Szymon Konarski (powstaniec)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Szymon Konarski
Janusz Hejbowicz, Janusz Niemrawa
Ilustracja
Portret Szymona Konarskiego (anonim, przed 1839, olej na płótnie)
Data i miejsce urodzenia

5 marca 1808
w Dobkiszkach

Data i miejsce śmierci

27 lutego 1839
w Wilnie

Przyczyna śmierci

rozstrzelanie

Miejsce spoczynku

cmentarz kalwiński w Wilnie

Narodowość

Polak

Edukacja

szkoła wojewódzka w Łomży

Wyznanie

kalwinizm

Rodzice

Jerzy Stefan Konarski, Paulina z Wiszniewskich Konarska

Multimedia w Wikimedia Commons
Konarski torturowany w celi więziennej, młodzieńczy obraz Jana Matejki z 1850 roku

Szymon Konarski, ps. „Janusz Hejbowicz”, „Janusz Niemrawa” (ur. 5 marca 1808 w majątku Dobkiszki k. Olity, zm. 27 lutego 1839 w Wilnie) – polski działacz niepodległościowy, powstaniec listopadowy, członek Młodej Polski i Stowarzyszenia Ludu Polskiego.

Młodość[edytuj | edytuj kod]

Pochodził z rodziny szlacheckiej wyznania ewangelicko-reformowanego, został ochrzczony w zborze ewangelicko-reformowanym w Serejech.[1] Ojciec, Jerzy Stefan, był porucznikiem w brygadzie kawalerii narodowej, brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 roku, jak również insurekcji kościuszkowskiej, jako pułkownik osiadł w obwodzie kalwaryjskim, gdzie został sędzią. Z kolei dziad po mieczu, Jakub, był generałem buławy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Matka Paulina z Wiszniewskich – córką członka Rady Najwyższej Rządowej Litewskiej[2]. Konarski miał młodszego brata Stanisława[3]. Rozpoczął naukę w wieku lat dziewięciu w szkole podwydziałowej w Sejnach, a następnie w szkole wojewódzkiej w Łomży[4]. Konarski wyznawał kalwinizm[2].

22 marca 1826 roku wstąpił do pułku strzelców pieszych jako szeregowiec[4], a już 10 października 1827 roku otrzymał awans na podoficera. W czasie powstania listopadowego awansował na podporucznika, brał udział m.in. w bitwach pod Okuniewem, Wawrem, Grochowem i Liwem. Wyprawił się pod dowództwem gen. Dezyderego Chłapowskiego na Litwę[5] i stamtąd dostał się do pruskiej niewoli, w której spędził trzy miesiące[6].

Na emigracji[edytuj | edytuj kod]

W marcu 1832 roku przybył do Besançon, gdzie zajął się studiowaniem dzieł francuskiej myśli polityczno-społecznej[7] i nauką zegarmistrzostwa[8].

W 1832 roku Konarski wstąpił do loży masońskiej[9] i wkrótce rozpoczął działalność polityczną. Organizacje republikańskie chciały w tym roku obalić władzę Ludwika Filipa i przenieść rewolucję na Niemcy, Włochy i Polskę. Wyprawa do Polski Józefa Zaliwskiego miała być częścią tej akcji[10]. Sam Konarski, będąc ochotnikiem, został mianowany okręgowym na obwód mariampolski i kalwaryjski. W początkach 1833 roku dotarł na miejsce, spotkał się tam z matką i bratem. Wobec obojętności ludności polskiej został zmuszony do przekroczenia granicy pruskiej[11]. Ponownie został zatrzymany przez Prusaków i aresztowany, w końcu wypuszczono go do Belgii. Przez pewien czas mieszkał w Brukseli, utrzymywał się z gry na flecie i zegarmistrzostwa. Pod koniec 1833 roku Rada Gospodarcza Polaków w Szwajcarii ściągnęła go do Bienne[8]. W 1833 roku emigranci polscy podpisali układ z Młodymi Włochami, w myśl którego Polacy utworzyli oddział do walki przeciwko Karolowi Albertowi królowi sardyńskiemu. W jego skład wszedł również Konarski. Wyprawa pod dowództwem gen. Girolamo Ramorina zakończyła się kompletną klęską wskutek błędów w dowodzeniu Ramorina[12].

