Szlak Zamków Gotyckich

Szlak Zamków Gotyckich

Dane szlaku
Państwo	Polska
Długość	642 km
Typ	szlak samochodowy

Szlak Zamków Gotyckich

Szlak Zamków Gotyckich – samochodowa trasa turystyczna grupująca 12 gotyckich zamków Warmii, Mazur i Pomorza. Znajdują się wśród nich zarówno zamki biskupie, kapitulne, jak i krzyżackie. Szlak administrowany jest przez Stowarzyszenie Gmin Polskie Zamki Gotyckie. Szlak jest znakowany, istnieją różne warianty jego przebiegu.

Obiekty na szlaku

Zamek krzyżacki w Bytowie

Zamek krzyżacki w Bytowie

Zamek w Bytowie powstawał w latach 1398-1405. Główną osobą odpowiedzialną za prace budowlane był Mikołaj Fellensteyn. W czasie budowy wielkim mistrzem zakonu był Konrad von Jungingen, natomiast funkcję prokuratora bytowskiego pełnił wówczas Jakub von Reinach. Zamek zlokalizowano na wzgórzu górującym nad miastem. Po powstaniu zamek pełnił głównie rolę siedziby administracji zakonnej, strażnicy granicznej i zajazdu dla rycerstwa zachodnioeuropejskiego, podróżującego do Malborka.

Zamek krzyżacki w Malborku

Zamek krzyżacki w Malborku

Zamek w Malborku to trzyczęściowa twierdza obronna w stylu gotyckim o kubaturze ponad 250 000 m³. Składa się z podzamcza, zamku średniego i zamku wysokiego. Jest to jeden z największych zachowanych zespołów gotyckiej architektury na świecie. Pierwotna nazwa zamku używana przez zakon krzyżacki brzmiała Marienburg, czyli Gród Marii. Od 14 września 1309 do 1457 zamek w Malborku był siedzibą wielkiego mistrza krzyżackiego, a miasto stolicą państwa zakonnego.

Zamek krzyżacki w Sztumie

Zamek w Sztumie

Zamek w Sztumie został wybudowany przez zakon krzyżacki w latach 1326-1331 w miejscu wcześniejszych umocnień pruskich. Powstał na niewielkiej wyniosłości, na wyspie pośrodku dawnego Jeziora Białego. Zamek odgrywał rolę przyczółka osłaniającego od południa warownię malborską, był także letnią rezydencją wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego. Sztumska warownia pozostała w rękach zakonu do 6 stycznia 1468 r., kiedy została włączona do Prus Królewskich i na długie lata stała się rezydencją polskich starostów. Na zachód od zamku utworzono miasto lokacyjne w roku 1416.

Po XIX-wiecznych rozbiórkach ze średniowiecznej zabudowy zamku przetrwały: główne skrzydło południowe, fragmenty skrzydła wschodniego, brama wjazdowa, studnia oraz fragmenty dwóch baszt i murów obronnych. Bractwo Rycerzy Ziemi Sztumskiej przypomina mieszkańcom i turystom bogatą przeszłość historyczną miasta, organizując turnieje rycerskie i pokazy walk. Na terenie zamku odbywają się także plenery malarskie i wystawy.

Zamek Kapituły Pomezańskiej w Kwidzynie

Zamek w Kwidzynie

Obiekt wzorowany na zamkach krzyżackich. Czteroskrzydłowy z krużgankowym dziedzińcem wewnętrznym. Naroża są akcentowane kwadratowymi wieżami, z wyjątkiem naroża pd.-wsch., gdzie stoi wysoka główna wieża, będąca jednocześnie dzwonnicą katedry. Do elewacji zachodniej dostawione jest największe na terenie państwa krzyżackiego gdanisko, połączone z zamkiem gankiem wspartym na 5 wysokich arkadach. Od północy znajduje się wieża studzienna połączona dwiema arkadami z zamkiem, tzw. małe gdanisko. Zamek zaczęto budować ok. 1322, ukończono w drugiej połowie XIV w. Skrzydła południowe i zachodnie zostały rozebrane w końcu XVIII w., od tego czasu wnętrza kilkakrotnie przebudowywano na potrzeby urzędów, a w latach 1855-1875 budowlę poddano rekonstrukcji. Obecnie mieści się tutaj muzeum.

