Szopka w Panewnikach
Szopka w Panewnikach – największa w Europie szopka ołtarzowa zbudowana wewnątrz świątyni, wznoszona przez zakonników i wiernych w okresie świąt Bożego Narodzenia w bazylice św. Ludwika Króla i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Katowicach-Panewnikach[1][2][3].
Szopkę można oglądać od świąt Bożego Narodzenia do pierwszych dni lutego[4]. W okresie bożonarodzeniowym organizowane są adoracje stanowe i dla różnych grup, np. chórów i zespołów śpiewaczych, w których biorą udział katowiccy biskupi[5].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Początki budowy szopki sięgają 1908 r., kiedy to zaraz po konsekracji bazyliki przez kardynała Georga Koppa, zakonnicy przygotowali pierwszą skromną stajenkę[6][7]. W zapisach kronikarskich klasztoru panewnickiego znajdują się notatki dotyczące budowy żłóbka w 1913 r. Pracom przewodniczył mistrz stolarski br. Ubald Miera OFM. Pierwsze panewnickie żłóbki wznoszone były w miejscu, w którym dzisiaj znajduje się kaplica św. Antoniego Padewskiego (prawa strona transeptu). Po 1927 r., gdy wybudowano ołtarz św. Antoniego, stajenkę zaczęto przygotowywać po przeciwległej stronie, w absydzie dzisiejszej kaplicy św. Franciszka z Asyżu (lewa strona transeptu). W 1926 r. dodano tło przedstawiające Jerozolimę, zaś w 1933 r. scenerię gwieździstego nieba[6].
Pierwszy raz wybudowano stajenkę w centralnej części bazyliki nad ołtarzem głównym po II wojnie światowej w 1949 r. Od tego czasu zaczęto stawiać tymczasowy ołtarz w dolnej części prezbiterium, który po Soborze Watykańskim II stał się głównym ołtarzem świątyni. W latach powojennych kierownikami prac przy wznoszeniu panewnickiego żłóbka byli: br. Krzysztof Piątyszek OFM, br. Fabian Fryc OFM, Franciszek Falkus oraz Edward Kuczmik. Osoby te znacznie rozbudowały szopkę, ubogacając ją w coraz to nowe elementy architektoniczne (młyny, studnie, domy), dbając jednocześnie o to, by każdego roku misterium betlejemskie zostało przedstawione w różniący się od poprzednich sposób. W pracach brali również udział klerycy z Wyższego Seminarium Duchownego Braci Mniejszych. Instalację elektryczną rozbudowali Andrzej Brożyna, Jakub Wawro oraz br. Ksawery Majewski OFM. Głównie z ich inicjatywy w szopce pojawiały się w latach 90. XX wieku instalacje wodne i urządzenie produkujące efekty świetlne i dymne. Od 1995 r. pracami kieruje artysta rzeźbiarz z Jaworzynki Trzycatka Paweł Jałowiczor[6].
Wielkość i elementy dekoracji
[edytuj | edytuj kod]
W 2006 r. konstrukcja miała 25 m wysokości, 20 m szerokości i 12 m głębokości i zajmowała powierzchnię około 730 m². Co roku wymiary szopki ulegają zmianie[8]. Stajenka budowana jest z bali i desek jodłowych. Nad szopką rozciąga się – namalowane na płótnie – sklepienie niebieskie, jakie pojawia się w wigilijną noc nad Katowicami.
Wewnątrz rozstawiane są figury z gipsu, drewna i masy żywicznej. Najstarsze wykonane zostały w drugiej połowie XIX w. (pastuszek z barankiem i kobieta z dzbanem z drewna lipowego)[9]. Figury Maryi i Józefa mają po 95 cm. Figurka Dzieciątka Jezus, długości 44 cm, sprowadzona została staraniem o. Damiana Szojdy OFM w 1981 roku z Betlejem. Wszystkich figur, które nie są wystawiane każdego roku, jest około 120[6].
Pod koniec lat 90. XX w. w szopce zaczęto coraz częściej umieszczać wypchane zwierzęta. Obok figur i konstrukcji drewnianych budowniczowie wstawiają na metalowy podest podtrzymujący przedstawienie betlejemskiej sceny naturalne choinki i rośliny domowe w doniczkach, m.in. jukki, araukarie i palmy[6].
