Trás-os-Montes
Trás-os-Montes (wym. [tɾaz uʒ 'mõtɨʃ], dosłownie: Za Górami, w niektórych publikacjach[1] nazywana Transmontanią) – portugalska kraina historyczna, istniejąca formalnie w latach 1936-76 jako Trás-os-Montes e Alto Douro. Zajmuje północno-wschodni, górzysty i relatywnie mało urodzajny narożnik kraju. Ludność: 372 539 (stan na rok 2005), powierzchnia: 10 936 km². Region skupia dzisiejsze dystrykty Bragança i Vila Real; inna większa miejscowość to Chaves. Pasmo górskie, które nadało nazwę prowincji to Serra do Marão, odgradzająca ją na zachodzie od nadmorskiego regionu Minho i obszaru metropolitalnego miasta Porto.
Podział wewnętrzny[edytuj | edytuj kod]
Południową i wschodnią granicę Trás-os-Montes wytycza dolina rzeki Douro. Okolica ta, nazywana Alto Douro (port. Górne Douro), bądź potocznie Terra Quente (Gorąca Ziemia)[2], znana jest w świecie z produkcji wina Porto i w 2001 roku wpisana została z tego tytułu na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Inne, warte odnotowania wino tam produkowane to Mateus rosé[3]. Klimat Terra Quente jest łagodniejszy, niż na północy, a uprawia się tam również brzoskwinie, melony, migdały, oliwki i pomarańcze.
Ziemie przyległe do granicy z hiszpańską prowincją Galicja (Hiszpania), z którą łączą Transmontanię silne związki kulturowe - miejscowe dialekty są wzajemnie zrozumiałe[4] - z uwagi na nieprzyjazny klimat nazywane są z kolei Terra Fria (Zimną Ziemią). Jak mówi miejscowe przysłowie, jest tam dziewięć miesięcy zimy i trzy miesiące piekła[2][5]. W celu ochrony dzikich terenów północnego pogranicza - wrzosowisk, lasów dębowych i ostoi rysia iberyjskiego - utworzono tam w 1979 roku obszar chroniony Montesinho (Parque Natural de Montesinho). W pobliskiej gminie Miranda do Douro, położonej na dalekim wschodzie, mówi się natomiast do dziś w archaicznej odmianie języka asturyjskiego, zwanej mirandyjską (Mirandês).
Specyfika regionu[edytuj | edytuj kod]
Trás-os-Montes to ubogi, konserwatywny region rolniczy. Silnie rozdrobnione gospodarstwa, nazywane są niekiedy ironicznie minifundiami, w odróżnieniu od ogromnych posiadłości ziemskich (latyfundiów), właściwych regionowi Alentejo, położonemu na południu Portugalii. Wielowiekowa izolacja krainy przyczyniła się do tego, że miejscowi mieszkańcy zachowali do dziś obyczaje nieznane w innych częściach kraju. Dla przykładu, we wiosce Rio de Onor, awanturnicy i łotrzy są karani na zebraniach całej społeczności grzywną w postaci określonej liczby wina[6]. Miejscowe tradycje, sięgające nieraz czasów germańskiego królestwa Swebów (410-585 n.e.) stały się obiektem badań antropologicznych, prowadzonych w latach 50. XX wieku[7]. Wypada tu również wspomnieć o gateiro, instrumencie ludowym przypominającym dudy, wskazującym na znaczące wpływy kultury celtyckiej w historii regionu[8].
Charakterystycznym elementem krajobrazu Trás-os-Montes są espigueiros – kamienne spichrze na żywność, zawieszone nad ziemią przy pomocy głazów, co miało chronić ich zawartość przed szczurami[9]. Inną miejscową osobliwość stanowią białe budowle w kształcie końskich podków - pombais (l.m.), czyli gołębniki, w których dawniej hodowano te ptaki na mięso[8].
Głównym problemem gospodarczym Transmontanii jest wielowiekowy odpływ młodych mieszkańców regionu do wielkich miast wybrzeża (migracja wewnętrzna) i emigracja. Dość powiedzieć, że pobliska prowincja Minho, o dwukrotnie mniejszej powierzchni, skupia dwa razy więcej mieszkańców[10]. Odludne obszary Trás-os-Montes bywały również azylem dla uchodźców politycznych. Po 1496 roku chronili się tam wydaleni z kraju portugalscy Żydzi[11].
Pewne nadzieje dało wstąpienie Portugalii do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (1986) i związane z nim dotacje z funduszy strukturalnych na budowę dróg, oraz utworzenie wyższych uczelni w dwóch głównych miastach regionu: uniwersytetu w Vila Real (1986) i politechniki w Bragançy (połowa lat 90. XX wieku[12]). Po upadku autorytarnej dyktatury António Salazara obserwuje się nawet powroty emigrantów w rodzinne strony.
Najbardziej znany Transmontańczyk to Ferdynand Magellan. Wywodziła się stamtąd również rodzima dynastia królewska Bragança, rządząca krajem od 1640 do 1910 roku.
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Spichrze (espigueiros) w miejscowości Soajo (Park Narodowy Peneda-Gerês). -
W głębi mury zamku w Bragançy. -
-
Miejscowość França w obszarze chronionym Montesinho. -
Solar de Mateus, zabytkowy pałac producentów wina Mateus rosé w pobliżu Vila Real. -
Krajobraz Trás-os-Montes - Serra da Coroa. -
Gołębnik (pombal - l.p.) w Carragosa (gmina Bragança). -
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Volker Poelzl, Spokojnie to tylko Portugalia, Urszula Smerecka (tłum.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 13-14, ISBN 978-83-01-15203-1, OCLC 830865191.
- ↑ a b Artykuł w serwisie Portugalia Online, ostatni dostęp: 11.07.2008
- ↑ Solar de Mateus - XVIII-wieczny pałac i winnica położona 4 km na wschód od miasta Vila Real. Ostatni dostęp: 11.07.2008
- ↑ Z lingwistycznego punktu widzenia mowa portugalska jest kontynuantą języka galicyjskiego.
- ↑ Praktyczny Przewodnik: Portugalia, Wydawnictwo Pascal, Bielsko-Biała 2003; ISBN 83-7304-142-7, s. 432
- ↑ Tamże, s. 458
- ↑ Artykuł o obszarze chronionym Montesinho w serwisie Portugalia Online, ostatni dostęp: 11.07.2008
- ↑ a b Praktyczny Przewodnik: Portugalia, s. 458
- ↑ Budowle te spotkać można również w hiszpańskiej Galicji i Asturii pod nazwą hórreo. Zobacz galerię na wikimedia commons: hórreos
- ↑ Tamże, s. 432
- ↑ Tamże, s. 431
- ↑ Artykuł o Bragançy na łamach Tygodnika Powszechnego, ostatni dostęp: 11.07.2008
