Tomasz Franciszek Bartmański
| ||
| Data i miejsce urodzenia | 17 grudnia 1797 Warszawa | |
| Data i miejsce śmierci | 21 marca 1880 Tadanie | |
| Zawód, zajęcie | inżynier | |
Tomasz Franciszek Ksawery Bartmański (ur. 17 grudnia 1797[1] w Warszawie, zm. 21 marca 1880 w Tadaniu) – polski inżynier, podróżnik i publicysta, uczestnik powstania listopadowego, kawaler Orderu Virtuti Militari[2], jeden z najwybitniejszych inżynierów okresu Wielkiej Emigracji.
Spis treści
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Walczył w powstaniu listopadowym w randze podpułkownika artylerii[3]. Po jego upadku udał się na emigrację do Niemiec, a później do Francji dołączając do grona tzw. Wielkiej Emigracji.
Następnie od 1832 roku pracował jako inżynier we Francji, a w latach 1837-1840 w Algierze. W latach 1842-1844 kierował budową najdłuższego wówczas tunelu we Francji o długości 4600 metrów. Zaprojektował w tym kraju szereg kanałów, mostów oraz dróg. Był autorem planów fortyfikacji Aleksandrii oraz koncepcji budowy kanału łączącego Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym. Opracował również szereg projektów systemów nawadniających. W Hiszpanii kierował budową kolei z Madrytu do Aranjuez oraz zaprojektował linię kolejową z Walencji do Kartageny. Zbudował miejską gazownię w Madrycie[3]. W Andaluzji założył plantację liczącą sto tysięcy drzew oliwnych, którą zaopatrzył w urządzenia nawadniające. Budował również młyny oraz prasy z napędem wodnym.
W 1851 powrócił na stałe do Warszawy. Na emigracji zaprojektował dla tego miasta nigdy nie zrealizowany projekt mostu wiszącego przez rzekę Wisłę.
Kilkukrotnie brał udział w wyprawach naukowych, m.in. w Góry Księżycowe i do źródeł Nilu (1842, jeszcze przed wyprawą Stanleya)[4]. Był także kolekcjonerem przedmiotów pochodzących ze starożytnego Egiptu[5].
Dzieła[edytuj | edytuj kod]
Był autorem szeregu publikacji na tematy naukowe oraz podróżnicze. Jego korespondencje z podróży publikowane były na łamach czasopismach: „Biblioteka Warszawska” i „Gazeta Codzienna”. Nieopublikowane notatki z Egiptu, Nubii, Etiopii i Sennaru zostały zniszczone w czasie II wojny światowej. Napisał m.in.:
- Rękopis „Pogląd na Egipt”,
- „Wyciąg z podróży”,
- „Manual de economía doméstica” (hiszp.), (1848) - podręcznik o zasadach gospodarstwa wiejskiego i domowego, która została wydana w Polsce w 1856 pod tytułem „Ekonomia domowa czyli Przepisy tyczące się gospodarstwa wiejskiego i domowego, z dodatkiem objaśnień osobliwości artystycznych”[6].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Istnieją rozbieżności co do daty urodzenia, podawany jest też rok 1793 [1]
- ↑ 8 marca 1831 – Krzyż Złoty
- ↑ a b Bolesław Orłowski: Polacy światu. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1987, s. 168-169.
- ↑ Polskie ślady na Ruwenzori
- ↑ Podróżnicy polscy w Egipcie
- ↑ Tomasz Bartmański: Ekonomija domowa : czyli przepisy tyczące się gospodarstwa wiejskiego i domowego z dodatkiem objaśnień osobliwości artystycznych. W: Dostęp do wersji cyfrowej [on-line]. Centralna Biblioteka Rolnicza im. M. Oczapowskiego, Warszawa. [dostęp 2013-02-23].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
Literatura uzupełniająca[edytuj | edytuj kod]
- Stanisław Piotr Koczorowski, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 317–318. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03484-0
