Przejdź do zawartości

Trznadel (zwyczajny)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Trznadel zwyczajny
Emberiza citrinella[1]
Linnaeus, 1758
Ilustracja
Samiec w szacie godowej
Ilustracja
Samica
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

trznadle

Rodzaj

Emberiza

Gatunek

trznadel zwyczajny

Podgatunki
  • E. c. caliginosa Clancey, 1940
  • E. c. citrinella Linnaeus, 1758
  • E. c. erythrogenys C. L. Brehm, 1855
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     lęgowiska

     występuje przez cały rok

     zimowiska

Trznadel zwyczajny[3], trznadel, trznadel żółtobrzuch[4] (Emberiza citrinella) – gatunek małego, częściowo wędrownego ptaka z rodziny trznadli (Emberizidae).

Występowanie

[edytuj | edytuj kod]
Trznadel to jeden z najpospolitszych ptaków terenów otwartych
Emberiza citrinella

To jeden z najliczniej reprezentowanych gatunków ptaków w Europie i na środkowoazjatyckich stepach zachodniej Syberii. Dawniej, gdy większość tych terenów porastały lasy, trznadle zamieszkiwały przede wszystkim lasostepy porośnięte krzewami. Zimują z reguły w pobliżu terenów lęgowych. Południową granicę stanowi rejon Morza Śródziemnego. Przeważnie to gatunek osiadły. Tylko część populacji z północnej i północno-wschodniej Europy niedaleko migruje do regionów o łagodniejszym klimacie. Zamieszkuje w zależności od podgatunku[5][6]:

W Polsce bardzo liczny ptak lęgowy[7], dość równomiernie występujący w całym kraju, także w górach. Większość osobników zimuje na miejscu, choć niektóre wybierają się do Europy Zachodniej. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 populacja trznadla w Polsce liczyła 4 360 000 – 4 580 000 par lęgowych, co dawało mu piąte miejsce wśród ptaków lęgowych, po skowronku, ziębie, wróblu i kapturce[8]. Przeprowadzone w Polsce badania[9] dotyczące ich udziału w różnych siedliskach dowiodły, że trznadle zajmują w 1/3 lasy i pola uprawne, a w 1/4 przypadków łąki. Jedynie w 8% zasiedlały sady, nieużytki i obrzeża siedlisk ludzkich.
  • E. citrinella erythrogenysEuropa Wschodnia i zachodnia Azja po 40°E na północy i 25°E na południu.

Na ogół osiadły, zimuje w stadach, trzymając się osad ludzkich. Część populacji z dalekiej północy migruje zimą bardziej na południe.

W drugiej połowie XIX wieku został introdukowany na Nowej Zelandii (podgatunek caliginosa), gdzie szeroko się rozpowszechnił[10].

Wygląd

[edytuj | edytuj kod]

Duży, smukły. W okresie godowym odróżnienie płci po upierzeniu nie sprawia problemu nawet z większej odległości. Różnią się bowiem ilością i jaskrawością żółtej barwy. Podobnie jak u łuszczaków, szaty godowe są wynikiem nie pierzenia się, ale ścierania się końcówek piór, które wyrastają już jesienią. Nowe pióra są obrzeżone ciemną barwą ścierającą się w trakcie zimy. W ten sposób wiosną ukazują się jasnożółte spodnie części piór. Samiec, szata godowa : jaskrawożółte: głowa i pierś. Po bokach ciemienia ciemna linia, policzek ciemno obwiedziony, pierś zielonkawa, jej boki oraz brzuch brązowo kreskowane. Samica : mniej jaskrawa i żółta, wierzch głowy lekko żółtawy, jej bok ciemny, jasna plamka uszna. Spód żółtawy z brązowymi kreskami, szerszymi na bokach. Na piersi brak zielonkawego odcienia bądź jego niewielka ilość. Samiec, szata spoczynkowa : jak samica, lecz ciemię bardziej żółte z (lub bez) małą kreską. Juv. – obfite kreskowanie głowy, piersi, a także spodu ciała. We wszystkich szatach czarny ogon z białym obrzeżeniem[11].

Ptak jest nieco większy od wróbla – ma dłuższy ogon i wydaje się bardziej smukły. Jest mało płochliwym ptakiem i nie kryje się przed człowiekiem. Lot trznadla nie jest charakterystyczny.

Rozmiary[11]
długość ciała rozpiętość skrzydeł
16–17 cm 23–29 cm

Śpiew

[edytuj | edytuj kod]
Zimą trznadle zbierają się w stada, w których mogą znaleźć się inne gatunki (z prawej t. białogłowy E. leucocephalos).

Krótki, równobrzmiący motyw z szybko powtarzanych tonów z wysokim zakończeniem. Często śpiewa na czubkach drzew, krzewów, na liniach energetycznych i w innych wyeksponowanych miejscach. Swą charakterystyczną melodię śpiewa od lutego aż do jesieni. Głos wabiący to „cik”, a wznosząc się wydaje odgłos „srit”. Pod koniec zimy śpiew brzmi inaczej – „di di di di dieh”.

