Trybunał inkwizycji we Florencji

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Trybunał inkwizycji we Florencji – sąd inkwizycyjny, mający swą siedzibę we Florencji w Toskanii. Jego początki sięgają połowy XIII wieku, a działał do roku 1782.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Średniowiecze[edytuj | edytuj kod]

Początki inkwizycji we Florencji sięgają XIII wieku. Początkowo (od 1227) do zadań antyheretyckich w tym mieście wyznaczano dominikanów[1]. Mieli oni przede wszystkim głosić kazania przeciwko katarom i wspierać działalność sądów biskupich. Pierwszym inkwizytorem we Florencji i Toskanii we właściwym sensie tego słowa był dominikanin Ruggiero Calcagni, który działał w latach 40. XIII wieku i skazał co najmniej jedenastu katarów na stos[2].

2 czerwca 1254 papież Innocenty IV w bulli Cum super inquisitione podzielił Włochy na osiem prowincji inkwizytorskich: Lombardię, Marchię Trewizańską, Toskanię, Romanię, Marchię Ankońską, Umbrię, Lacjum i Królestwo Sycylii. Lombardia i Królestwo Sycylii zostały powierzone dominikanom, natomiast pozostałe sześć – w tym Toskania – franciszkanom. Prawo mianowania i odwoływania inkwizytorów w tych prowincjach uzyskali miejscowi prowincjałowie danego zakonu, a także ich przełożeni generalni[3]. Franciszkanie początkowo byli niechętni podjęciu nowego zadania. Pierwszy inkwizytor w Toskanii został wyznaczony dopiero w roku 1258. Początkowo inkwizytorzy ci nie mieli stałych siedzib, lecz przeprowadzali wizytacje na całym podległym im obszarze. Florencja dość szybko stała się jednak jednym z głównych ośrodków prowincji inkwizytorskiej Toskanii i przynajmniej jeden z dwóch inkwizytorów tej prowincji rezydował zazwyczaj w tym mieście[4]. Wielkim sukcesem zakończyło się śledztwo przeprowadzone w 1282 roku przez inkwizytora Florencji Salomone da Lucca; wielu członków warstwy przywódczej sekty katarów ujawniło się wówczas i podporządkowało Kościołowi[5]. W czternastowiecznej Florencji odnotowano kilka znaczących procesów przeciwko nekromantom i heretyckim fraticellim. W 1327 doszło tu do spalenia słynnego nekromanty Cecco d’Ascoli. Jednak najbardziej znany epizod z dziejów inkwizycji w tym okresie dotyczy nadużyć finansowych inkwizytora Piero di Aquila w latach 1344-1346. W rezultacie tego skandalu wykształciła się praktyka powoływania inkwizytora przez władze kościelne w porozumieniu z władzami miasta i spośród jego obywateli[6].

W XV wieku i na początku XVI wieku urząd inkwizytora Toskanii stał się najprawdopodobniej prestiżową, ale niewiele znaczącą synekurą. Najbardziej znaczącym epizodem z tego okresu był proces dominikańskiego kaznodziei Girolamo Savonaroli w 1498, który został spalony na stosie za krytykowanie papieża Aleksandra VI. Proces ten przeprowadził jednak nie inkwizytor Florencji, lecz dwóch sędziów delegowanych specjalnie przez papieża[7].

Okres nowożytny[edytuj | edytuj kod]

