U-621
Siostrzana jednostka U-621 – U-660 (1942) | |
Klasa | |
---|---|
Typ | |
Historia | |
Stocznia | |
Położenie stępki |
1 lipca 1941 |
Wodowanie |
19 marca 1942 |
Kriegsmarine | |
Nazwa |
U-621 |
Wejście do służby |
7 maja 1942 |
Zatopiony |
18 sierpnia 1944 |
Dane taktyczno-techniczne | |
Wyporność • na powierzchni • w zanurzeniu |
|
Długość |
67,1 metra |
Szerokość |
6,2 metra |
Zanurzenie |
4,74 metra |
Zanurzenie testowe |
100 metrów |
Rodzaj kadłuba | |
Materiał kadłuba | |
Napęd | |
2 silniki wysokoprężne o łącznej mocy 3200 KM 2 silniki elektryczne o łącznej mocy 750 KM 2 śruby | |
Prędkość • na powierzchni • w zanurzeniu |
|
Zasięg |
powierzchnia: 8500 Mm przy 10 węzłach |
Sensory | |
GHG, S-Gerät | |
Uzbrojenie | |
początkowo: 1 działo kal. 88 mm 1 działko plot. kal. 20 mm 14 torped | |
Wyrzutnie torpedowe |
5 × 533 mm |
Załoga |
44 |
U-621 – niemiecki okręt podwodny typu VIIC z okresu II wojny światowej. Okręt wypierał 769 ton w położeniu nawodnym i 871 ton pod wodą, a jego główną bronią było 14 torped kalibru 533 mm wystrzeliwanych z pięciu wewnętrznych wyrzutni. Jednostka rozwijała na powierzchni prędkość ponad 17 węzłów, osiągając zasięg 8500 Mm przy prędkości 10 węzłów.
Zwodowany 19 marca 1942 roku w stoczni Blohm & Voss w Hamburgu, został wcielony do służby w Kriegsmarine 7 maja 1942 roku. W czasie służby operacyjnej w składzie 9. Flotylli U-Bootów okręt odbył dziesięć patroli i misji bojowych, podczas których zatopił cztery statki handlowe o łącznej pojemności 20 159 BRT i okręt desantowy o tonażu 2938 BRT oraz uszkodził okręt o wyporności 1625 ton i statek o pojemności 10 048 BRT. W połowie 1943 roku jednostkę przebudowano na U-flak, jednak wobec niepowodzenia koncepcji okręt przywrócono do stanu pierwotnego. U-621 został zatopiony z całą załogą bombami głębinowymi 18 sierpnia 1944 roku na wodach Zatoki Biskajskiej przez kanadyjskie niszczyciele HMCS „Ottawa”, HMCS „Kootenay” i HMCS „Chaudière”.
Projekt i budowa
[edytuj | edytuj kod]Jednostki typu VIIC były kolejnym ewolucyjnym ulepszeniem najliczniej budowanych w Niemczech okrętów typu VII. Poprzednik – typ VIIB – miał zbyt mały zasięg i za mało miejsca pod pokładem, by móc zainstalować sonar[1][2]. Opracowany w 1938 roku projekt nowego okrętu różnił się od poprzedniej wersji m.in. zwiększoną grubością blach kadłuba sztywnego (z 16 do 18,5 mm, co zwiększyło maksymalną głębokość zanurzenia z 200 metrów do 250–280 metrów), przedłużeniem kadłuba o 60 cm i kiosku o 30 cm oraz powiększeniem zbiorników paliwa o 5,4 m³, co poprawiło zasięg[3][4]. Powiększone rozmiary pozwoliły na instalację aktywnego sonaru S-Gerät , uzupełniając pasywny Gruppenhorchgerät (GHG)[1][2]. Do zakończenia wojny do służby weszło 568 okrętów typu VIIC[5][6] .
U-621 zamówiono 15 sierpnia 1940 roku[7][8]. Został zbudowany w stoczni Blohm & Voss w Hamburgu jako jeden z 171 okrętów typu VIIC zamówionych w tej wytwórni[9][10]. U-621 otrzymał numer stoczniowy 597 (Werk 597)[7][11] . Stępkę okrętu położono 1 lipca 1941 roku, a zwodowany został 19 marca 1942 roku[7][8][a].
