Służba mundurowa

Żołnierze Kompanii Reprezentacyjnej Wojska Polskiego w mundurach galowych podczas defilady

Służba mundurowa – umundurowana i najczęściej uzbrojona formacja o bardzo sformalizowanej hierarchii ustanowiona przez państwo do wykonywania jego władztwa w określonej dziedzinie.

Pojęcie to obejmuje siły zbrojne oraz organy ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym służby specjalne należące do powyższych dwóch typów.

Charakterystyka i katalog

Służby mundurowe sensu stricto w każdym przypadku charakteryzują się funkcjonowaniem w oparciu o łańcuch dowodzenia i rozkazy w miejsce zwykłego zwierzchnictwa służbowego i poleceń służbowych, zatrudnianiem w oparciu o stosunek służbowy prawa administracyjnego (o pragmatyce zawodowej i procedurze dyscyplinarnej zdefiniowanych osobno dla każdej ze służb ustawami odrębnymi od Kodeksu pracy) w miejsce stosunku pracy. Niektóre spośród nich prowadzą także odrębne od rejestrów cywilnych ewidencje służbowych statków powietrznych i statków żeglugi śródlądowej (tylko w przypadku jednostek Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Policji, Straży Granicznej i Państwowej Straży Pożarnej), morskich jednostek pływających (tylko w przypadku jednostek marynarki wojennej, Policji lub Straży Granicznej) lub pojazdów kolejowych (tylko w przypadku pojazdów Sił Zbrojnych RP).

Należą do nich:

• Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej – obrona i odstraszanie potencjalnych przeciwników zewnętrznych państwa.
  • Wojska Lądowe
  • Marynarka Wojenna
  • Siły Powietrzne
  • Wojska Specjalne
  • Wojska Obrony Terytorialnej
  • Wojska Obrony Cyberprzestrzeni
  • Żandarmeria Wojskowa

• Organy ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego
  • Policja – ochrona wewnętrznego ładu publicznego i bezpieczeństwa obywateli, zwalczanie działalności kryminalnej
  • Służba Więzienna – umundurowana i uzbrojona formacja realizuje zadania w zakresie wykonywania kary pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania.
  • Służba Ochrony Państwa – ochrona i transport osób pełniących kierownicze funkcje państwowe, w kraju i za granicą.
  • Straż Graniczna – zabezpieczenie granic i kontrola osób ich przekraczających.
  • Państwowa Straż Pożarna – umundurowana formacja zajmująca się walką z pożarami oraz pozostałymi zagrożeniami (innymi niż przestępczość) dla ratowania zdrowia i życia ludzkiego.
  • Służba Celno-Skarbowa – ochrona interesów ekonomicznych państwa związanych z importem i eksportem towarów, produkcją i obrotem towarami akcyzowymi, działalnością hazardową, a także prowadzenie wywiadu skarbowego
  • Straż Marszałkowska – ochrona budynków Sejmu i Senatu RP.
  • służby specjalne
    • Służba Wywiadu Wojskowego (nienależące pomimo swojej nazwy do Sił Zbrojnych RP)
    • Służba Kontrwywiadu Wojskowego (nienależąca pomimo swojej nazwy do Sił Zbrojnych RP)
    • Agencja Wywiadu – ochrona zewnętrznego bezpieczeństwa i interesów państwa poprzez prowadzenie cywilnego wywiadu zagranicznego, w tym wywiadu elektromagnetycznego oraz obrazowego
    • Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego – ochrona państwa przed działalnością obcych służb wywiadowczych, ochrona informacji niejawnych oraz cyberbezpieczeństwa w instytucjach państwowych poza Siłami Zbrojnymi RP oraz w przedsiębiorstwach z dostępem do informacji niejawnych lub zarządzających infrastrukturą krytyczną, zwalczanie terroryzmu i przeciwdziałanie ekstremizmom, zwalczanie innych przestępstw na dużą skalę mogących zagrozić stabilności państwa (bezpieczeństwo narodowe)
    • Centralne Biuro Antykorupcyjne

Formacje paramundurowe

Ponadto istnieją inne formacje umundurowane (służby paramundurowe), w których zatrudnienie odbywa się w oparciu o stosunek pracy albo o stosunek cywilnoprawny (w tym stosunek wolontariatu), a zatrudnieni pozostają objęci powszechnym albo rolniczym systemem ubezpieczeń społecznych:

• Państwowa Straż Łowiecka – zwalczanie kłusownictwa i szkodnictwa łowieckiego i przyrodniczego, ochrona zwierzyny, kontrola legalności wykonywania polowania, kontrola podmiotów oferujących polowania komercyjne, kontrola podmiotów prowadzących skup i obrót zwierzyną.
• Państwowa Straż Rybacka
• Służba Leśna, w tym Straż Leśna – ochrona dobra Lasów Państwowych i inne działania na korzyść tej instytucji.
• Służba Parku Narodowego, w tym Straż Parku
• Służba Parku Krajobrazowego
• Wody Polskie
• Obrona cywilna
• Państwowe Ratownictwo Medyczne
• straże gminne/miejsko-gminne/miejskie – samorządowa formacja mundurowa powoływana przez Radę Gminy do ochrony porządku publicznego na jej terenie
• Inspekcja Transportu Drogowego – formacja ds. bezpieczeństwa przewozu osób i towarów
• Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa
• Straż Ochrony Kolei – ochrona życia ludzi i mienia na obszarze kolejowym oraz zapewnienie porządku publicznego na kolei
• jednostki ratownictwa wodnego
• jednostki ratownictwa górskiego
• jednostki ratownictwa górniczego
• jednostki ratownictwa chemicznego
• ochotnicza straż pożarna, zakładowa straż pożarna.
• wewnętrzne służby ochrony
• inne specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne
• administracja morska, administracja rybołówstwa morskiego, administracja żeglugi śródlądowej
• oficerowie i personel pokładowy statków morskich, żeglugi śródlądowej, lotnictwa cywilnego
• Ochotnicze Hufce Pracy
• organizacje harcerskie
• zrzeszenie Polski Związek Łowiecki
• górnicy (patrz: mundur górniczy)
• drużyny pociągowe