Tasiemiec karłowaty

Tasiemiec karłowaty

Hymenolepis nana
(von Siebold, 1852)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Podkrólestwo	Bilateria
(bez rangi)	pierwouste
Nadtyp	Platyzoa
Typ	płazińce
Nadgromada	Neodermata
Gromada	tasiemce
Rząd	Cyclophyllidea
Rodzina	Hymenolepididae
Rodzaj	Hymenolepis
Gatunek	tasiemiec karłowaty
Synonimy
Rodentoletis nana (von Siebold, 1852) Taenia nana von Siebold, 1852 Vampirolepis nana (Siebold, 1852)

Tasiemiec karłowaty (Hymenolepis nana) – gatunek tasiemca (Cestoda) z rzędu Cyclophyllidea. Pasożyt wewnętrzny tylnej części jelita cienkiego człowieka, jeden z dwóch gatunków (obok tasiemca szczurzego) wywołujących chorobę zwaną hymenolepiozą (łac. hymenolepiosis). Jest gatunkiem kosmopolitycznym, występującym najczęściej w ciepłym i suchym klimacie (miejscami nawet 10% dzieci może być zarażonych tym pasożytem). W Polsce występuje rzadko (w latach 1994–1997 odnotowano łącznie 52 przypadki).

Morfologia

Dojrzały osobnik ma 2–8 cm długości. Jego taśma (strobila) składa się z 100–800 proglotydów (członów), których cechami charakterystycznymi są zawsze większa szerokość niż długość oraz jednostronne położenie zatok płciowych. Kulista, mała główka (scolex) ma pojedynczy wieniec 20–28 haczyków, a na jej brzegach znajdują się 4 przyssawki.

W każdym proglotydzie hermafrodytycznym znajdują się: 3 jądra (ułożone liniowo), cirrus wraz z krótką torebką (bursa cirri), trójpłatowy jajnik (położony centralnie) oraz leżący za nim żółtnik (mały i zbity). Proglotydy maciczne wypełnia natomiast workowata macica zawierająca 80–180 lekko owalnych, żółtawych jaj o wymiarach 50–53 μm x 37–41 μm.

Cykl życiowy

Cykl życiowy tasiemca karłowatego

Gatunek ten stanowi rzadki przykład tasiemca o rozwoju monoksenicznym, co oznacza, że jego cykl życiowy przebiega w ciele wyłącznie jednego żywiciela (bez żywiciela pośredniego). Pomimo iż żywotność dorosłego osobnika to kilka tygodni, zakażenie utrzymuje się długo w wyniku uproszczenia cyklu życiowego, co sprzyja samozarażeniu oraz autoendoinwazji.

W jelicie cienkim człowieka ostatnie człony strobili odrywają się i pękają, uwalniając jaja z onkosferami, które uwalniają się z otoczek, a następnie wnikają do kosmków, gdzie przekształcają się w cysticerkoidy. Przeobrażenie to zajmuje około 4 dni (93–96 godzin). W ciągu następnych 9–50 godzin następuje rozpad zajętych kosmków jelitowych, zaś cysticerkoidy wydostają się z powrotem do światła jelita. Tam ich skoleksy przytwierdzają się do błony śluzowej i w ciągu 10–20 dni tasiemce osiągają pełną dojrzałość. Po 30 dniach jaja (będące formą inwazyjną) są już obecne w kale, ich liczba ulega jednak okresowym wahaniom. Do zakażenia dochodzi właśnie wskutek kontaktu z kałem zawierającym jaja (np. poprzez brudne ręce, zabawki lub pożywienie).

W cyklu życiowym szczepu mysiego tasiemca karłowatego (H. nana var. fraterna) mogą występować żywiciele pośredni. Jego cysticerkoidy w warunkach naturalnych stwierdzano bowiem u różnych owadów (m.in. pcheł). Doświadczalnie udało się natomiast zainfekować: pchłę ludzką, pchłę psią, mącznika ciemnego, trojszyka gryzącego, skórnika słonińca oraz barciaka większego.