Transport miejski

Tramwaj w Bydgoszczy

Transport miejski – dziedzina gospodarowania polegająca na zaspokajaniu potrzeb przewozowych na obszarze zurbanizowanym: w obrębie miasta oraz w strefie podmiejskiej.

Transport miejski może odbywać się pieszo lub z wykorzystaniem odpowiednich środków:

• transportu indywidualnego (np. rower – w tym rower miejski; motorower, motocykl, pojazd typu „Segway”),
• transportu grupowego (np. Personal Rapid Transit, riksza, samochód osobowy, taksówka, taksówka zbiorowa),
• transportu zbiorowego (np. autobusy i trolejbusy różnej konstrukcji i wielkości – w tym Bus rapid transit; tramwaje – w tym szybki tramwaj i premetro; kolej miejska – w tym kolej linowa, kolej linowo-terenowa, metro; środki transportu wodnego, w tym prom, wodolot, tramwaj wodny).

Problematyka transportu miejskiego dotyka w głównej mierze zagadnień zbiorowego transportu pasażerskiego, więc termin ten bywa utożsamiany z pojęciem komunikacja miejska, oznaczającym miejski pasażerski transport zbiorowy.

Oprócz transportu zbiorowego, w niektórych miastach funkcjonują publiczne systemy wypożyczania rowerów oraz samochodów osobowych: car-sharing.

Komunikacja miejska jako część komunikacji zbiorowej

Komunikacja miejska stanowi część większego systemu transportowego – komunikacji zbiorowej – obejmującego zarówno połączenia mające status użyteczności publicznej (publiczny transport zbiorowy), jak i niemające tego statusu (prywatny transport zbiorowy).

Komunikacja miejska jest wyróżniana w podziale komunikacji zbiorowej ze względu na zasięg przestrzenny sieci połączeń jako część komunikacji lokalnej (dzielonej na komunikację miejską i podmiejską), obok komunikacji: regionalnej (w warunkach polskich realizowanej w skali powiatów i województw), ponadregionalnej (w skali kraju) i międzynarodowej (wykraczającej poza obszar kraju).

Zadania komunikacji miejskiej

Komunikacja miejska zaspokaja potrzeby przewozowe ludności na obszarze miasta i strefy podmiejskiej w zakresie połączenia miejsc zamieszkania z:

• miejscami pobierania nauki (szkoły, uczelnie) i pracy,
• organami administracji publicznej,
• sklepami i centrami handlowymi,
• placówkami służby zdrowia,

oraz: miejscami rekreacji, instytucjami kultury, obiektami kultu religijnego.

Ze względu na wykorzystywane środki transportu można wyróżnić n.p. miejski transport drogowy, miejski transport szynowy i miejski transport wodny.

Transport miejski w Polsce

W prawie polskim w odniesieniu do transportu miejskiego stosowane są różne określenia, między innymi takie jak: komunikacja komunalna, zbiorowa komunikacja komunalna, gminny transport zbiorowy (Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe), lokalny transport zbiorowy (Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym) oraz komunikacja miejska (Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym).

W III Rzeczypospolitej zaspokojenie potrzeb mieszkańców w zakresie lokalnego transportu zbiorowego stanowi zadanie własne gmin, mające charakter użyteczności publicznej.

Ramy prawne działania komunikacji miejskiej w Polsce reguluje bezpośrednio rozporządzenie unijne nr 1370/2007 oraz krajowa ustawa o publicznym transporcie zbiorowym z 2010 roku, natomiast pośrednio również szereg aktów prawnych odnoszących się do gospodarki komunalnej, prawa cywilnego, prawa handlowego, samorządu terytorialnego i transportu drogowego.

Komunikacja miejska według stanu na rok 2011 była najpopularniejszym rodzajem publicznego transportu zbiorowego w Polsce pod względem liczby przewożonych pasażerów.

Pod koniec 2011 roku komunikacja miejska funkcjonowała w ponad 260 polskich miastach i gminach i obejmowała zasięgiem terytorialnym 17 milionów mieszkańców. W miastach dominowała komunikacja autobusowa: przewoźnicy i operatorzy posiadali 11 tysięcy autobusów. 16 miast posiadało pod koniec roku 2011 dostęp komunikacji tramwajowej, cztery – do komunikacji trolejbusowej, a jedno – metro. Od 2005 roku wzrasta udział kolei miejskiej w komunikacji miejskiej w polskich aglomeracjach: istnieją systemy szybkiej kolei miejskiej w Trójmieście i Warszawie, rozbudowie na obszarze miast ulegają także systemy kolei aglomeracyjnej. W części miast istnieje integracja taryfowa komunikacji miejskiej z koleją na obszarze miasta.

W Polsce notowano spadek korzystających ze zbiorowej komunikacji miejskiej. Liczba pasażerów spadła z 7,2 mld podróżnych w 1990 do 4,9 mld w 2001. Jako przyczynę wskazywano procesu wyludniania się centrów miast, czyli eksurbanizacji, który pociąga za sobą niekontrolowany rozwój motoryzacji indywidualnej.

Dynamika spadku ilości pasażerów komunikacji miejskiej w latach 2001–2011 zmalała – liczba podróżujących komunikacją miejską spadła do niecałych 4 mld.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej umożliwiło polskim samorządom inwestowanie w transport miejski z wykorzystaniem funduszy strukturalnych (Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego), pozyskiwanych poprzez zgłaszanie projektów do regionalnych i krajowych programów operacyjnych (m.in. ZPORR, SPOT, POIŚ, „Polska Wschodnia”). Niektóre samorządy korzystały ponadto z programów ramowych (np. projektu Civitas-Caravel).

Bibliografia

• Olgierd Wyszomirski (red.): Transport miejski. Ekonomika i organizacja. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2008. ISBN 978-83-7326-507-3.
• Krzysztof Grzelec, Adam Karolak, Cecylia Radziewicz, Robert Wolański: Raport o stanie komunikacji miejskiej w Polsce w latach 2000–2012. Wyd. I. Warszawa: Izba Gospodarcza Komunikacji Miejskiej, 2013. ISBN 978-83-919415-8-4.
• Bogusław Madej, Robert Madej, Konrad Pruciak: Publiczny transport miejski. Zasady tworzenia rozkładów jazdy. Wyd. II zaktualizowane. Warszawa: Akademia Transportu i Przedsiębiorczości, 2017. ISBN 978-83-944575-3-2.