Trotyl
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny | C7H5N3O6 | ||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Inne wzory | (NO2)3C6H2CH3 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Masa molowa | 227,13 g/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Wygląd | żółtawe, krystaliczne ciało stałe | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Identyfikacja | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Numer CAS | 118-96-7 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| PubChem | 8376 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| DrugBank | DB01676 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | |||||||||||||||||||||||||||||||
Trotyl, 2,4,6-trinitrotoluen, TNT – organiczny związek chemiczny z grupy nitrozwiązków, stosowany jako kruszący materiał wybuchowy.
Trotyl topi się w temp. 80,2 °C, spala się wydzielając kopcący, czarny, toksyczny dym. Ulega wybuchowemu rozkładowi powyżej 240 °C. Praktycznie nierozpuszczalny w wodzie (stężenie maks. wynosi ok. 0,01%). Rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych.
W tonach trotylu (kilotonach, megatonach) wyraża się siłę wybuchów jądrowych, ekwiwalentną do wybuchu odpowiedniej ilości trotylu (tzw. równoważnik trotylowy wybuchu jądrowego, dla którego przyjmuje się 1 t TNT = 109 cal = 4,184×109 J).
Historia[edytuj | edytuj kod]
Trotyl wynalazł Niemiec Julius Bernhard Friedrich Adolph Wilbrand w roku 1863, choć w charakterze środka wybuchowego substancję zastosowano około trzydzieści lat później. Po raz pierwszy trotyl wyprodukowano na skalę komercyjną w Niemczech w roku 1901[6].
Otrzymywanie[edytuj | edytuj kod]
Otrzymuje się go poprzez trójstopniowe nitrowanie toluenu, mieszaniną kwasu siarkowego i azotowego.
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
Jako materiał wybuchowy jest trwały, mało wrażliwy na uderzenie, tarcie i ma wysoką temperaturę wymaganą do zainicjowania wybuchu. Dzięki temu jest stosunkowo bezpieczny w użytkowaniu i przechowywaniu, jednak musi być odpalany za pomocą silnych detonatorów. Trotyl lany, w przeciwieństwie do prasowanego, pali się – pod wpływem płomienia – nie detonuje. Trotyl można także zdetonować bezpośrednio lontem detonującym owijając co najmniej 2 razy ładunek albo jedną z jego kostek.
Do napełniania pocisków i min używany jest w postaci lanej lub prasowanej. Luzem przeważnie występuje w prasowanej kostce 200 g oraz jako walcowy 75 g nabój wiertniczy. Bywa również w postaci kostek o masie 1 kg oraz ładunków cylindrycznych o wadze 5 i 8 kg.
Jest składnikiem m.in. oktolu, torpeksu, H-6, HTA.
Wpływ na organizmy żywe[edytuj | edytuj kod]
Ludzie wystawieni na duże dawki TNT mają tendencję do zapadania na anemię i zaburzeń czynności wątroby. U zwierząt, którym podawano doustnie lub wdychały trinitrotoluen, stwierdzono podobny wpływ na wątrobę i krew, jak również powiększenie śledziony i uszkodzenie układu odpornościowego. Inne negatywne efekty TNT to podrażnienie skóry i obniżenie płodności u mężczyzn. Najprawdopodobniej nie ma właściwości rakotwórczych.
| Własności TNT[7] | |
|---|---|
| Rok wynalezienia | 1863 |
| Energia detonacji | 3,97 MJ/kg |
| Zdolność do wykonania pracy (wydęcie w bloku ołowianym) | 300 cm³ |
| Maksimum ciśnienia detonacji | 22,3 GPa |
| Prędkość detonacji | 6,9 km/s |
| Gęstość odpowiadająca Vdet | 1,57 g/cm³ |
| Temperatura detonacji | 2800 °C |
| Wrażliwość na uderzenie | mała |
| Objętość produktów gazowych | 700 dm³/kg |
| Temperatura topnienia czystej substancji | 80,2 °C |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d 2,4,6-Trinitrotoluene, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 8376 (ang.).
- ↑ David R. Lide (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
- ↑ Trotyl (ang.) w wykazie klasyfikacji i oznakowania Europejskiej Agencji Chemikaliów. [dostęp 2018-03-28].
- ↑ 2,4,6-Trinitrotoluene (ZVG: 34200) (ang. • niem.) w bazie GESTIS, Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung (IFA). [dostęp 2018-03-28].
- ↑ 2,4,6-Trinitrotoluen, międzynarodowa karta bezpieczeństwa chemicznego, Międzynarodowa Organizacja Pracy [dostęp 2018-03-28] (pol. • ang.).
- ↑ Neil Schlager, Jayne Weisblatt, David E. Newton (red.): Chemical Compounds. Thomson Gale, 2006, s. 15–18. ISBN 978-1-4144-0150-8.
- ↑ Małgorzata Galus: Tablice chemiczne. Warszawa: Wydawnictwo Adamantan, 2008. ISBN 978-83-7350-105-8.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Tadeusz Urbański: Chemia i Technologia Materiałów Wybuchowych Tom 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1954, s. 135.
- Stanisław Cudziło: Wojskowe Materiały Wybuchowe. Częstochowa: Wydawnictwo Wydziału Metalurgii i Inżynierii Materiałowej Politechniki Częstochowskiej, 2000, s. 386. ISBN 83-87745-50-2.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Jak powstają MATERIAŁY WYBUCHOWE? w serwisie YouTube, przedstawiający przemysłowy proces produkcji trotylu