Biotop

[edytuj | edytuj kod]

Po skowronku to najpospolitszy w Polsce ptak terenów otwartych. Zajmuje wiele siedlisk – różnorodne obszary dobrze nasłonecznione, będące mozaiką zadrzewień, krzewów i terenów otwartych, np. obrzeża widnych lasów liściastych i borów, pola, łąki (choć musi tu rosnąć choć parę drzew lub krzewów), polany, zarośla, drzewa owocowe, sady, budynki i ogrody. Spotkać go można od nizin po piętro kosodrzewiny i w pobliżu potoków i rzek. Unika miast, choć jest spotykany na obrzeżach wsi (zimą odwiedza je stadami). Nie występuje też w zwartych drzewostanach. Trznadle nie boją się ludzi, więc można je zobaczyć na wsiach, przy szosach, gdzie wyszukuje ziaren i nasion najróżniejszych chwastów.

Okres lęgowy

[edytuj | edytuj kod]
Karmienie młodego, Dania

Wczesną wiosną zimowe stada zaczynają się rozpadać. Poszczególne pary szybko obejmują swoje odpowiednie terytoria lęgowe na obszarach pokrytych mozaikowym krajobrazem – z terenami otwartymi i zadrzewieniami. Upatrzone rewiry samce zaciekle bronią przed rywalami. Przed wybraną partnerką natomiast stroszą się z opuszczonymi skrzydłami i rozłożonym ogonem, który w ten sposób odsłania białe obrzeżenia ogona i rdzawy kuper. W trakcie zalotów partnerzy podnoszą się z ziemi i pokazują sobie źdźbła i kłosy traw, aby prawdopodobnie zamanifestować gotowość do założenia gniazda. Tworzone pary są monogamiczne.

Gniazdo

[edytuj | edytuj kod]
Jaja trznadla o charakterystycznym uplamkowaniu

W płytkim zagłębieniu w ziemi w warstwie ziół, w miejscu dobrze nasłonecznionym, lecz osłoniętym zwisającymi gałązkami lub źdźbłami trawy. Ulokowane może być wyjątkowo nisko na krzewie lub świerku. Czasem może się gnieździć na rozległych porębach z obfitą roślinnością złożoną z roślin zielnych i krzewów, skarpach rowów, gdzie rosną kępy traw i niskie, cierniste krzewy. Budową konstrukcji zajmuje się samica. Składa się z liści, mchu, korzonków, źdźbeł słomy i trawy, a wyścielenie stanowi włosie i miękkie trawy.

W ciągu roku wyprowadza 2 lub 3 lęgi, od kwietnia do lipca. Składa 3 do 5 białawych, niebieskawych lub fioletowawych jaj z nitkowatymi szaro-fiołkowymi plamkami o średnich wymiarach 21 × 16 mm.

Wysiadywanie i pisklęta

[edytuj | edytuj kod]

Jaja wysiadywane są od zniesienia ostatniego jaja przez okres 12 do 14 dni przez samicę (czasem pomaga jej samiec). Matka też zajmuje się w głównej mierze wychowywaniem potomstwa. Pisklęta, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po 12–14 dniach. Samicę podczas wysiadywania karmi samiec, a pisklęta oboje rodzice. Karmione są nie tylko nasionami, które wchodzą w skład głównej diety ptaka dorosłego, ale i w znacznym stopniu owadami.

Śpiewający samiec

Pożywienie

[edytuj | edytuj kod]

Wiosną i w lecie oprócz nasion ich pożywienie stanowią głównie owady (dorosłe, larwy, poczwarki i jaja), pająki i inne bezkręgowce, a jesienią i zimą nasiona traw, najróżniejszych chwastów i ziarna zbóż.

Żeruje głównie na ziemi, również w miejscach nieosłoniętych, choć rzadko szuka pokarmu w siedliskach gęsto zarośniętych i zacienionych. Owady zbiera też z roślin. Po okresie lęgowym trznadle łączą się w stada w których mogą też się znaleźć zięby i inne łuszczaki. Razem szukają pożywienia na polach i w okolicach siedlisk ludzkich. Zimą, gdy zalega pokrywa śnieżna, pojawiają się w okolicach paśników dla zwierząt i karmników dla ptaków.

Status i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

IUCN uznaje trznadla za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy na rok 2015, zawiera się w przedziale 40–70 milionów dorosłych osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[2].

Na terenie Polski trznadel jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[12]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC)[13].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Emberiza citrinella, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b BirdLife International, Emberiza citrinella, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2019-2 [dostęp 2019-09-23] (ang.).
  3. P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Emberizidae Vigors, 1825 - trznadle - Old word buntings (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-09].
  4. Albin Łącki: Wśród zwierząt – ptaki. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988, s. 200. ISBN 83-09-01320-5.
  5. F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Buntings. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-09]. (ang.).
  6. Yellowhammer (Emberiza citrinella). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-10)]. (ang.).
  7. T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015. 
  8. Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019. 
  9. Katalog polskich ptaków – Trznadel (Emberiza citrinella). Portal polska.pl. [dostęp 2010-09-17]. (pol.).
  10. Angus, D.J.: Yellowhammer. [w:] Miskelly, C.M. (ed.) New Zealand Birds Online [on-line]. 2013. [dostęp 2021-03-09]. (ang.).
  11. a b Rob Hume i inni red., Ptaki Europy: przewodnik do rozpoznawania, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 520, ISBN 978-83-7763-608-4 [dostęp 2024-05-22].
  12. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
  13. Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
  • Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]