Zamek Kapituły Warmińskiej w Olsztynie

Zamek Kapituły Warmińskiej w Olsztynie

Zamek stanowił siedzibę administratora dóbr ziemskich kapituły warmińskiej. Najsławniejszym administratorem pełniącym te obowiązki w latach 1516-1521 był Mikołaj Kopernik. Największa sala ekspozycyjna to dawny refektarz z finezyjnym sklepieniem kryształowym z ok. 1520 r. Obecnie w zamku mieści się Muzeum Warmii i Mazur.

Zamek zbudowany w latach 1346-1353, składał się z jednego skrzydła po północno-wschodniej stronie czworokątnego dziedzińca. Dojście do zamku, otoczonego pasem murów obronnych i fosą prowadziło od strony Łyny mostem zwodzonym. Południowo-zachodnie skrzydło zamku zbudowano w XV wieku. Wieżę z połowy XIV wieku, położoną w zachodnim narożniku dziedzińca, przebudowano w początku XVI wieku, nadając jej kształt okrągły na czworokątnej podstawie, a wysokość 40 m. Jednocześnie zamkowe mury obronne podwyższono do wysokości 12 m i uzupełniono drugim pasem niższych murów, wzmocnionych basztami. System zamkowych murów połączono częściowo z murami miejskimi, przez co zamek stał się jak gdyby potężnym bastionem wysuniętym poza miasto i broniącym do niego dostępu. Zamek należał do kapituły warmińskiej, która, wraz z biskupem warmińskim, do 1454 r. podlegała wojskowej opiece zakonu krzyżackiego. Z tego względu odegrał sporą rolę podczas wojen polsko-krzyżackich. W 1410 r., po bitwie pod Grunwaldem, poddał się bez walki Polakom, w 1414 r. zaś zdobyli go oni po kilkudniowym oblężeniu. W czasie wojny trzynastoletniej (1454-1466) przechodził z rąk do rąk. Krzyżacy zagrozili zamkowi i miastu jeszcze w 1521 r., obrona jednak była tak skuteczna, że poprzestali po jednym, nieudanym szturmie. Kapituła powierzała zarządzanie komornictwem olsztyńskim wybieranemu co roku ze swego grona kanonikowi nazywanemu administratorem. W latach 1516-1521, z krótką przerwą, administratorem komornictwa olsztyńskiego był Mikołaj Kopernik. On właśnie przygotował obronę Olsztyna przed najazdem krzyżackim. W XVI wieku gościli tu też dwaj biskupi warmińscy, a zarazem wielcy pisarze: Jan Dantyszek – „pierwszy poeta sarmacki”, obdarzony cesarskim wawrzynem za „pieśni łacińskie” (1538, 1541) oraz Marcin Kromer z równą swobodą tworzący po łacinie i po polsku dzieła naukowe i literackie (1580). Kromer poświęcił wówczas kaplicę św. Anny, niedawno zbudowaną w południowo-zachodnim skrzydle zamku, a obdarzoną misternym siatkowym sklepieniem.

Z czasem oba skrzydła zamku utraciły militarne znaczenie, a dla celów mieszkalnych stały się mało dogodne. W 1758 r. doprowadzono więc do zamku dojazd od strony miasta i zbudowano z tej strony skrzydło pałacowe, jednocześnie likwidując podgrodzie i część murów.

