Bolita

Bolita
	Tolypeutes
	Illiger, 1811
	; Przedstawiciel rodzaju – bolita południowa (T. matacus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Nadrząd	szczerbaki
Rząd	pancernikowce
Rodzina	Chlamyphoridae
Podrodzina	bolity
Rodzaj	bolita
	Typ nomenklatoryczny
	Dasypus tricinctus Linnaeus, 1758
Synonimy
	Matacus Rafinesque, 1815; Tolypeutis: Olfers, 1818; Apara McMurtrie, 1831; Cheloniscus J.E. Gray, 1865; Sphaerocormus Fitzinger, 1871; Tolypentes: Matschie, 1894; Tolypoides G. Grandidier & Neveu-Lemaire, 1905; Tolypuetes: Talmage & Buchanan, 1954;
	Matacus Rafinesque, 1815; Tolypeutis: Olfers, 1818; Apara McMurtrie, 1831; Cheloniscus J.E. Gray, 1865; Sphaerocormus Fitzinger, 1871; Tolypentes: Matschie, 1894; Tolypoides G. Grandidier & Neveu-Lemaire, 1905; Tolypuetes: Talmage & Buchanan, 1954;
Gatunki
	2 gatunki – zobacz opis w tekście
	2 gatunki – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Bolita^[10] (Tolypeutes) – rodzaj ssaków z podrodziny bolit (Tolypeutinae) w obrębie rodziny Chlamyphoridae.

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce Południowej^[11]^[12].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) 200–250 mm, długość ogona 50–70 mm, długość ucha 20–26 mm, długość tylnej stopy 39–55 mm; masa ciała 1–2 kg^[13]^[14].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1811 roku niemiecki zoolog Johann Karl Wilhelm Illiger w książce swojego autorstwa o tytule Prodromus systematis mammalium et avium^[1]. Illiger wymienił dwa gatunki, nie wskazując gatunku typowego; w ramach późniejszego oznaczenia w 1928 roku argentyński zoolog José Yepes na typ nomenklatoryczny wyznaczył bolitę brazylijską (T. tricinctus)^[15].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Tolypeutes (Tolypeutis, Tolypentes, Tolypuetes): gr. τολυπευω tolupeuō „owijać, zwijać”, od τολυπη tolupē „kłębek, gałka”^[16].
Matacus: południowoamerykańska nazwa Mataco dla bolity brazylijskiej^[17].
Apara: południowoamerykańska nazwa Apara dla bolity brazylijskiej^[18]. Gatunek typowy: Dasypus tricinctus Linnaeus, 1758.
Cheloniscus: gr. χελωνη khelōnē „żółw”; łac. przyrostek zdrabniający -iscus, od gr. przyrostka zdrabniającego -ισκος -iskos^[19]. Gatunek typowy: Dasypus tricinctus Linnaeus, 1758.
Sphaerocormus: gr. σφαιρος sphairos „piłka, glob”, od σφαιροω sphairoō „być kulistym”; κορμος kormos „pień, kłoda”^[20]. Gatunek typowy: Tolypeutes conurus I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1847 (= Loricatus matacus Desmarest, 1804).
Tolypoides: gr. τολυπη tolupē „kłębek, gałka”; -οιδης -oidēs „przypominający”^[21]. Gatunek typowy: Tolypoides bicinctus G. Grandidier & Neveu-Lemaire, 1905 (= Loricatus matacus Desmarest, 1804).

Podział systematyczny[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[22]^[14]^[11]^[10]:

Tolypeutes tricinctus (Linnaeus, 1758) – bolita brazylijska
Tolypeutes matacus (Desmarest, 1804) – bolita południowa

