Przejdź do zawartości

Szczur długowłosy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Szczur długowłosy
Rattus villosissimus[1]
(Waite, 1898)
Ilustracja
Szczur długowłosy na Pustyni Strzeleckiego
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Podkrólestwo

Bilateria

(bez rangi) wtórouste
Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Infratyp

żuchwowce

Nadgromada

czworonogi

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

Supramyomorpha

Infrarząd

myszokształtne

Nadrodzina

myszowe

Rodzina

myszowate

Podrodzina

myszy

Plemię

Rattini

Rodzaj

szczur

Gatunek

szczur długowłosy

Synonimy
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Szczur długowłosy[5] (Rattus villosissimus) – gatunek ssaka z podrodziny myszy (Murinae) w obrębie rodziny myszowatych (Muridae), występujący wyłącznie w Australii[4][6].

Taksonomia

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1898 roku brytyjsko-australijski zoolog Edgar Ravenswood Waite nadając mu nazwę Mus villosissimus[7]. Holotyp pochodził z Queenslandu, „prawdopodobnie z okolic Goonhaghooheeny Billabong, Cooper Creek[6][8].

R. villosissimus należy do grupy gatunkowej sordidus, gatunków spokrewnionych ze szczurem ciemnym (Rattus sordidus)[8]. Szczur długowłosy jest allopatryczny względem żyjących na wybrzeżach pokrewnych gatunków: szczura ciemnego w Queenslandzie i szczura aluwialnego (R. colletti) w Terytorium Północnym[6].

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Rattus: łac. rattus „szczur”[9].
  • villosissimus: łac. „bardzo owłosiony”[10].
  • longipilis: łac. „długowłosy”[10].
  • profusus: łac. „obfity”.

Nazewnictwo zwyczajowe

[edytuj | edytuj kod]

W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji Polskie nazewnictwo ssaków świata gatunkowi nadano nazwę szczur długowłosy[5]. W Australii zwierzę nosi angielską nazwę long-haired rat oraz aborygeńską nazwę mayaroo[11].

Występowanie

[edytuj | edytuj kod]

Szczur długowłosy jest australijskim endemitem. Żyje w środkowej i północnej części kontynentu. Rdzeń jego zasięgu obejmuje Płaskowyż Barkly na Terytorium Północnym oraz Channel Country, część outbacku w południowo-zachodnim Queenslandzie i w północno-wschodniej Australii Południowej[8][4]. Gatunek występuje także na Southwest Island w Sir Edward Pellew Group; nawadniane obszary nad rzeką Ord stanowią jego antropogeniczne ostoje. W niektórych latach dochodzi do skokowego wzrostu liczebności i gatunek jest spotykany na znacznie większym obszarze[4].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) 130–225 mm, długość ogona 120–180 mm, długość ucha 16–22 mm, długość tylnej stopy 30–40 mm; masa ciała 60–280 g[12]. Średni do dużego szczur, podobny do szczura ciemnego i aluwialnego, ale jaśniejszy, o dłuższej sierści. Masa ciała i organów wewnętrznych fluktuuje sezonowo, jest większa w porze deszczowej, a maleje w porze suchej. Wierzch ciała jest płowożółty do rudego, z licznymi ciemnoszarymi włosami; niektóre osobniki mają też białą plamę na czole. Spód ciała jest kremowy lub jasnoszary[12]. Stopy mają z wierzchu ten sam kolor co na grzbiecie, który na palcach przechodzi w jasnobrązowy; wibrysy są względnie krótkie[12]. Ogon jest krótszy od reszty ciała, ciemny, czarnobrązowy i pokryty krótkimi włosami[12]. Samica ma sześć par sutek[12].

Tryb życia

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek żyje na suchych i pustynnych obszarach, trzymając się ostoi, w których jest stale dostępna woda i pokarm; ma ekstremalnie wysoki potencjał reprodukcyjny i co około 20 lat dochodzi do eksplozji jego populacji[4]. Szczur ten prowadzi naziemny, generalnie nocny tryb życia[4], a za dnia odpoczywa w norach[12]. Nory mają zwykle wiele wyjść i jedną centralną komorę, wypełnioną pociętymi źdźbłami trawy. Jest to gatunek stadny, pojedynczy system nor zamieszkuje wiele osobników; w zwykłych latach migrują one między norami w związku z dostępnością pokarmu[12]. W latach eksplozji populacji głód może zmuszać gryzonie do poszukiwania pożywienia za dnia[12]. Po skoku liczebności populacji następuje jej zapaść, gryzonie masowo giną w wyniku głodu (zwierzęta potrafią zjeść cały dostępny na danym obszarze pokarm), drapieżnictwa (liczebność drapieżników rośnie wraz z populacją szczurów), odwodnienia, kanibalizmu i chorób[12][4].

Zachowania agresywne między osobnikami są bardzo częste i wiążą się z licznymi wokalizacjami. Najczęściej wydawane odgłosy to piski, kwiki, zgrzytanie zębami, syczenie i pokasływanie[12].

Populacja i zagrożenia

[edytuj | edytuj kod]

Chociaż szczur długowłosy przez większość czasu ma ograniczony zasięg występowania, jest on wciąż dosyć duży. Liczebność jest bardzo zmienna[4]. Eksplozje populacji w przeszłości zdarzały się częściej niż obecnie, co wiąże się z degradacją środowiska życia szczura[4]. Gatunek jest obecny w obszarach chronionych. Zagrożeniem dla niego może być niszczenie ostoi przez bydło; w latach suszy jest on bardziej narażony na różne czynniki, w tym na drapieżnictwo ze strony zdziczałych kotów. W Australii Zachodniej gatunek zyskał nowe ostoje dzięki irygacji. Ogółem Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje szczura długowłosego za gatunek najmniejszej troski[4][12].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Rattus villosissimus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. Mus longipilis, Gould., Long-haired Rat, [w:] John Gould, The mammals of Australia, t. 3, Taylor and Francis, 1854, s. 13, DOI10.5962/p.312853, LCCN 06032837, OCLC 2687203 [dostęp 2023-01-07] (ang.).
  3. Oldfield Thomas, On three new Australian rats, „The Annals and Magazine of Natural History”, 8 (Ninth series), 1921, s. 620, BioStor (ang.).
  4. a b c d e f g h i j Woinarski, J. & Aplin, K., Rattus villosissimus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2022-2, DOI10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T19371A22445090.en [dostęp 2023-01-07] (ang.).
  5. a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 279. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  6. a b c D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Rattus villosissimus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-01-07].
  7. Edgar R. Waite, XIII.—Observations on Muridae from Central Australia, „Proceedings of the Royal Society of Victoria”, 10, 1898, s. 125–127, BioStor (ang.).
  8. a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 478. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  9. T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 601, 1904. (ang.). 
  10. a b Edmund C. Jaeger, A source-book of biological names and terms, Springfield, Ill., C.C. Thomas, 1944, s. 15, 26 [dostęp 2023-01-07].
  11. Indigenous and exotic non-marine mammals of Australia (excluding External Territories). Ministerstwo Środowiska Australii. [dostęp 2021-02-08]. (ang.).
  12. a b c d e f g h i j k Ch. Denys, P. Taylor & K. Aplin. Opisy gatunków Muridae: Ch. Denys, P. Taylor, C. Burgin, K. Aplin, P.-H. Fabre, R. Haslauer, J. Woinarski, B. Breed & J. Menzies: Family Muridae (True Mice and Rats, Gerbils and relatives). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 848–849. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).