W 1779 r. zatrzymywał się tutaj Ignacy Krasicki. Po zaborze Warmii (1772) zamek przeszedł na własność zarządu państwowych majątków ziemskich. W 1845 r. most nad fosą zastąpiono groblą łączącą zamek z miastem, fosę zaś osuszono. W latach 1901-1911 przeprowadzono generalny remont zamku, naruszono jednakże przy tym wiele fragmentów zabytku, m.in. zmieniono poziom podłóg, a w krużganku wprawiono futryny okienne. Wieżę, przez z górą sto lat pozbawioną hełmu, uwieńczono ponownie w 1926 r. W 1921 r. w salach zamku umieszczono muzeum. Zamek także i dzisiaj służy celom muzealnym. W 1945 r. zamek stał się siedzibą Muzeum Mazurskiego, które dzisiaj nosi nazwę Muzeum Warmii i Mazur. Oprócz działalności wystawienniczej dużą popularnością cieszą się imprezy organizowane tu w ramach Olsztyńskiego Lata Artystycznego (OLA) jak wieczory zamkowe i „Niedziele w Muzeum”.

Zamek krzyżacki w Nidzicy

Zamek krzyżacki w Nidzicy

Budowę zamku rozpoczęto około 1370 r., a w 1409 roku rezydował już w nim krzyżacki prokurator. Twierdza została zbudowana z cegły na wysokiej kamiennej podmurówce. Na poddaszu, w grubości murów, obiegają zamek krużganki obronne zarówno od strony zewnętrznej, jak i od strony dziedzińca. Elewacja od strony zachodniej pokryta jest ciemną cegłą. Zewnętrzną fasadę zdobią też duże ostrołukowe gotyckie okna. W jednej z sal zamkniętej absydą, w której widoczne do dziś są freski z przełomu XIV i XV wieku. Środkowa część odgrywała rolę refektarza z czytelnym, choć zniszczonym malowidłem ściennym świętej Weroniki w adoracji aniołów. Refektarz sąsiadował z kancelarią wójta. Spichrze i krużganki obronne mieściły się na ostatnim piętrze zachodniej części zamku. Wieże kryte dachami namiotowymi ozdobiono wnękami i płaskimi dekoracjami, W piwnicach wież znajdowało się więzienie. Nad bramą była zajmująca dwie kondygnacje kaplica zamkowa. W tej części zamku ulokowano komnaty dla gości zakonu, tu też mieszkał wójt oraz kapelan. Rycerze, giermkowie i służba zbrojna kwaterowali w bocznych skrzydłach budowli. Na dziedzińcu zamkowym widoczna była niegdyś studnia zaopatrująca załogę w wodę. W południowo-wschodnim narożniku wznosiła się okrągła wieża. Ślimakowe schody wieży wiodły do pomieszczeń mieszkalnych wschodniego skrzydła. Przedzamcze otoczone murem zbudowano w XVI wieku. To tam znajdowały się stajnie, pracowali rzemieślnicy i zamieszkiwała służba. Drugie, nieistniejące już dziś przedzamcze spłonęło w 1784 roku. W jego miejscu rośnie dziś leciwy dąb. Pod koniec XV wieku zamek otoczono murem zewnętrznym uzbrojonym w dwie okrągłe basteje przystosowaną do broni palnej.

Najwięcej zniszczeń dokonali na zamku żołnierze francuscy, stacjonujący tutaj z przerwami w latach 1806-1812. Od całkowitej ruiny zdewastowany przez napoleończyków gmach uratował radca sądowy Ferdynand Tymoteusz Gregorovius, skuteczny pomysłodawca odbudowy (1828-1830) średniowiecznej twierdzy z przeznaczeniem na siedzibę sądu, prywatne mieszkania oraz więzienie. Jednak Gregorovius zastrzegł by nidziczanie wybudowali mu pomnik. Pomnik wybudowany został dopiero po ponad siedemdziesięciu latach od odbudowy zamku. Pomnik mieści się w parku zamkowym. W 1945 roku zamek nie miał już tyle szczęścia – zbombardowany przez Rosjan spłonął, tracąc stropy i część murów. Szybko jednak podjęto decyzję o jego odbudowie, w 1949 obiekt odgruzowano, a trzy lata później ruszyły pierwsze prace zabezpieczające. Pełną restaurację zabytku, łącznie z konserwacją zachowanych malowideł w kaplicy i refektarzu, zakończono w 1965, po czym uroczyście oddano go w użytkowanie lokalnym instytucjom kulturalno-społecznym.

