Tajemnica IZBY

Tajemnica IZBY / Dzielna pani Brisby

The Secret of NIMH

Gatunek	animowany fantasy dark fantasy science fantasy
Data premiery	2 lipca 1982
Kraj produkcji	Stany Zjednoczone
Język	angielski
Czas trwania	82 min
Reżyseria	Don Bluth
Scenariusz	Don Bluth John Pomeroy Gary Goldman Will Finn
Główne role	Elizabeth Hartman Derek Jacobi Peter Strauss Arthur Malet Dom DeLuise Hermione Baddeley Paul Shenar
Muzyka	Jerry Goldsmith
Zdjęcia	Bill Butler
Scenografia	Fred Craig
Montaż	Jeffrey Patch
Produkcja	Don Bluth Gary Goldman John Pomeroy
Wytwórnia	Don Bluth Productions Aurora Productions
Dystrybucja	MGM/UA Entertainment Company
Budżet	6 300 000 USD
Przychody brutto	14 700 000 USD
Kontynuacja	Dzielna pani Brisby 2: Timmy rusza na ratunek (1998)

Tajemnica IZBY (ang. The Secret of NIMH) – amerykański animowany film dark fantasy z 1982 roku w reżyserii Dona Blutha na podstawie powieści Mrs. Frisby and the Rats of NIMH Roberta C. Briena.

Otrzymał pozytywne recenzje; serwis Rotten Tomatoes przyznał mu wynik 96%.

Film opisuje przygody myszy pani Potulnej, wdowy po Jonatanie, który pomógł uciec szczurom z laboratorium Instytutu Zdrowia i Badań. Pani Brisby musi uratować swojego synka Tymoteusza, chorującego na zapalenie płuc. Pomóc mogą jej jedynie szczury.

Opis fabuły

Niedawno owdowiała mysz o nazwisku Potulna mieszka z czwórką swych dzieci w betonowym pustaku z rondlem na farmie należącej do państwa Fitzgibbons. Jej drugi syn, Tymoteusz, zachorował na zapalenie płuc, i musi pozostać w domu przez co najmniej trzy tygodnie, aby uniknąć śmierci. Uniemożliwia to pani Potulnej wyprowadzkę na czas wiosennej orki. W drodze powrotnej ona i gapowata wrona Jeremi muszą uciekać przed Smokiem, kotem Fitzgibbonsów. Potulnej udaje się uciec, lecz gubi lekarstwo dla Tymoteusza, przepisane przez mysz Profesora, przyjaciela jej zmarłego męża, Jonatana. Na szczęście Jeremi odzyskał lekarstwo, za co wdzięczna Potulna daje mu rady jak zachowywać w obecności potencjalnej narzeczonej.

Gdy następuje orka, Potulnej z trudem udaje się odciąć zasilanie traktorowi. Wie, że to chwilowo rozwiązanie i Fitzgibbons przybędzie jutro. Sąsiadka Potulnej,ryjówka Ciocia Jędza, sugeruje poradzić się u mądrego, ale cieszącego się złą sławą, puchacza. Wiedząc, że puchacz żywi się myszami, Potulna z pomocą Jeremiego niechętnie udaje się do niego. Puchacz traktuje Potulną lekceważąco, dopóki nie odkrywa kim był jej mąż. Wobec tego nakazuje się udać do szczurów żyjących w różanym krzewie w ogrodzie Fitzgibbonsów i poprosić ich lidera Nikodema o przeniesienie jej domu w pobliżu wielkiego głazu.

Potulna udaje się do szczurów, zaś Jeremi przez ten czas pilnuje dzieci Potulnej. Jest zdumiona, że szczury stosują elektryczność i są zaawansowane technicznie. Okazuje się, że Profesor zna się z szczurami i został przez nie wezwany ze względu na Jokera, politycznego rywala Nikodema, kwestionującego jego plan Nprzeprowadzki do Doliny Cierni. Potulna staje przed obliczem Nikodema. Wyjaśnia on, iż dawniej były zwykłymi szczurami, dopóki nie zostały wyłapane przez ludzi i umieszczone w Instytucie Zdrowia i Badań, w skr. IZBA. Dwadzieścia szczurów i jedenaście myszy zostały poddane eksperymentom, po którym wzrosła im inteligencja po poziomu ludzkiego, a także spowolnił się proces starzenia. Podczas sekretnej ucieczki, z myszy przeżyli Jonatan i Profesor. Jonatan pomógł szczurzym kompanom wydostać z laboratorium i cztery lata później zginął podczas próby uśpienia Smoka. Potulna nic nie wiedziała o przeszłości Jonatana.