Po katastrofie sabaudzkiej Konarski wstąpił do Młodej Polski, która była częścią Młodej Europy. W tym czasie wystąpił przeciwko dyplomatycznej grze Adama Czartoryskiego i w Nowej Polsce nazwał księcia nieprzyjacielem emigracji polskiej[13]. W trakcie kilkakrotnych wyjazdów do Paryża spotkał Jana Czyńskiego, który zaczął wpływać na poglądy polityczne Konarskiego[14]. Poprzez Czyńskiego na postawę Konarskiego wpłynęły również poglądy Pawła Pestla[15]. W 1835 roku zaczął z Czyńskim wydawać dwutygodnik „Północ”[16], a także nawiązał współpracę ze Związkiem Dzieci Ludu Polskiego[17]. Z polecenia Związku miał udać się do Polski, jednak został aresztowany przez policję i otrzymał nakaz opuszczenia Francji. Podobny nakaz otrzymali równie radykalni Leon Zaleski i Adam Sperczyński[18]. Zostało to potraktowane jako intryga Czartoryskiego i wywołało kolejne ataki na obóz arystokratyczny[19]. Konarski wyjechał do Wielkiej Brytanii, a następnie do Brukseli, gdzie odbył rozmowy m.in. z Joachimem Lelewelem. W wyniku tych rozmów ustalono cele oraz plan działania Konarskiego w kraju[20].

Powrót do kraju[edytuj | edytuj kod]

W lipcu 1835 roku z fałszywym paszportem i przybranym nazwiskiem Burhardt Sievers dotarł do Wolnego Miasta Krakowa[21]. W Krakowie, razem z braćmi Leonem i Adolfem Zaleskimi, z którymi przybył do miasta, wstąpił do Stowarzyszenia Ludu Polskiego[22]. Stowarzyszenie, które ideowo nawiązywało do Młodej Polski[23], dzieliło się na tzw. zbory ziemskie (Królestwo Kongresowe, Galicja, Wielkie Księstwo Poznańskie i ziemie zaboru rosyjskiego: Litwa, Wołyń, Podole i Ukraina), które z kolei podlegały Zborowi Głównemu. Konarski wraz z Napoleonem Nowickim mieli zorganizować prowincje zaboru rosyjskiego[24]. Na przełomie lipca i sierpnia pod nazwiskiem Janusz Hejbowicz przekroczył granicę rosyjską[25]. Początkowo zamieszkał w Ołyce na Wołyniu i rozpoczął agitację rewolucyjno-demokratyczną[26]. W okresie tym na ziemiach zabranych działały różne organizacje konspiracyjne, którym brakowało centralizacji[27]. Konarski starał się połączyć je w Związek Ludu Polskiego. W tym celu podróżował po ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej[28]. 3 czerwca 1837 roku w Berdyczowie nastąpiło utworzenie jednolitej organizacji ZLP z Konarskim jako przewodniczącym[29]. W trakcie dalszej działalności nawiązał współpracę m.in. ze Związkiem Studentów Akademii Medyko-Chirurgicznej w Wilnie[30], Andrzejem Towiańskim[31] i Polakami mieszkającymi w Petersburgu. Starał się także podjąć współpracę z Rosjanami. Jednocześnie utrzymywał korespondencję z Joachimem Lelewelem[32].

Proces i stracenie[edytuj | edytuj kod]

Za sprawą Ludwika Filipa Rosjanie dowiedzieli się o działalności radykalnych polskich stronnictw emigracyjnych i Konarskiego[33], którego car rozkazał aresztować. 27 maja 1838 roku w Krzyżówce opodal Wilna Konarski wraz z Ignacym Rodziewiczem zostali pojmani. Osadzono ich w więzieniu urządzonym w części dawnego wileńskiego klasztoru bazylianów. Śledztwo prowadził sadystyczny książę Aleksy Trubeckoj, wkrótce Rodzewicz załamał się i zaczął zeznawać. Po aresztowaniu Antoniego Orzeszki zatrzymania objęły cały zabór rosyjski. Jednocześnie mimo wymyślnych tortur Konarski przyjął całą winę na siebie i starał się przedstawiać swoich towarzyszy jako osoby manipulowane przez niego[34]. W sprawozdaniu dla generała-gubernatora wileńskiego Jurija Dołgorukowa(inne języki) jeden z kniaziów torturujących Konarskiego pisał tak: Ten zatwardziały zbrodniach nic nie wyznał, nikogo nie wydał z uporem niewybaczalnym…[35]. W więzieniu Konarski nawiązał współpracę ze strażą, a porucznik Mikołaj Kuźmin-Korowajew próbował zorganizować ucieczkę, sam jednak został aresztowany i skazany na śmierć przez ćwiartowanie (karę zamieniono na dożywotnie zesłanie)[36].