Aktualnie zamek służy za miejskie centrum biznesu, kultury i rozrywki. Mieści się w nim: Muzeum Ziemi Nidzickiej z ekspozycją etnograficzno-historyczną, Nidzicki Ośrodek Kultury, Bractwo Rycerskie Komturii Nidzickiej, Galeria Autorska Hieronima Surpskiego, pracownia rzeźby i biblioteka miejska. Działa tutaj również hotel oraz restauracja. Wstęp na przedzamcze i na dziedziniec zamku wysokiego wolny, do muzeum płatny. Kompleks otoczony jest gęstym XIX-wiecznym parkiem, który w dużym stopniu zasłania widok na zamek.

Zamek krzyżacki w Ostródzie

Zamek w Ostródzie

Ruiny zamku Biskupów Pomezańskich w Prabutach

Ruiny Zamku Biskupów Pomezańskich w Prabutach

Zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim

Zamek w Lidzbarku Warmińskim

Zamek w Lidzbarku należy do najcenniejszych zabytków architektury gotyckiej nie tylko w Polsce. Rozpoczęta w połowie XIV w. budowa zamku w jego pierwotnym kształcie realizowana była przez biskupów od Hermana z Pragi do Henryka Sorboma. W czasie kadencji biskupa Sorboma dziedziniec zamku otoczony został dwukondygnacyjnymi krużgankami. Budynek zamku wzniesiony został na planie czworoboku o wymiarach 48,5x48,5 m. Wybudowany w widłach rzek Łyny i Symsarny zamek chroniony był dodatkowo murami obwodowymi i fosami od południa i wschodu (wschodnia fosa równoległa do rzeki Symsarny). W części południowej zamku zlokalizowano przedzamcze. Dojazd do zamku z miasta odbywał się przez Bramę Młyńską po moście przez Łynę do jakby północnego przedzamcza, gdzie zlokalizowany był młyn wodny. Dalej przejechać trzeba było wzdłuż zachodniej strony zamku przez kilka bram do przedzamcza od strony południowej. Przedzamcze to od zamku właściwego oddzielone jest suchą fosą. Po przejechaniu mostu na wymienionej fosie można było się dostać na dziedziniec zamkowy przez bramę usytuowaną w centralnej części skrzydła południowego. Bryłę zamku w narożu północno-wschodnim zdobi wieża wysoka, a w pozostałych narożach wieżyczki na konsolach. Wieżyczki te dobudowano po pożarze zamku w 1442 r. Ostateczny kształt te wieżyczki uzuskały w czasie rządów biskupa Watzenrodego.

Zamek posiada piwnice, które służyły jako magazyny żywności, więzienie oraz w ich w części znajdowały się piece do ogrzewania zamku ciepłym powietrzem. Obecnie część piwnic pod skrzydłem wschodnim zamku przeznaczona jest na sale ekspozycyjne (elementy architektury ogrodowej i armaty z herbami biskupów).

W pomieszczeniach parteru głównej bryły zamku znajdowały się: w skrzydle zachodnim kuchnia, północnym browar i piekarnia, wschodnim magazyny żywnościowe, południowym zbrojownia i szkoła dla chłopców pruskich.

Dziedziniec lidzbarskiego zamku ze względu na krużganki przypomina dziedziniec Królewskiego Zamku na Wawelu. Z dziedzińca lidzbarskiego zamku przechodzi się po kamiennych schodach (z początków XVII w.) na główną kondygnację, gdzie znajdują się pomieszczenia reprezentacyjne lidzbarskiego zamku.

