu (róg ul. Kościelnej i gumiennej) Księgarnia, na piętrze mieszkanie lokatorskie
- pomnik przyrody – 1 klon z 1918 r. stoi na Placu Tysiąclecia.
- cmentarz żydowski
- Niezachowane
- pałac rodu Szczuków w stylu barokowym z 1687–1690 roku, projektu Józefa Piola, budowę prowadził Józef Fontana. Przebudowany w latach 1705–1709 na pałac na planie prostokąta z dwoma narożnymi alkierzami. Zniszczony został w 1712 roku (Wojna Północna). Fundamenty odkryto w latach 1966–1967 i 1977–1979. Leżał na wschód od ulicy Kilińskiego i na północ od rz.Księżanki. Rezydencja Szczuków[13]. Obecnie są plany wyeksponowania ruin.
- ratusz w stylu barokowym z 12 kramnicami stał na Starym Rynku (dziś Plac Tysiąclecia) z początku XVIII wieku
- pomnik murowany wzniesiony na cześć komisarza dóbr szczuczyńskich Samuela Szpielowskiego Neronowicza z 1710 roku przy ul. Szczuki 1; pomnik zniszczono w czasie II wojny światowej
- dworek, w którym mieściła się szkoła żeńska prowadzona przez Siostry Miłosierdzia, rozebrany w 1817 r.
- fortyfikacje bastionowe otaczające miasto w XVIII wieku
- synagoga z 1820 roku. Bardzo bogata, najładniejsza z trzech byłych domów modlitw, stała obok poczty. Spalona razem z dwoma skromniejszymi 21.09.1939 r. przez wycofujące się wojska niemieckie. Pozostały po niej trzy słupy z ogrodzenia.
Transport[edytuj | edytuj kod]
Miasto ma obwodnicę[14], która jest częścią drogi ekspresowej S-61 Via Baltica a drogi wychodzące z obwodnicy to:
- 58 kierunek Pisz-Ruciane-Nida-Szczytno-Olsztynek
- 61 kierunek Augustów-Grajewo-Szczuczyn-Łomża-Ostrołęka-Warszawa
Przez Szczuczyn nie przebiega linia kolejowa. Najbliższa stacja kolejowa to Grajewo (18 km od miasta). Głównym przewoźnikiem autobusowym w mieście i okolicy jest PKS Łomża. Można spotkać tu również autobusy PKS Suwałki, PKS Warszawa oraz PKS Transkom Pisz. Szczuczyn ma bezpośrednie połączenia autobusowe z Białymstokiem, Łomżą, Warszawą, Grajewem, Ełkiem, Radziłowem, Jedwabnem, Suwałkami, Augustowem, Piszem, Białą Piską, Oleckiem, Giżyckiem, Gołdapią i in. W okresie letnim bywa uruchamiany dodatkowy kurs do Lublina i Władysławowa przez Gdańsk.
Nowe tereny inwestycyjne[15][edytuj | edytuj kod]
Podstrefa Szczuczyn w Suwalskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej[16]
Lokalizacja: Szczuczyn, na styku dróg krajowych 61 (Warszawa – Ostrów Mazowiecka – Suwałki) oraz 58 (Pisz – Olsztyn)
Powierzchnia: 5 działek o łącznej powierzchni 12 ha
Sport[edytuj | edytuj kod]
- Wissa Szczuczyn – klub piłkarski
W filmie[edytuj | edytuj kod]
- W Szczuczynie oraz w okolicznych miejscowościach realizowano zdjęcia do polskiego filmu fabularnego W imię.. z 2013 roku w reżyserii Małgorzaty Szumowskiej.
Współpraca międzynarodowa[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Szczuczyn w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Irena Gieysztorowa, Andrzej Zahorski, Juliusz Łukasiewicz: Cztery wieki Mazowsza. Szkice z dziejów, 1526–1914. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, 1968, s. 85. OCLC 3456938. [dostęp 2022-10-05]. Cytat: Szczuczyn w ziemi wiskiej powstał w 1692 r. […]. (pol.).
- ↑ Janusz Siemion: Dzieje miasta i gminy Szczuczyn. Szczuczyn: Biblioteka Miejska w Szczuczynie, 2013, s. 10. ISBN 978-83-64026-01-0. [dostęp 2022-10-05]. Cytat: Przez długie wieki tereny obecnej gminy Szczuczyn położone były na styku trzech granic: Jaćwieży/Litwy, Prus / Państwa Krzyżackiego i Mazowsza. Do końca XIII w. ziemię tę zamieszkiwali Połekszanie, odłam plemienia Jaćwingów. (pol.).
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 74-75.
- ↑ Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 49
- ↑ History [online], Virtual Shtetl [dostęp 2020-06-18] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-03] (ang.).
- ↑ Chaye Soika-Golding, How the Jews of Shtutsin (Szczuczyn) Struggled and Suffered [online], jewishgen.org, 2 kwietnia 2019 [dostęp 2020-06-18] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-02] (ang.).
- ↑ Historia społeczności [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2020-06-18] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-01] (ang.).
- ↑ Znane jest tylko jedno nazwisko ofiary: Gutka Rozental.
- ↑ IPN celowo nie podaje nazwiska.
- ↑ Agnieszka Domanowska: Zbrodnia sprzed lat, 2012-06-14. Gazeta.pl. [dostęp 2013-03-08].
- ↑ Agnieszka Domanowska: Mord na Żydówkach w Bzurach to było ludobójstwo, a śledztwo zostało umorzone. bialystok.gazeta.pl. [dostęp 2013-03-08].
- ↑ Rezydencja Szczuków [online], e-grajewo.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
- ↑ Obwodnica Szczuczyna [online], GDDKiA, 7 października 2016.
- ↑ www.tereny.szczuczyn.pl/, 1 grudnia 2016.
- ↑ Podstrefa Szczuczyn [online], SSSE, 1 grudnia 2016 [zarchiwizowane z adresu 2016-12-01].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Janusz Sobolewski, Irena Sobolewska: Prezentuje się Powiat Grajewski. Wyd. 2. Rajgród: Towarzystwo Miłośników Rajgrodu, 2006. ISBN 83-883710-6-1.
- Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, s. 314. ISBN 978-83-89976-40-6
- Małgorzata Borkowska, Zakonnice pominięte przez Dworzaczka. Nasza Przeszłość, Wyd. Instytut Teologiczny Księży Misjonarzy, tom 98. Kraków 2002, s. 274 i 275
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Strona z bogatą historią miasta Szczuczyn. [dostęp 2008-09-22]. (ang.).
- Strona Urząd Miasta Szczuczyn
- Szczuczyn, Mazowieckim zwany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 862.
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