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Nomen nudum.
↑ ^a ^b ^c Niepoprawna późniejsza pisownia Tolypeutes Illiger, 1811.
↑ Młodszy homonim Cheloniscus Wagler, 1830 (Chlamyphoridae).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 111. (łac.).
↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 57. (fr.).
↑ I. von Olfers: Bemerkungen zu Illiger’s Überblick der Säugeth-iere nach ihrer Vertheilung über die Welttheile, rücksichtlich der Südamericanischen Arten (Species). W: W.L. von Eschwege: Journal von Brasilien oder vermischte Nachrichten aus Brasilien, auf wissenschaftlichen Reisen gesammelt. Cz. 2. Weimar: Herzoglich Sächsisch Privilegirtes Landes-Industrie-Comptoir, 1818, s. 221. (niem.).
↑ H. McMurtrie: Class I. Mammalia. W: G. Cuvier: The animal kingdom arranged in conformity with its organization. Wyd. 2. Cz. 1. New York: G. & C. & H. Carvil, 1831, s. 163. (ang.).
↑ J.E. Gray. Revision of the genera and species of entomophagous edentata, founded on the examination of the specimens in the British Museum. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1865, s. 379, 1865. (ang.).
↑ L.J.F.J. Fitzinger. Die natürliche Familie der Gürtelthiere (Dasypodes). II. Abtheilung. „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. 64 (1), s. 376, 1871. (niem.).
↑ P. Matschie. Die von Herrn Paul Neumann in Argentinien gesammelten und beobachteten Säugethiere. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1894, s. 62, 1894. (niem.).
↑ Grandidier i Neveu-Lemaire 1905 ↓, s. 370.
↑ R.V. Talmage & G.D. Buchanan. The armadillo (Dasypus novemcinctus). A review of its natural history, ecology, anatomy and reproductive physiology. „Rice Institute Pamphlet”. 41 (2), s. 73, 1954. (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 25. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 124. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Tolypeutes. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-30].
↑ M. Superina & A. Abba: Family Chlamyphoridae (Chlamyphorid Armadillos). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 71. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
↑ ^a ^b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 81. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ J. Yepes. Los «Edentata» Argentinos. Sistemética y distribución. Trabajo final. „Revista de la Universidad de Buenos Aires”. 2 série. 5 (1), s. 18, 1928. (hiszp.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 681.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 402.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 163.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 180.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 640.
↑ Grandidier i Neveu-Lemaire 1905 ↓, s. 371.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-28]. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
G. Grandidier & M. Neveu-Lemaire. Description d’une nouvelle espèce de tatou, type d’un genre nouveau (Tolypoïdes bicinctus). „Bulletin du Muséum d’histoire naturelle”. 11, s. 370–372, 1905. (fr.).

[2] Nomen nudum.

[uwaga1-4] Niepoprawna późniejsza pisownia Tolypeutes Illiger, 1811.

[7] Młodszy homonim Cheloniscus Wagler, 1830 (Chlamyphoridae).

[Illiger-1] J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 111. (łac.).

[Rafinesque-3] C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 57. (fr.).

[olf-5] I. von Olfers: Bemerkungen zu Illiger’s Überblick der Säugeth-iere nach ihrer Vertheilung über die Welttheile, rücksichtlich der Südamericanischen Arten (Species). W: W.L. von Eschwege: Journal von Brasilien oder vermischte Nachrichten aus Brasilien, auf wissenschaftlichen Reisen gesammelt. Cz. 2. Weimar: Herzoglich Sächsisch Privilegirtes Landes-Industrie-Comptoir, 1818, s. 221. (niem.).

[McMurtrie-6] H. McMurtrie: Class I. Mammalia. W: G. Cuvier: The animal kingdom arranged in conformity with its organization. Wyd. 2. Cz. 1. New York: G. & C. & H. Carvil, 1831, s. 163. (ang.).

[Gray-8] J.E. Gray. Revision of the genera and species of entomophagous edentata, founded on the examination of the specimens in the British Museum. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1865, s. 379, 1865. (ang.).

[Fitzinger-9] L.J.F.J. Fitzinger. Die natürliche Familie der Gürtelthiere (Dasypodes). II. Abtheilung. „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. 64 (1), s. 376, 1871. (niem.).

[mat-10] P. Matschie. Die von Herrn Paul Neumann in Argentinien gesammelten und beobachteten Säugethiere. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1894, s. 62, 1894. (niem.).

[CITEREFGrandidierNeveu-Lemaire1905[https://www.biodiversitylibrary.org/page/42897943_370]-11] Grandidier i Neveu-Lemaire 1905 ↓, s. 370.

[tal&buch-12] R.V. Talmage & G.D. Buchanan. The armadillo (Dasypus novemcinctus). A review of its natural history, ecology, anatomy and reproductive physiology. „Rice Institute Pamphlet”. 41 (2), s. 73, 1954. (ang.).

[Cichocki&inni-13] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 25. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-14] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 124. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-15] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Tolypeutes. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-30].

[Superina&Abba-16] M. Superina & A. Abba: Family Chlamyphoridae (Chlamyphorid Armadillos). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 71. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).

[amw-17] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 81. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[yep-18] J. Yepes. Los «Edentata» Argentinos. Sistemética y distribución. Trabajo final. „Revista de la Universidad de Buenos Aires”. 2 série. 5 (1), s. 18, 1928. (hiszp.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792428_681]-19] Palmer 1904 ↓, s. 681.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792149_402]-20] Palmer 1904 ↓, s. 402.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/28834294_163]-21] Palmer 1904 ↓, s. 163.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27791927_180]-22] Palmer 1904 ↓, s. 180.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792387_640]-23] Palmer 1904 ↓, s. 640.

[CITEREFGrandidierNeveu-Lemaire1905[https://www.biodiversitylibrary.org/page/42897944_371]-24] Grandidier i Neveu-Lemaire 1905 ↓, s. 371.

[mdd-25] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-28]. (ang.).

[1]

[a]

[2]

[b]

[3]

[4]

[c]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]