Architektura zamku uzupełniona była przez dobudowany w 1673 r. przy skrzydle południowym pałac (zamek średni) przez biskupa warmińskiego Wydżgę. Z pałacu tego korzystało 8 biskupów. Pałac został rozebrany w latach 1839-1840. Pozostał po nim zarys fundamentów – między południowym skrzydłem zamku a suchą fosą znajdującą się między zamkiem a południowym przedzamczem. Na dziedzińcu przedzamcza w centralnym miejscu znajduje się barokowy pomnik św. Katarzyny z 1756 r., ufundowany przez biskupa Grabowskiego. W II poł. XIX w. restaurację zamku prowadził konserwator królewski Ferdinand von Quast.

Zamek krzyżacki w Kętrzynie

Zamek krzyżacki w Kętrzynie

Budowa zamku rozpoczęła się w tym samym okresie co budowa kościoła św. Jerzego. Zamek stanął w południowo-wschodnim narożu miasta, jako trójskrzydłowy obiekt, zamknięty od strony zachodniej ścianą kurtynową z bramą. Skrzydła zamku od strony dziedzińca obiegał drewniany krużganek, na dziedzińcu stała studnia. Najważniejszą częścią zamku było jego skrzydło północne. Pozostałe skrzydła pełniły funkcje gospodarcze. Pod koniec XIV wieku zamek został otoczony murami z bramą przejazdową od strony miasta. Warownia nie miała charakterystycznej dla budowli krzyżackiej wieży i przedzamcza. Spiętrzenie rzeki Guber utworzyło Staw Młyński (zasypany w 1910) osłaniający zamek od strony południowej. Od wschodu zamek chroniony był fosą, którą płynęła woda z jeziora położonego na północ od miasta. Zamek w XVII wieku był wielokrotnie przebudowywany. W 1945 roku spłonął. W latach 1962-1967 mury zamku zostały zrekonstruowane na podstawie zachowanych rycin z XIX wieku. Wnętrza są współczesne i dostosowane do potrzeb znajdujących się w nim: Muzeum i Biblioteki. Organizatorem Muzeum w Kętrzynie była Zofia Licharewa.

Zamek krzyżacki w Rynie

Zamek w Rynie

Zamek zbudowano pod koniec XIV w. w miejscu istniejącego w tym miejscu wcześniej grodu plemienia Galindów, pomiędzy dwoma jeziorami, z których jezioro Ołów stanowiło naturalną fosę.

Warownię budowano w dwóch fazach – pierwsza trwała do roku 1376. W drugiej fazie, od roku 1377, dodano mury obwodowe na planie prostokąta o wymiarach 44m na 52m. W zachodnim narożu usytuowano kwadratową wieżę.

Zamek budowano na siedzibę prokuratora podległego komturstwu brandenburskiemu. Jednakże w roku 1393 Ryn został nagle stolicą okręgu zwanego komturstwem (zamiast planowanych Barcian), pomimo że zamek nie miał jeszcze wtedy piętra. Zrezygnowano wówczas z budowy jednego z zamkowych skrzydeł aby szybciej wykończyć powstałe już budynki. Pierwszym ryńskim Komturem był od 1394 r. Fryderyk von Wallenrod. Być może jego postać skłoniła Adama Mickiewicza do napisania poematu Konrad Wallenrod. Ryn był siedzibą komturstwa do 1422 r. gdy na 46 lat ponownie stał się siedzibą prokuratorii. Po II pokoju toruńskim od 1468 r. Ryn stał się ponownie siedzibą komturstwa. W poł. XV w. zamek nie oparł się oblężeniu opowiadającym się po stronie Polski powstańcom Związku Pruskiego. Ocalałych, zbiegłych Krzyżaków topiono w okolicznych jeziorach i bagnach. W krzyżackie władanie powrócił po niespełna roku, odbity przez zaciężne wojska krzyżackie. Po sekularyzacji zakonu krzyżackiego tereny, na których znajduje się zamek, stały się lennem Królestwa Polskiego. W związku z tym, w 1525 r., zlokalizowano na zamku starostwo. Po tym wydarzeniu znacznie rozbudowano zamek. Powstała okrągła wieżyczka wewnętrzna i skrzydło południowe z przejazdem bramnym. W 1657 r., na Ryn najechali Tatarzy hetmana Gosiewskiego, którzy spalili zamek.

