Trotyl

Trotyl
Nazewnictwo
	Nomenklatura systematyczna (IUPAC)
	2-metylo-1,3,5-trinitrobenzen
	Inne nazwy i oznaczenia
	TNT, trinitrotoluen, sym-trinitrotoluen, α-trinitrotoluen, 2,4,6-trinitrotoluen
	Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C7H5N3O6
Inne wzory	(NO2)3C6H2CH3
Masa molowa	227,13 g/mol
Wygląd	żółtawe, krystaliczne ciało stałe
	Identyfikacja
Numer CAS	118-96-7
PubChem	8376
DrugBank	DB01676
SMILES
	O=[N+]([O-])c1c(c(ccc1C)[N+]([O-])=O)[N+]([O-])=O
InChI
	InChI=1S/C7H5N3O6/c1-4-6(9(13)14)2-5(8(11)12)3-7(4)10(15)16/h2-3H,1H3
	InChIKey
	SPSSULHKWOKEEL-UHFFFAOYSA-N
Właściwości
	Gęstość
	1,65 g/cm³; ciało stałe
	Rozpuszczalność w wodzie
	115 mg/l (23 °C)
	w innych rozpuszczalnikach
	rozpuszczalniki organiczne, np. aceton – 109 g/100 g; toluen – 55 g/100 g; pirydyna – 137 g/100 g
Temperatura topnienia	80,20 °C
Temperatura rozkładu	240 °C (wybuch)
Niebezpieczeństwa
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI
Zwroty H	H201, H301, H311, H331, H373, H411
Zwroty P	P210, P273, P309+P311, P370+P380, P373, P501
	NFPA 704
Na podstawie; podanego źródła	4 2 4
Numer RTECS	XU0175000
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Trotyl, 2,4,6-trinitrotoluen, TNT – organiczny związek chemiczny z grupy nitrozwiązków, stosowany jako kruszący materiał wybuchowy.

Trotyl topi się w temp. 80,2 °C, spala się wydzielając kopcący, czarny, toksyczny dym. Ulega wybuchowemu rozkładowi powyżej 240 °C. Praktycznie nierozpuszczalny w wodzie (stężenie maks. wynosi ok. 0,01%). Rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych.

W tonach trotylu (kilotonach, megatonach) wyraża się siłę wybuchów jądrowych, ekwiwalentną do wybuchu odpowiedniej ilości trotylu (tzw. równoważnik trotylowy wybuchu jądrowego, dla którego przyjmuje się 1 t TNT = 10⁹ cal = 4,184×10⁹ J).

Historia[edytuj | edytuj kod]

Trotyl wynalazł Niemiec Julius Bernhard Friedrich Adolph Wilbrand w roku 1863, choć w charakterze środka wybuchowego substancję zastosowano około trzydzieści lat później. Po raz pierwszy trotyl wyprodukowano na skalę komercyjną w Niemczech w roku 1901^[6].

Otrzymywanie[edytuj | edytuj kod]

Otrzymuje się go poprzez trójstopniowe nitrowanie toluenu, mieszaniną kwasu siarkowego i azotowego.

Właściwości[edytuj | edytuj kod]

Jako materiał wybuchowy jest trwały, mało wrażliwy na uderzenie, tarcie i ma wysoką temperaturę wymaganą do zainicjowania detonacji. Dzięki temu jest stosunkowo bezpieczny w użytkowaniu i przechowywaniu. Do odpalenia konieczne jest użycie silnych zapalników. Trotyl lany, w przeciwieństwie do prasowanego, pali się – pod wpływem płomienia – nie detonuje. Trotyl można także zdetonować bezpośrednio lontem detonującym owijając co najmniej 2 razy ładunek albo jedną z jego kostek.

