Torkwes
Torkwes (łac. torquēs, gr. στρεπτός) – w kulturach starożytnych krągły, sztywny (nieelastyczny), otwarty naszyjnik bądź obręcz na szyję o pogrubionych zdobnych zakończeniach.
Najczęściej skręcany (tordowany) z metalowej wstęgi lub drutu (czasem odlewany), przeważnie wykonywany z brązu lub złota, rzadziej ze srebra, niekiedy żelazny[1]. W epoce żelaza (1000 p.n.e.–300 n.e.) torkwesy noszone były m.in. przez europejskich Celtów, przez azjatyckich Scytów i Persów[2].
U Celtów naszyjniki te weszły w użycie od połowy V wieku p.n.e. jako zapożyczone ze Wschodu (prawdopodobnie z Persji) w wyniku zwiększonych kontaktów na gruncie wojskowym (wyprawy łupieżcze) i handlowym. Wykonywano je z zakrzywionego metalowego pręta bądź rurki (rzadziej ze skręcanego drutu), a najwspanialsze egzemplarze ze złota pochodzą z wczesnego okresu lateńskiego (poł. V–kon. IV wieku p.n.e.), znajdowane wyłącznie w grobach kobiecych i w bogatych pochówkach wojowników[3].
W cywilizacji celtyckiej torkwes odgrywał szczególną rolę w symbolice społeczno-religijnej. Był atrybutem bóstw, władców, bohaterów i wojowników. Przypuszczalnie należał do niezbędnego wyposażenia arystokracji wojskowej (wojownicy stawali do walki nago, lecz w naszyjniku), co jako obiekt egzotyczny (pierścień naszyjny) wcześnie zwracało uwagę starożytnych Rzymian. U Celtów (Galów) początkowo był oznaką dostojeństwa i ozdobą kobiet, później (od ok. III wieku p.n.e.) stał się typowym militarnym elementem męskim symbolizującym zapewne siłę i męstwo. W okresie galorzymskim (I-V wiek n.e.) zdobiono nim niemal wszystkie wyobrażenia bogów[4].
Rzymianie przejęli go potem jako odznakę męstwa w boju przyznawaną prostym żołnierzom, zaliczaną do pomniejszych nagród wojskowych (dona militaria minora)[5]. Precedens w IV w. p.n.e. stworzył być może konsul Tytus Manliusz, który wyzwał Celta na pojedynek, a po zwycięstwie zabrał jego naszyjnik, odtąd nosząc go stale, co zyskało mu przydomek Torquatus – zamieniony później w dziedziczne miano Torkwatusów, gałęzi rodu gens Manlia[6].
Najbardziej znanym ikonograficznym poświadczeniem tej charakterystycznej ozdoby jest ukazanie jej w hellenistycznym wyobrażeniu umierającego galijskiego wojownika oraz w rzeźbie tzw. wojownika z Hirschlanden[7]; w nazewnictwie klasycznym świadectwem jest wspomniana antroponimiczna geneza nazwy własnej rodu Torkwatusów[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Lexikon der Antike (pod red. J. Irmschera). Leipzig: Bibliographisches Institut, 1971, s. 562.
- ↑ Np. perski torkwes na szyi króla Dariusza – w scenie bitwy pod Issos na znanej mozaice pompejańskiej (A Dictionary of Greek and Roman Antiquities. London: J. Murray, 1890).
- ↑ T.G.E. Powell: Celtowie. Warszawa: Wydawnictwo RTW, 1999, s. 69-71.
- ↑ Sylvia Botheroyd, Paul F. Botheroyd: Słownik mitologii celtyckiej. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 1998, s. 384-387, ISBN 83-7132-277-1
- ↑ Peter Connolly: Historia armii rzymskiej. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1992, s. 68.
- ↑ Wspomina o tym zarówno Liwiusz w Dziejach Rzymu (VII, 10), jak i Cyceron w traktacie O powinnościach (III, 31).
- ↑ Sylvia Botheroyd, Paul F. Botheroyd: Słownik mitologii celtyckiej. Katowice: Książnica, 1998, s. 386; 175-176.
- ↑ Jane F. Mitchell: The Torquati. W: „Historia. Zeitschrift für Alte Geschichte”, t. 15/1 (Januar 1966), s. 23–31.