W 1752 r. budowla przestała być rezydencją wójtów łowczych i stała się własnością prywatną. W 1794 r. został wystawiony na licytację. W 1853 r. zamek kupiła rejencja w Gąbinie i przebudowała go na więzienie. W 1881 r. miał miejsce pożar, po którym rozpoczęto kolejną przebudowę. Prace budowlane ciągnęły się aż do 1911 r.

W latach 1939-1945 Niemcy urządzili w nim więzienie karne dla polskich robotników przymusowych. W 1942 r. stworzono w nim obóz dla Belgów, Czechów, Francuzów i Norwegów. Po 1945 roku zamek stał się siedzibą urzędu miejsko-gminnego, domu kultury, biblioteki i muzeum, które mieściły się w nim do roku 2000. W dniu 6 sierpnia 2006 roku otworzono na zamku Mazurskie Centrum Kongresowo-Wypoczynkowe.

Zamek krzyżacki w Gniewie

Zamek krzyżacki w Gniewie

Krzyżacki zamek na planie czworoboku. Zbudowany pod koniec XIII i w 1. połowie XIV wieku był najpotężniejszą twierdzą zakonu na lewym brzegu Wisły, stanowił siedzibę komtura. Podczas rozbiorów wielokrotnie zmieniał swą funkcję, służąc m.in. za spichlerz (w tym celu przebudowany w XVIII w.) i więzienie. Rekonstruowany po połowie XIX w., wtedy też rozebrano dużą czworoboczną wieżę w narożu wschodnim i zastąpiono ją wieżyczką. Spłonął w pożarze w 1921 r. Odbudowa zabytku rozpoczęła się w latach 1968-1974, a jej sponsorem były Zakłady Mechanizmów Okrętowych „FAMA”. Drugi etap odbudowy rozpoczął się w 1992 r. z inicjatywy Urzędu Miasta i Gminy. Dziś zamek tętni życiem – odbywają się tu turnieje rycerskie, pokazy kowalstwa artystycznego, kolonie (Letnia Szkoła Magii) i inne imprezy.

Zamek krzyżacki w Nowem nad Wisłą

Główne skrzydło zamku w Nowem

Zamek został zbudowany w połowie XIV w. przez zakon krzyżacki na miejscu pomorskiego kasztelu. Niegdyś wschodnie skrzydło główne i północne pomocnicze, uzupełnione murami i wieżami. Po 1465 roku siedziba starostów nowskich, mocno zdewastowany podczas wojen szwedzkich. Po I rozbiorze w znacznym stopniu rozebrany, zachowane skrzydło główne przekształcono w zbór ewangelicki. Potem było magazynem i remizą. W końcu lat 70. rozpoczęto jego adaptacje na obiekt upowszechniania kultury, zakończoną w 1992 roku.

Zamek krzyżacki w Człuchowie

Zamek człuchowski – zamek krzyżacki położony w Człuchowie, drugi po Malborku pod względem wielkości w Polsce. Był najtrudniejszym do zdobycia obiektem na Pomorzu i siedzibą komtura i konwentu krzyżackiego. Rezydował w nim Ulrich von Jungingen i Konrad von Wallenrode.

Zobacz też

• Zamek krzyżacki w Pasłęku
• Zamek w Szymbarku

Bibliografia

• Stowarzyszenie Gmin „Polskie Zamki Gotyckie”.
• Prezentacja szlaku zamków i muzeów, atrakcji kulturowo-historycznych regionu Morza Bałtyckiego. [dostęp 2007-12-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-09)].
• Mapa Szlaku Zamków Gotyckich.
• Przebieg szlaku
• Interaktywna mapa Szlaku Zamków Gotyckich wraz ze zdjęciami.