W związku z rozwojem reformacji w pierwszej połowie XVI wieku papież Paweł III w 1542 utworzył Kongregację Rzymskiej i Powszechnej Inkwizycji, która miała być organem centralnym koordynującym działania lokalnych trybunałów inkwizycyjnych we Włoszech. Krótko potem doszło do reorganizacji inkwizycji w rządzonej przez Medyceuszy Toskanii. W grudniu 1551 roku Juliusz III, na żądanie księcia Kosmy I, mianował trzech komisarzy Inkwizycji Rzymskiej, którymi zostali: benedyktyn Isidoro da Montauto, wikariusz arcybiskupa Florencji Nicolò Duranti oraz prepozyt florencki Alessandro Strozzi[8]. Rok później we Florencji odbyło się wielkie auto da fe, w czasie którego wiele osób podejrzanych o przynależność do sekty anabaptystów wyrzekło się swych poglądów i pojednało się z Kościołem[9]. W 1560 we Florencji ustanowiona została stała nuncjatura Stolicy Apostolskiej. Nuncjusz był od tej pory głównym łącznikiem między inkwizytorami Toskanii a Kongregacją Świętego Oficjum w Rzymie[9]. W 1566 wielki książę Toskanii Kosma I Medyceusz wyraził zgodę na ekstradycję do Rzymu Pietro Carnesecchiego, jednego z liderów włoskiej reformacji. W tym samym czasie też papież Pius V odwołał komisarzy mianowanych przez Juliusza III i przywrócił pełnię uprawnień franciszkańskim inkwizytorom. W 1572 po raz pierwszy nominacji na urząd inkwizytora Florencji dokonała Kongregacja Świętego Oficjum (został nim Francesco da Pisa). Dwa lata później władze zakonu franciszkanów konwentualnych definitywnie utraciły prawo nominacji inkwizytorskich na rzecz Kongregacji[9].

W 1633 w Rzymie doszło do skazania Galileusza na areszt domowy przez rzymskie Święte Oficjum. Areszt ten wykonywany był kolejno w kilku miejscach na terenie Toskanii. Zachowała się bogata korespondencja między inkwizytorem Florencji a Kongregacją w sprawie wykonania wyroku na Galileusza oraz cenzury literatury heliocentrycznej[9].

Jednym z najsłynniejszych procesów w historii florenckiej inkwizycji był proces toskańskiego poety i sekretarza loży masońskiej we Florencji Tommaso Crudeliego, który został aresztowany w 1739. Krótko przed jego aresztowaniem wygasła dynastia Medyceuszy i władzę w Toskanii przejęła dynastia habsbursko-lotaryńska. Nowe władze nieprzychylnym okiem patrzyły na ofensywę antymasońską i doprowadziły do odwołania z urzędu inkwizytora Florencji Paolo Antonio Ambrogiego[10].

W 1743 wielki książę Toskanii Franciszek I Lotaryński odebrał inkwizycji cenzurę publikacji[9]. Jedenaście lat później doszło do podpisania konkordatu między księciem a Stolicą Apostolską, w wyniku którego ustalono, że w skład trybunału inkwizycyjnego wejdzie trzech świeckich urzędników[9]. Następca Franciszka I, Piotr Leopold Habsburg, dekretem z 5 lipca 1782 ostatecznie rozwiązał toskańskie trybunały inkwizycji[11].

Organizacja[edytuj | edytuj kod]

Siedziba trybunału znajdowała się we franciszkańskim konwencie Santa Croce we Florencji. Inkwizytorem był zawsze franciszkanin konwentualny. Jego jurysdykcji podlegały archidiecezja Florencji oraz diecezje Borgo S. Sepolcro, Colle Val d’Elsa, Fiesole, Pistoia e Prato, Arezzo, Cortona, Montepulciano, Volterra (bez okręgu Rivalto) oraz S. Miniato (z tym, że dzielił jurysdykcję nad tą diecezją z inkwizytorem Pizy), a ponadto także Prepozytura Pescia.

Inkwizytorowi Florencji podlegało aż 51 wikariuszy. Jeden z nich (wikariusz generalny) pomagał mu w głównej siedzibie trybunału we Florencji, natomiast pozostali stali na czele pomniejszych okręgów, zwanych wikariatami rejonowymi. Poniżej lista tych 50 wikariatów[12]:

  1. Arezzo
  2. Anghiari
  3. Amola
  4. Borgo San Sepolcro
  5. Barberino in Mugello
  6. Barberino in Valdelsa
  7. Borgo San Lorenzo
  8. Casentino
  9. Castiglion Fiorentino
  10. Chianti
  11. Castel Franco di Sopra
  12. Cortona
  13. Castel Fiorentino
  14. Castigliano
  15. Colle
  16. Dicomano
  17. Empoli
  18. Figline
  19. Fucecchio
  20. Fiesole
  21. Foiano
  22. Fiorenzuola
  23. Gambassi
  24. Lastra a Signa
  25. Lucignano
  26. Monte Carlo
  27. Montevarchi
  28. Monterchi
  29. Montauto
  30. Montecchio
  31. Montepulciano
  32. Montopoli
  33. Loro e Trappola
  34. Monte San Savino
  35. Pistoia
  36. Pieve Santo Stefano
  37. Pontremoli
  38. Prato
  39. Pietrasanta
  40. Poppi
  41. Pescia
  42. Palazzolo di Romagna
  43. Pontassieve
  44. Pieve di San Marcellino
  45. San Miniato al Tedesco
  46. Scarperia
  47. Susinnana in Romagna
  48. San Casciano
  49. Vallombrosa
  50. Volterra

Archiwum[edytuj | edytuj kod]

Archiwum inkwizycji florenckiej po zniesieniu trybunału w 1782 zostało przekazane w ręce arcybiskupa Florencji. Obecnie nadal znajduje się w Archivio Arcivescovile we Florencji, zawiera jednak tylko część zasobów dokumentacyjnych pozostałych po florenckiej inkwizycji, gdyż w ciągu XIX wieku zasoby te uległy częściowemu rozproszeniu. Co więcej, porównanie z zachowanym inwentarzem archiwalnym sporządzonym w 1645 przez inkwizytora Giacomo Cima da Sezze wskazuje, że spora część tego archiwum została najpewniej bezpowrotnie zniszczona[13].

Zbiór archiwalny Tribunale dell'Inquisizione di Firenze w Archiwum Arcybiskupim we Florencji, czyli właściwe archiwum florenckiego trybunału, zawiera obecnie 61 tomów akt. Poza tym cztery tomy znajdują się w Archives Générales du Royaume w Brukseli, gdzie trafiły w 1878[14].

Archiwum inkwizycji florenckiej podzielone jest na dziesięć serii. Najistotniejsza z nich, seria procesów kryminalnych (Processi), liczy zaledwie 5 tomów akt procesowych, z czego cztery zawierają akta 86 procesów z lat 1578–1600, a jeden zawiera akta 35 procesów z lat 1614–1620. Dla porównania, wiadomo, że w 1645 seria ta liczyła aż 37 tomów. Akta kilkunastu innych procesów z XVII i XVIII wieku znajdują się w odrębnej serii Processi vari („procesy różne”). Nadto w archiwum tym znajduje się pięć tomów zawierających abiuracje podejrzanych z lat 1636–1696, 1698–1709 i 1717–1770, dwanaście tomów zawierających denuncjacje, skargi i zeznania z lat 1610–1774 oraz dwadzieścia sześć tomów korespondencji z lat 1581–1755 i dziesięć tomów pozostałej dokumentacji[13].

Spośród czterech tomów inkwizycji florenckiej przechowywanych w Brukseli, tylko jeden zawiera akta procesowe, a ściśle rzecz biorąc, akta jednego, wieloletniego (1726–1733) tajnego postępowania w sprawie apostazji na judaizm w żeńskim klasztorze San Martino we Florencji[13].

Do powyższych zasobów można doliczyć jeszcze jeden tom dokumentacji procesowej z lat 1565–1568, znajdujący się w archiwum florenckiej nuncjatury Stolicy Apostolskiej (w Archivio di Stato we Florencji)[15]. Niewiele dokumentów odnoszących się do trybunału florenckiego znajduje się natomiast w Archiwum Kongregacji Nauki Wiary (dawnej Kongregacji Świętego Oficjum) w Watykanie[9].