Właściwości wybuchowe TNT^[7]
Rok wynalezienia	1863
Energia detonacji	3,9 MJ/kg
Próba Trauzla	300 cm³/10 g
Maksimum ciśnienia detonacji	22,3 GPa
Prędkość detonacji (V_det)	6,9 km/s
Gęstość odpowiadająca V_det	1,57 g/cm³
Temperatura detonacji^[i]	470 °C
Wrażliwość na uderzenie	mała
Objętość produktów gazowych	700 dm³/kg
Temperatura podczas detonacji	~3000 °C

↑ Temperatura, w której po 5 s następuje detonacja^[7].

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Do napełniania pocisków i min używany jest w postaci lanej lub prasowanej. Luzem przeważnie występuje w prasowanej kostce 200 g oraz jako walcowy 75 g nabój wiertniczy. Bywa również w postaci kostek o masie 1 kg oraz ładunków cylindrycznych o wadze 5 i 8 kg.

Jest składnikiem m.in. oktolu, torpeksu, H-6, HTA.

Wpływ na organizmy żywe[edytuj | edytuj kod]

Ludzie wystawieni na duże dawki TNT mają tendencję do zapadania na anemię i zaburzeń czynności wątroby. U zwierząt, którym podawano doustnie lub wdychały trinitrotoluen, stwierdzono podobny wpływ na wątrobę i krew, jak również powiększenie śledziony i uszkodzenie układu odpornościowego. Inne negatywne efekty TNT to podrażnienie skóry i obniżenie płodności u mężczyzn. Najprawdopodobniej nie ma właściwości rakotwórczych.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b ^c ^d 2,4,6-Trinitrotoluene, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 8376 (ang.).
↑ David R.D.R. Lide David R.D.R. (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
↑ Trotyl, [w:] Classification and Labelling Inventory [online], Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2018-03-28] (ang.).
↑ 2,4,6-Trinitrotoluene, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 34200 [dostęp 2018-03-28] (niem. • ang.).
↑ 2,4,6-Trinitrotoluen, międzynarodowa karta bezpieczeństwa chemicznego, Międzynarodowa Organizacja Pracy [dostęp 2018-03-28] (pol. • ang.).
↑ Neil Schlager, Jayne Weisblatt, David E. Newton (red.): Chemical Compounds. Thomson Gale, 2006, s. 15–18. ISBN 978-1-4144-0150-8.
↑ ^a ^b MałgorzataM. Galus MałgorzataM., Tablice chemiczne, wyd. 5, Warszawa: Wydawnictwo Adamantan, 2008, s. 310, ISBN 978-83-7350-105-8 .

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Tadeusz Urbański, Chemia i Technologia Materiałów Wybuchowych, t. 1, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1954, s. 135 .
Stanisław Cudziło, Wojskowe Materiały Wybuchowe, Częstochowa: Wydawnictwo Wydziału Metalurgii i Inżynierii Materiałowej Politechniki Częstochowskiej, 2000, s. 386, ISBN 83-87745-50-2 .

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Jak powstają materiały wybuchowe? w serwisie YouTube, film przedstawiający przemysłowy proces produkcji trotylu.

[8] Temperatura, w której po 5 s następuje detonacja^[7].

[PubChem-1] 2,4,6-Trinitrotoluene, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 8376 (ang.).

[Lide-2] David R.D.R. Lide David R.D.R. (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).

[CLI-3] Trotyl, [w:] Classification and Labelling Inventory [online], Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2018-03-28] (ang.).

[4] 2,4,6-Trinitrotoluene, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 34200 [dostęp 2018-03-28] (niem. • ang.).

[5] 2,4,6-Trinitrotoluen, międzynarodowa karta bezpieczeństwa chemicznego, Międzynarodowa Organizacja Pracy [dostęp 2018-03-28] (pol. • ang.).

[gale-6] Neil Schlager, Jayne Weisblatt, David E. Newton (red.): Chemical Compounds. Thomson Gale, 2006, s. 15–18. ISBN 978-1-4144-0150-8.

[tabchem-7] MałgorzataM. Galus MałgorzataM., Tablice chemiczne, wyd. 5, Warszawa: Wydawnictwo Adamantan, 2008, s. 310, ISBN 978-83-7350-105-8 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[i]