Najnowszą tradycją panewnickiej szopki jest przedstawianie na dobudowywanych po 2005 r. w sklepieniach kaplic świętych Ptolemeusza i Romana oraz Matki Bożej Częstochowskiej podestach scen z historii franciszkanów i innych odnoszących się do haseł roku duszpasterskiego Kościoła katolickiego w Polsce. Ten swego rodzaju bożonarodzeniowy tryptyk, w którego skład wchodzą sceny boczne i sama stajenka w głównym ołtarzu bazyliki, ma szerokość 22,5 m[6].
Inne konstrukcje bożonarodzeniowe na terenie sanktuarium
[edytuj | edytuj kod]
Poza szopką we wnętrzu panewnickiej bazyliki od 1994 r. w pomieszczeniach klasztornych udostępniana jest szopka ruchoma z poruszającymi się figurami ważnych postaci z historii Kościoła i Polski, są to: św. Franciszek z Asyżu, św. Klara z Asyżu, św. Antoni Padewski, św. Maksymilian Kolbe, kard. Stefan Wyszyński, św. Wojciech, bł. Matka Teresa z Kalkuty, św. Jan Paweł II, bł. Jerzy Popiełuszko, Jan III Sobieski, św. Jadwiga Królowa, św. Ludwik IX, Bolesław Chrobry, Mieszko I, św. Jacek Odrowąż oraz Trzej Królowie[6]. W ekspozycji przy ruchomej szopce prezentowane są szopki śląskie i z krajów misyjnych[10].
W klasztornym ogrodzie od 2002 r. przygotowywana jest żywa szopka ze zwierzętami oraz podświetlane instalacje (od 2023 r.)[11].
Konotacje w kulturze
[edytuj | edytuj kod]W 1998 r. Magdalena Piekorz nakręciła film dokumentalny pt. Franciszkański spontan poświęcony stawianiu szopki w Panewnikach, który w roku następnym został wyróżniony na Małym Przeglądzie Form Dokumentalnych w Szczecinie[12].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ PAP: Największa w Europie szopka u franciszkanów w Panewnikach. wiadomosci.wp.pl, 24 grudnia 2008. [dostęp 2010-03-19]. (pol.).
- ↑ Magdalena Foltys: Największa szopka w Katowicach – Panewnikach. mmsilesia.pl, 6 stycznia 2009. [dostęp 2010-03-19]. (pol.).
- ↑ Paweł Kiliański: Największa szopka w Europie? Wyłącznie w Katowicach. wiadomosci24.pl, 28 grudnia 2009. [dostęp 2010-03-19]. (pol.).
- ↑ Syrach Janicki: Jubileusz 100-lecia konsekracji bazyliki w Panewnikach. Jaworzynka-Panewniki: Klasztor Franciszkanów w Panewnikach, 2008, s. 60-62.
- ↑ Franciszek Mróz: Sanktuaria Pańskie prowadzone przez Braci Mniejszych. W: Kościół w Polsce. Jan Walkusz (red.). T. IX: Dzieje i kultura. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2010, s. 102. ISBN 978-83-7363-991-1.
- ↑ a b c d e f g Stefan Gierlotka: Betlejka panewnicka, czyli żłóbek bożonarodzeniowy w Bazylice Ojców Franciszkanów w Katowicach Panewnikach. Katowice: Śląsk, 2008. ISBN 978-83-7164-566-2.
- ↑ o. Alan Rusek OFM: Żłóbek. parafia.panewniki.pl. [dostęp 2010-03-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-03)]. (pol.).
- ↑ MUSIC IN SILESIA. centros.edu.xunta.es. [dostęp 2010-03-19]. (ang.).
- ↑ Szopka w Panewnikach – największa w Europie szopka zbudowana wewnątrz świątyni. pijarzy.pl. [dostęp 2010-03-19]. (pol.).
- ↑ Alan Rusek. Żłóbek wpisany w jubileusz. „Głos św. Ludwika”, s. 8-10, 2008-01-01. Katowice: Parafia św. Ludwika Króla i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Katowicach Panewnikach. (miesięcznik parafialny).
- ↑ Świąteczny ogród klasztorny u Franciszkanów / Katowice-Panewniki. youtube.com, 2024-01-09. [dostęp 2024-01-26].
- ↑ Franciszkański spontan. www.filmpolski.pl. [dostęp 2010-03-18].