Archiwum florenckiej inkwizycji nie zawiera dokumentacji ze średniowiecza. W Tajnym Archiwum Watykańskim, w serii Collectoriae, znajduje się jednak sporządzony w 1334 katalog zasobów tego archiwum, z którego wynika, że rejestry wyroków z lat 1275–1315 zajmowały aż siedem tomów akt. Na tej podstawie Andrea Del Col ocenił, że inkwizycja florencka musiała wydać w tym czasie co najmniej około pięciuset wyroków różnego rodzaju (średnio ponad dziesięć na rok)[16]. Ponadto, z akt postępowania prowadzonego przez Kurię Rzymską przeciwko inkwizytorowi Florencji Piero di Aquila (również w serii Collectoriae) wiadomo, że w całym okresie swego urzędowania (1344–1346) wydał 82 wyroki skazujące, w tym jeden wyrok śmierci, podczas gdy pozostałe to niemal wyłącznie kary pieniężne[17]. Fragmentarycznie zachowała się także dokumentacja działalności dominikańskiego inkwizytora Ruggiero Calcagni w latach 1244–1245. Znajduje się ona we florenckim archiwum państwowym (Archivio di Stato), w kolekcji dokumentów dominikańskiego konwentu S. Maria Novella[18].

Inkwizytorzy Florencji[edytuj | edytuj kod]

W okresie średniowiecza (przed 1542)[edytuj | edytuj kod]

Komisarze apostolscy Inkwizycji Rzymskiej (1551–1566)[edytuj | edytuj kod]