Szczury nie są jednak w stanie żyć tak, jak typowe szczury, i potrzebują ludzkiej technologii, aby przetrwać, którą mogą zdobyć jedynie poprzez kradzież, narażając się na ogromne ryzyko wykrycia. Aby uniknąć ponownego zejścia na łaskę ludzkości, szczury wspólnie postanowiły opuścić farmę i żyć niezależnie w Dolinie Cierni. Nikodem wręcza Potulnej magiczny amulet, który uaktywnia się, kiedy jego nosiciel wykazuje się odwagę i obiecuje przeniesienie jej domostwa w bezpieczniejszy rejon. Obawia się jednocześnie, że żądny władzy Joker może posiąść amulet. Z szacunku dla Jonathana, szczury zgadzają się pomóc Potulnej w przeprowadzce. Najpierw muszą podać Smokowi środek usypiający, aby można to zrobić bez przeszkód. Potulna zgłasza się na ochotnika.

Tej nocy wsypuje narkotyk do miski Smoka, ale syn Fitzgibbonsów ją łapie. Uwięziona w klatce dla ptaków, podsłuchuje rozmowę telefoniczną między Fitzgibbonsem a personelem IZBY i dowiaduje się, że instytut zamierza rankiem wytępić szczury. Brisby ucieka z klatki i biegnie, aby je ostrzec. Gdy zbliża się burza, szczury zaczynają przenosić dom Potulnej, wraz z dziećmi i Ciocią Ryjówką w środku, używając systemu lin i bloczków. Joker aranżuje wypadek, w którym ginie Nikodem. Potulna Brisby wkrótce przybywa z ostrzeżeniem, ale Joker atakuje ją i próbuje ukraść amulet. W jej obronie staje kapitan gwardii, Justus, i wdaje się z Justinem w walkę na miecze. Joker ginie z ręki swego umierającego sługi, Sullivana.

Dom Potulnych zaczyna zapadać się w błotnistą ziemię. Wszystko wydaje się stracone, dopóki wola Potulnej, by uratować rodzinę, nagle daje amuletowi mocy, której używa, by unieść dom i przenieść go w bezpieczne miejsce. Następnego dnia szczury, pod wodzą Justusa jako nowego przywódcy, wyruszają do Doliny Cierni, a Potulna żyje w spokoju z dziećmi ciesząc się, że Tymoteusz wraca do zdrowia. Tymczasem Jeremi spotyka równie niezdarną samicę i oboje się zakochują.

Obsada głosowa

• Elizabeth Hartman – pani Potulna
• Derek Jacobi – Nikodem
• Peter Strauss – Justus
• Arthur Malet – Profesor
• Dom DeLuise – Jeremi
• Hermione Baddeley – Ciocia Jędza
• Paul Shenar – Joker
• Aldo Ray – Sullivan
• Shannen Doherty – Teresa Potulna
• Wil Wheaton – Marcel Potulny
• Cynthia Kaszyńska – Cyntia Potulna
• Ina Fried – Tymoteusz Potulny
• John Carradine – puchacz
• Tom Hatten – Paul Fitzgibbons
• Lucille Bliss – Beth Fitzgibbon
• Joshua Lawrence – Billy Fitzgibbons
• Charles Champlin – członek rady #1
• Dick Kleiner – członek rady #2
• Norbert Auerbach – członek rady #3
• Edie McClurg – narzeczona Jeremiego

Źródło:

Dystrybucja VHS

Film został wydany w Polsce na kasecie VHS z polskim lektorem.

• Dystrybucja: ITI Home Video
• Lektor: Janusz Szydłowski

Wersja polska

Opracowanie: Telewizyjne Studia Dźwięku
Reżyseria: Stanisław Pieniak
Dialogi: Marzena Kamińska
Tłumaczenie: Magdalena Lipska
Realizacja dźwięku: Jerzy Rogowiec
Montaż: Elżbieta Joel
Kierownik produkcji: Ala Siejko
Teksty piosenek: Andrzej Brzeski
Opracowanie muzyczne: Eugeniusz Majchrzak
W wersji polskiej udział biorą:

• Grażyna Barszczewska – pani Potulna
• Ryszard Olesiński –
  • Nikodem,
  • członek rady
• Cezary Kwieciński –
  • Justus,
  • puchacz
• Włodzimierz Press –
  • Profesor,
  • członek rady
• Jarosław Boberek – Jeremi
• Joanna Jędryka – Ciocia Jędza
• Jacek Bończyk –
  • Joker,
  • Marcel Potulny,
  • Tymoteusz Potulny
  • członek rady
• Dariusz Odija –
  • Sullivan,
  • farmer Paul Fitzgibbons
• Monika Wierzbicka – Teresa Potulna
• Cynthia Kaszyńska –
  • Cyntia Potulna,
  • Billy Fitzgibbons
• Iwona Rulewicz –
  • Beth Fitzgibbons,
  • narzeczona Jeremiego

Lektor: Jacek Bończyk

Linki zewnętrzne

• Tajemnica IZBY / Dzielna pani Brisby w bazie IMDb (ang.)
• Tajemnica IZBY / Dzielna pani Brisby w bazie Filmweb