Szczur długowłosy
| Rattus villosissimus[1] | |||
| (Waite, 1898) | |||
 Szczur długowłosy na Pustyni Strzeleckiego | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| (bez rangi) | wtórouste | ||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Infratyp | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
szczur długowłosy | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
Szczur długowłosy[5] (Rattus villosissimus) – gatunek ssaka z podrodziny myszy (Murinae) w obrębie rodziny myszowatych (Muridae), występujący wyłącznie w Australii[4][6].
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1898 roku brytyjsko-australijski zoolog Edgar Ravenswood Waite nadając mu nazwę Mus villosissimus[7]. Holotyp pochodził z Queenslandu, „prawdopodobnie z okolic Goonhaghooheeny Billabong, Cooper Creek”[6][8].
R. villosissimus należy do grupy gatunkowej sordidus, gatunków spokrewnionych ze szczurem ciemnym (Rattus sordidus)[8]. Szczur długowłosy jest allopatryczny względem żyjących na wybrzeżach pokrewnych gatunków: szczura ciemnego w Queenslandzie i szczura aluwialnego (R. colletti) w Terytorium Północnym[6].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Rattus: łac. rattus „szczur”[9].
- villosissimus: łac. „bardzo owłosiony”[10].
- longipilis: łac. „długowłosy”[10].
- profusus: łac. „obfity”.
Nazewnictwo zwyczajowe[edytuj | edytuj kod]
W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji Polskie nazewnictwo ssaków świata gatunkowi nadano nazwę szczur długowłosy[5]. W Australii zwierzę nosi angielską nazwę long-haired rat oraz aborygeńską nazwę mayaroo[11].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Szczur długowłosy jest australijskim endemitem. Żyje w środkowej i północnej części kontynentu. Rdzeń jego zasięgu obejmuje Płaskowyż Barkly na Terytorium Północnym oraz Channel Country, część outbacku w południowo-zachodnim Queenslandzie i w północno-wschodniej Australii Południowej[8][4]. Gatunek występuje także na Southwest Island w Sir Edward Pellew Group; nawadniane obszary nad rzeką Ord stanowią jego antropogeniczne ostoje. W niektórych latach dochodzi do skokowego wzrostu liczebności i gatunek jest spotykany na znacznie większym obszarze[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała (bez ogona) 130–225 mm, długość ogona 120–180 mm, długość ucha 16–22 mm, długość tylnej stopy 30–40 mm; masa ciała 60–280 g[12]. Średni do dużego szczur, podobny do szczura ciemnego i aluwialnego, ale jaśniejszy, o dłuższej sierści. Masa ciała i organów wewnętrznych fluktuuje sezonowo, jest większa w porze deszczowej, a maleje w porze suchej. Wierzch ciała jest płowożółty do rudego, z licznymi ciemnoszarymi włosami; niektóre osobniki mają też białą plamę na czole. Spód ciała jest kremowy lub jasnoszary[12]. Stopy mają z wierzchu ten sam kolor co na grzbiecie, który na palcach przechodzi w jasnobrązowy; wibrysy są względnie krótkie[12]. Ogon jest krótszy od reszty ciała, ciemny, czarnobrązowy i pokryty krótkimi włosami[12]. Samica ma sześć par sutek[12].
Tryb życia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek żyje na suchych i pustynnych obszarach, trzymając się ostoi, w których jest stale dostępna woda i pokarm; ma ekstremalnie wysoki potencjał reprodukcyjny i co około 20 lat dochodzi do eksplozji jego populacji[4]. Szczur ten prowadzi naziemny, generalnie nocny tryb życia[4], a za dnia odpoczywa w norach[12]. Nory mają zwykle wiele wyjść i jedną centralną komorę, wypełnioną pociętymi źdźbłami trawy. Jest to gatunek stadny, pojedynczy system nor zamieszkuje wiele osobników; w zwykłych latach migrują one między norami w związku z dostępnością pokarmu[12]. W latach eksplozji populacji głód może zmuszać gryzonie do poszukiwania pożywienia za dnia[12]. Po skoku liczebności populacji następuje jej zapaść, gryzonie masowo giną w wyniku głodu (zwierzęta potrafią zjeść cały dostępny na danym obszarze pokarm), drapieżnictwa (liczebność drapieżników rośnie wraz z populacją szczurów), odwodnienia, kanibalizmu i chorób[12][4].
Zachowania agresywne między osobnikami są bardzo częste i wiążą się z licznymi wokalizacjami. Najczęściej wydawane odgłosy to piski, kwiki, zgrzytanie zębami, syczenie i pokasływanie[12].
Populacja i zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
Chociaż szczur długowłosy przez większość czasu ma ograniczony zasięg występowania, jest on wciąż dosyć duży. Liczebność jest bardzo zmienna[4]. Eksplozje populacji w przeszłości zdarzały się częściej niż obecnie, co wiąże się z degradacją środowiska życia szczura[4]. Gatunek jest obecny w obszarach chronionych. Zagrożeniem dla niego może być niszczenie ostoi przez bydło; w latach suszy jest on bardziej narażony na różne czynniki, w tym na drapieżnictwo ze strony zdziczałych kotów. W Australii Zachodniej gatunek zyskał nowe ostoje dzięki irygacji. Ogółem Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje szczura długowłosego za gatunek najmniejszej troski[4][12].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rattus villosissimus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Mus longipilis, Gould., Long-haired Rat, [w:] John Gould, The mammals of Australia, t. 3, Taylor and Francis, 1854, s. 13, DOI: 10.5962/p.312853, LCCN 06032837, OCLC 2687203 [dostęp 2023-01-07] (ang.).
- ↑ Oldfield Thomas, On three new Australian rats, „The Annals and Magazine of Natural History”, 8 (Ninth series), 1921, s. 620, BioStor (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j Woinarski, J. & Aplin, K., Rattus villosissimus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2022-2, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T19371A22445090.en [dostęp 2023-01-07] (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 279. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Rattus villosissimus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-01-07].
- ↑ Edgar R. Waite, XIII.—Observations on Muridae from Central Australia, „Proceedings of the Royal Society of Victoria”, 10, 1898, s. 125–127, BioStor (ang.).
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 478. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 601, 1904. (ang.).
- ↑ a b Edmund C. Jaeger, A source-book of biological names and terms, Springfield, Ill., C.C. Thomas, 1944, s. 15, 26 [dostęp 2023-01-07].
- ↑ Indigenous and exotic non-marine mammals of Australia (excluding External Territories). Ministerstwo Środowiska Australii. [dostęp 2021-02-08]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Ch. Denys, P. Taylor & K. Aplin. Opisy gatunków Muridae: Ch. Denys, P. Taylor, C. Burgin, K. Aplin, P.-H. Fabre, R. Haslauer, J. Woinarski, B. Breed & J. Menzies: Family Muridae (True Mice and Rats, Gerbils and relatives). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 848–849. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).