Inkwizytorzy franciszkańscy w okresie nowożytnim (po 1542)[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Dwoma pierwszymi byli Giovanni da Salerno (1227-30) i Aldovrandino Cavalcanti (1231-40)
  2. ↑ Zob. Lea, I, s. 326-328; Lea, II, s. 199 i nast., 210-213; Donald Prudlo: The martyred inquisitor: the life and cult of Peter of Verona († 1252). Ashgate Publishing, Ltd, 2008, s. 5-6. ISBN 978-0-7546-6256-3. Lansing, s. 72.
  3. ↑ Del Col, s. 91-92; Michael Tavuzzi: Renaissance Inquisitors. Dominican Inquisitors and Inquisitorial Districts in Northern Italy, 1474–1527. Leiden – Boston: BRILL, 2007, s. 5-6. ISBN 978-90-04-16094-1.
  4. ↑ Zob. Del Col, s. 99, 102.
  5. ↑ Malcolm Lambert: Średniowieczne herezje. Gdańsk-Warszawa: Wyd. MARABUT, 2002, s. 205. ISBN 83-916989-5-5.
  6. ↑ Lea, II, s. 275-281; Del Col, s. 160.
  7. ↑ Lea, II, s. 281-283; Del Col, s. 146-147, 172-175, 197.
  8. ↑ Adriano Prosperi: L'Inquisizione romana: letture e ricerche. Rzym: Ed. di Storia e Letteratura, 2003, s. 202. ISBN 978-88-8498-082-3.
  9. ↑ a b c d e f g Adriano Prosperi, Firenze, [w:] Dizionario storico dell’Inquisizione, Piza 2010, s. 605-607.
  10. ↑ Del Col, s. 689-693.
  11. ↑ Francisco Bethencourt: The Inquisition. A Global History. Cambridge University Press, 2009, s. 432-433. ISBN 978-0-521-74823-0. Del Col, s. 733.
  12. ↑ Adriano Prosperi: L'Inquisizione romana: letture e ricerche. Rzym: Ed. di Storia e Letteratura, 2003, s. 174-179. ISBN 978-88-8498-082-3.
  13. ↑ a b c Tribunale dell'Inquisizione di Firenze. Sistema Informativo Unificato per le Soprintendenze Archivistiche. [dostęp 2013-12-10]. (wł.).
  14. ↑ Tribunale dell'Inquisizione di Firenze. Sistema Informativo Unificato per le Soprintendenze Archivistiche. [dostęp 2013-12-10]. (wł.).; Seidel Menchi, s. 81.
  15. ↑ Seidel Menchi, s. 81.
  16. ↑ Del Col, s. 99.
  17. ↑ Del Col, s. 147. Wyrok śmierci dotyczył kobiety o imieniu Castellana, którą spalono w 1344.
  18. ↑ Lansing, s. 72, 211.
  19. ↑ a b c d e f g h i j k l m Andrea Del Col: L’Inquisizione in Italia. Mediolan: Oscar Mondadori, 2010, s. 102. ISBN 978-88-04-53433-4.
  20. ↑ Wadding wymienia go pod r. 1336, nr I (Annales Minorum, 1323-1346, s. 185).
  21. ↑ Del Col, s. 102; Donald Prudlo, The Origin, Development, and Refinement of Medieval Religious Mendicancies, s. 265.
  22. ↑ Del Col, s. 102; Wadding, Annales Minorum, 1323-1346, s. 203 (r. 1337 nr I).
  23. ↑ Papini, s. 57 nr 25.
  24. ↑ Papini, s. 57 nr 26.
  25. ↑ Papini, s. 57 nr 30.
  26. ↑ Papini, s. 57 nr 31; Wadding, Annales Minorum, 1347-1376, s. 5 (r. 1347 nr IX-X).
  27. ↑ Papini, s. 57 nr 33; Lea, II, s. 279.
  28. ↑ Lea, II, s. 279-280; Papini, s. 58 nr 34; w 1358 został biskupem Ceseny.
  29. ↑ Papini, s. 58 nr 36; Wadding, Annales Minorum, 1347-1376, s. 333 (r. 1376 nr X).
  30. ↑ Lea, II, s. 280; Papini, s. 58 nr 37.
  31. ↑ Papini, s. 58 nr 38; Lea, II, s. 280; Wadding, Annales Minorum, 1347-1376, s. 320 (r. 1375 nr XXIX).
  32. ↑ Papini, s. 58 nr 39.
  33. ↑ Papini, s. 58-59 nr 40.
  34. ↑ a b Papini, s. 59 nr 41.
  35. ↑ Papini, s. 59 nr 42.
  36. ↑ Papini, s. 59 nr 43.
  37. ↑ Papini, s. 59 nr 44; Ribetti, s. 648.
  38. ↑ Papini, s. 46.
  39. ↑ Papini, s. 47.
  40. ↑ a b Papini, s. 59 nr 58.
  41. ↑ Papini, s. 48.
  42. ↑ a b Papini, s. 59 nr 50.
  43. ↑ Wadding, Annales Minorum, 1377-1417, s. 248 (r. 1401 nr V)
  44. ↑ Papini, s. 59 nr 51.
  45. ↑ Papini, s. 59 nr 52.
  46. ↑ Papini, s. 59 nr 53.
  47. ↑ Papini, s. 54.
  48. ↑ Papini, s. 59 nr 55.
  49. ↑ Papini, s. 59 nr 56.
  50. ↑ Papini, s. 59 nr 57.
  51. ↑ a b Papini, s. 59 nr 59.