Wyrokiem sądu Konarskiego skazano na rozstrzelanie. 27 lutego 1839 roku, w Wilnie w godzinach rannych wykonano wyrok[37]. Jego grób został stratowany końmi, by nigdy go nie odnaleziono. We wrześniu 1839 roku zwłoki Konarskiego potajemnie zostały przeniesione i pochowane przez Antoninę Śniadecką przy asyście kilku oficerów na cmentarzu kalwińskim w Wilnie[38].

W 1924 roku w miejscu stracenia Konarskiego w Wilnie, w 85. rocznicę jego śmierci, wzniesiono upamiętniający go pomnik[39]. 23 listopada 2022 roku odsłonięto go po rekonstrukcji i restauracji[39].

Poglądy polityczne[edytuj | edytuj kod]

Swoje poglądy polityczne Konarski zawarł w artykule Stan przejścia i ostateczne urządzenie społeczności. Uznawał równość społeczną i majątkową ludzi, dążył do wolności politycznej i narodowej. Żądał wolności dla chłopów i przedstawicieli innych narodowości. Występował przeciwko hierarchii kościelnej, którą oskarżał o przeinaczanie nauki Chrystusa, głosił potrzebę wprowadzenia kościoła narodowego. Niepodległość i przemianę społeczną w pierwszej fazie działania chciał uzyskać dzięki spiskowcom o postawie radykalno-niepodległościowej przy bratnim poparciu samego narodu rosyjskiego drogą rewolucji. W drugiej kolejności powstanie miało zostać zasilone ogromnymi rezerwami mas chłopskich i mieszczaństwa. Przyszłą Polskę widział demokratyczną[40].

Dzieła[edytuj | edytuj kod]

  • Dziennik z lat 1831–1834
  • O obowiązkach Polaka. Program działań narodowych skreślony w roku 1838
  • Stowarzyszenie Ludu Polskiego na Podolu, Wołyniu i w guberni kijowskiej

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Kazimierz Bem, Słownik Biograficzny duchownych ewangelicko-reformowanych. Pastorzy i diakonisy Jednoty Małopolskiej i Jednoty Warszawskiej 1815-1939, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2015, s. 98.
  2. ↑ a b Mościcki 1949 ↓, s. 5.
  3. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 17.
  4. ↑ a b Mościcki 1949 ↓, s. 6.
  5. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 7.
  6. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 9.
  7. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 11.
  8. ↑ a b Mościcki 1949 ↓, s. 18.
  9. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 12.
  10. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 13.
  11. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 16-17.
  12. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 19-20.
  13. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 25.
  14. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 27.
  15. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 28.
  16. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 29.
  17. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 43.
  18. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 44.
  19. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 45.
  20. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 46.
  21. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 48.
  22. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 51.
  23. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 52.
  24. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 56.
  25. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 57.
  26. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 58.
  27. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 62.
  28. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 67.
  29. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 70.
  30. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 74.
  31. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 75.
  32. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 76-77.
  33. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 86.
  34. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 87.
  35. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 88.
  36. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 90.
  37. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 93.
  38. ↑ Barszczewska-Krupa 1976 ↓, s. 246.
  39. ↑ a b W Wilnie odsłonięto zrekonstruowany pomnik Szymona Konarskiego [online], dzieje.pl [dostęp 2022-11-29] (pol.).
  40. ↑ Mościcki 1949 ↓, s. 34-42.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szymon_Konarski_(powstaniec)&oldid=73256446”