Słupy Giedymina
 około 1555 roku | |
| Warianty | |
 w Codex Bergshammar około 1425–1466 roku | |
| Informacje | |
| Odznaczenie |
Order Wielkiego Księcia Giedymina, Medal Orderu Wielkiego Księcia Giedymina |
|---|---|
Słupy Giedymina (lit. Gediminaičių stulpai, biał. Герб Калюмны) – historyczne godło Litwy, stosowane obok oficjalnego godła Pogoń.
Inne nazwy: Kolumny, Trzy Słupy, Brama Słupna.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy raz w historii słupy Giedymina pojawiły się w 1397 roku na pieczęci majestatycznej wielkiego księcia litewskiego Witolda[1][2]. Jan Długosz opisuje ten symbol w ramach wydarzeń bitwy pod Grunwaldem, ale nie podaje jego nazwy: "Prócz tego było w wojsku litewskim czterdzieści chorągwi wielkiego księcia litewskiego Aleksandra Witolda, pod którymi stawili się jedynie żołnierze litewscy, ruscy, żmudzcy i tatarscy. Miały one jednak mniej liczne szeregi i mniejszą ilość broni niż oddziały polskie. Nie dorównywały również Polakom, gdy chodziło o konie. Godła zaś tych chorągwi były niemal wszystkie jednakowe. Prawie każda bowiem miała w herbie na czerwonym polu zbrojnego męża siedzącego na białym, niekiedy na czarnym albo rudym lub pstrokatym koniu i potrząsającego ręką z mieczem. Tylko dziesięć z nich miało inne godło i różniło się od pozostałych trzydziestu. Były na nich na czerwonym polu wymalowane znaki, którymi Witold zazwyczaj oznaczał konie, a miał ich całe mnóstwo. Znaki te, bo nie sposób ich opisać malowano w ten sposób |_|_|"[3][4]. Po śmierci Witolda słupów Giedymina zaczął używać jego brat Zygmunt Kiejstutowicz, który w 1432 roku został wielkim księciem litewskim. Początkowo symbol ten używany był tylko jako godło Kiejstutowiczów i nie miał nic wspólnego z Giedyminem[5]. Od XVI wieku, gdy Jagiellonowie również zaczęli go używać, został symbolicznym godłem wszystkich Giedyminowiczów. W średniowieczu przedstawiany głównie w kolorze złotym lub żółtym na czerwonym tle, a od XVI wieku w kolorze białym lub srebrnym. Dopiero w XIX wieku znak ten nazwany został "słupami Giedymina". Autorem określenia był Teodor Narbutt, który przypuszczał, że to właśnie Giedymin zaczął używać tego symbolu[1].
Słupy Giedymina znalazły się w powszechnym użyciu na początku XX wieku, gdy litewski ruch narodowy zyskiwał na sile i popularności. Po utworzeniu Republiki Litewskiej w 1918 roku symbol używany był przez armię litewską, lotnictwo, instytucje państwowe i różne organizacje. W tym czasie znalazł się również na Orderze Wielkiego Księcia Giedymina ustanowionym w 1928 roku i na Medalu Orderu Wielkiego Księcia Giedymina ustanowionym w 1930 roku[1].
15 czerwca 1940 roku po zajęciu Republiki Litewskiej przez Związek Radziecki wszystkie poprzednie litewskie symbole państwowe zostały zakazane, w tym słupy Giedymina. Litewscy partyzanci w latach 1944–1953 ozdabiali słupami Giedymina swoją broń i mundury. W 1988 roku słupy Giedymina stały się częścią emblematu Sąjūdis zaprojektowanego przez artystę Giedriusa Reimerisa. Współcześnie kolumny Giedymina używane są przez różne litewskie instytucje państwowe i publiczne[1].
Słupy Giedymina na przestrzeni wieków[edytuj | edytuj kod]
-
Moneta wielkiego księcia litewskiego Witolda, po 1397 roku -
Pieczęć konna wielkiego księcia litewskiego Witolda, 1404 rok -
Rekonstrukcja chorągwi Witolda z bitwy pod Grunwaldem, 1410 rok -
Pieczęć Witolda, 1426 rok -
Słupy Giedymina na pieczęci wielkoksiążecej Zygmunta Kiejstutowicza, około 1432–1440 roku -
Wernigeroder Wappenbuch, 1475 rok -
Aleksander Jagiellończyk w otoczeniu senatorów i posłów ziemskich, karta ze Statutów Jana Łaskiego, 1506 rok -
Grosz litewski, 1536 rok -
Sztandar ze słupami Giedymina widoczny jest na obrazie Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem, 1878 rok -
-
10 litów, 1938 rok -
Emblemat Sąjūdis, 1988 rok -
Flaga współczesnych Litewskich Sił Zbrojnych -
Herb rejonu trockiego -
Herb Starych Trok -
Herb Sejmu Litwy
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.png)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Opis słupów Giedymina na stronie litewskiego sejmu. [dostęp 2018-01-25]. (lit.).
- ↑ Artykuł o pierwszych litewskich monetach na stronie wileńskiego muzeum pieniądza. [dostęp 2018-01-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-07-18)]. (ang.).
- ↑ Polona, Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, Tom XI, strona 107. [dostęp 2018-01-25]. (pol.).
- ↑ Historia flagi litewskiej na angielskiej stronie litewskiego sejmu. [dostęp 2018-01-25]. (ang.).
- ↑ „Lietuvos Muziejai“ 2004 rok nr 1, Vytauto monetos. [dostęp 2018-01-25]. (lit.).