  52. ↑ a b Papini, s. 59 nr 60.
  53. ↑ Papini, s. 60 nr 61.
  54. ↑ Gene A. Brucker (red.): The Society of Renaissance Florence: A Documentary Study, s. 257.
  55. ↑ Papini, s. 60 nr 62.
  56. ↑ Papini, s. 60 nr 63.
  57. ↑ Papini, s. 60 nr 64.
  58. ↑ Papini, s. 60 nr 65.
  59. ↑ Papini, s. 59 nr LI.
  60. ↑ Papini, s. 60 nr 66.
  61. ↑ Papini, s. 60 nr 68.
  62. ↑ Papini, s. 60 nr 67.
  63. ↑ Papini, s. 60 nr 70; Wadding, Annales Minorum, 1437-1447, s. 17 (r. 1437 nr XXXIV).
  64. ↑ Papini, s. 61 nr 75; Wadding, Annales Minorum, 1437-1447, s. 17 (r. 1437 nr XXXIV).
  65. ↑ DBI: MICHELI, Francesco (Francesco da Firenze, Francesco Micheli del Padovano); Papini, s. 61 nr 76.
  66. ↑ Papini, s. 61 nr 79; Collectanea Franciscana, tom 48, s. 468.
  67. ↑ Sigismondo da Venezia: Biografia serafica degli uomini illustri che fiorirono nel francescano, s. 277.
  68. ↑ DBI: DRAGIŠIĆ, Juraj (Benigno Salviati, Giorgio).
  69. ↑ Franciscan Studies, Wydanie 7 (1928), s. 324.
  70. ↑ Papini, s. 62 nr 95.
  71. ↑ DBI: Domenica Narducci
  72. ↑ Lorenzo Cantini: Vita di Cosimo de'Medici primo Gran-Duca di Toscana, Florencja 1805, s. 19-20.
  73. ↑ Il Buonarroti: scritti sopra le arti e le lettere di Benvenuto Gasparoni continuati per cura di Enrico Narducci, Tomy 12-13, s. 403.
  74. ↑ Papini, s. 62 nr 101.
  75. ↑ Papini, s. 62 nr 100.
  76. ↑ Papini, s. 63 nr 104; Ribetti, s. 648; Luke Wadding, Annales Minorum, 1554-1564, Rzym 1745, s. 62 (r. 1556 nr XXI); Alberto Biondi, L'Inquisizione e gli Ebrei in Italia, Laterza, 1994, s. 85.
  77. ↑ ministro provinciale toscana 1552 - Google Search [online], google.pl [dostęp 2019-03-25] (ang.).
  78. ↑ Papini, s. 62 nr 97; http://books.google.pl/books?id=Y4WBMgwdZX8C&pg=PA318&dq=inquisitore+Firenze+indice+1559&hl=pl&sa=X&ei=bfuIU53zI_TG4QSpgoGYAw&ved=0CGoQ6AEwCDgU#v=onepage&q&f=false.
  79. ↑ Papini, s. 62-63 nr 102; https://books.google.com/books?id=Y4WBMgwdZX8C&pg=PA318&dq=inquisitore+Firenze+indice+1559&hl=pl&sa=X&ei=bfuIU53zI_TG4QSpgoGYAw&ved=0CGoQ6AEwCDgU#v=onepage&q&f=false.
  80. ↑ Fra’Dionisio Sammattei orgoglio di tutta la comunità
  81. ↑ Gazzetta toscana, r. 1771, nr 28.
  82. ↑ Filippo Moisé, Santa Croce di Firenza, Florencja 1845, s. 406; Papini, s. 41.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Andrea Del Col: L’Inquisizione in Italia. Mediolan: Oscar Mondadori, 2010. ISBN 978-88-04-53433-4.
  • Carol Lansing: Power & Purity. The Cathar Heresy in Medieval Italy. Nowy Jork – Oxford: Oxford University Press, 1998. ISBN 0-19-506391-0.
  • Henry Charles Lea: A History of the Inquisition of the Middle Ages. Vols. I – III. Londyn – Nowy Jork: MacMillan Co., 1887–1888.
  • Adriano Prosperi, Firenze, [w:] Adriano Prosperi (red.): Dizionario storico dell’Inquisizione. Tomy I-III. Piza: Scuola Normale Superiore Pisa, 2010, s. 605-607. ISBN 978-88-7642-323-9.
  • Nicola Papini: L'Etruria Francescana. Siena: 1797.
  • Pietro Antonio Ribetti: Giardino Serafico Istorico. Tomo primo. Wenecja: 1710.
  • Silvana Seidel Menchi, I tribunali dell'Inquisizione in Italia: le tappe dell'esplorazione documentaria, [w:] Andrea Del Col (red.): L’Inquisizione romana in Italia nell’età moderna. Archivi, problemi di metodo e nuove ricerche. Rzym: Ministero per i beni culturali e ambientali, Ufficio centrale per i beni archivistici, 1991, s. 75-85. ISBN 978-8871250458.
  • Luke Wadding: Annales Minorum. Rzym: 1731–.
Inkwizycja rzymska
Instytucje i
urzędy centralne
Inkwizycja rzymska
w państwach włoskich
Trybunały lokalne
Inne
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Trybunał_inkwizycji_we_Florencji&oldid=71047686”