Dane taktyczno-techniczne
[edytuj | edytuj kod]U-621 był średniej wielkości okrętem podwodnym o konstrukcji dwukadłubowej[12]. Długość całkowita wynosiła 67,1 metra, szerokość 6,2 metra i zanurzenie 4,74 metra[6][13]. Wysokość (od stępki do szczytu kiosku) wynosiła 9,6 metra[6] . Wykonany ze stali pancernej CM 351 Kruppa o grubości 18,5 mm kadłub sztywny miał 50,5 metra długości i 4,7 metra szerokości[6][14]. Podzielony był grodziami na sześć przedziałów wodoszczelnych: (od dziobu): I – przedział torpedowy ze sterami głębokości oraz GHG, II – przedział akumulatorów wraz z pomieszczeniami załogi, magazynem amunicji i toaletą, III – centrala z pomieszczeniem wielofunkcyjnym (mieszczącym drugą baterię akumulatorów, pomieszczenia załogi i kambuz), IV – przedział silników spalinowych, V – przedział silników elektrycznych, VI – rufowy przedział torpedowy ze sterami kierunku i głębokości[15]. Kadłub ciśnieniowy otoczony był kadłubem lekkim wykonanym z blach o grubości 4–8 mm[16]. Wyporność w położeniu nawodnym wynosiła 769 ton, a w zanurzeniu 871 ton[13][17][b].
Okręt napędzany był na powierzchni przez dwa 6-cylindrowe, czterosuwowe silniki wysokoprężne Krupp-Germaniawerft F46 z doładowaniem o łącznej mocy 3200 KM przy 470-490 obr./min, a pod wodą poruszał się dzięki dwóm silnikom elektrycznym prądu stałego BBC GG UB720/8 o łącznej mocy 750 KM przy 295 obr./min[11][13]. Dwa wały napędowe obracały dwie śruby, zapewniając maksymalną prędkość 17–17,6 węzła na powierzchni i 7,6 węzła w zanurzeniu[11][13]. Zasięg wynosił 8500 Mm przy prędkości 10 węzłów w położeniu nawodnym (3250 Mm przy prędkości maksymalnej) oraz 80 Mm przy prędkości 4 węzłów pod wodą (130 Mm przy 2 węzłach)[13][18]. Zbiorniki mieściły 113,47 tony paliwa, a energia elektryczna magazynowana była w dwóch bateriach akumulatorów AFA 33 MAL 800 E po 62 ogniwa o łącznej pojemności 9160 Ah, masie 62 tony i czasie rozładowania 20 godzin[18]. Dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 100 metrów, a głębokość zgniecenia 250–280 metrów[11][19].
Okręt wyposażony był w pięć wyrzutni torped kalibru 533 mm (cztery na dziobie i jedną rufową), z łącznym zapasem 14 torped (wymiennie okręt mógł przenosić 26 min typu TMA lub 39 min typu TMB)[20][21]. Uzbrojenie artyleryjskie stanowiło początkowo umieszczone przed kioskiem działo pokładowe kalibru 88 mm SK C/35 L/45, z zapasem amunicji wynoszącym 220–250 naboi oraz pojedyncze działko przeciwlotnicze kalibru 20 mm C/38 L/65[6][20]. Jednostka wyposażona też była w pasywny sonar GHG i aktywny S-Gerät , a do obserwacji służyły dwa peryskopy Zeissa: bojowy i nocny[11][22].
Załoga okrętu składała się z czterech oficerów oraz 40 podoficerów i marynarzy[18][23][c].
Służba
[edytuj | edytuj kod]U-621 został wcielony do służby w Kriegsmarine 7 maja 1942 roku[7][8]. Dowództwo okrętu objął kpt. mar. (niem. Kapitänleutnant) Horst Schünemann[24] . U-Boot otrzymał numer poczty polowej M 02 082[8]. Do końca września 1942 roku załoga jednostki przechodziła szkolenie w składzie 8. Flotylli, operując głównie z Gdańska[7][8].
Pierwszy rejs bojowy
[edytuj | edytuj kod]29 września okręt wyszedł z Kilonii, udając się na swój pierwszy wojenny patrol[25] , zostając 1 października przyporządkowany do 9. Flotylli U-Bootów w Breście[7] . Po wpłynięciu na północny Atlantyk U-Boot w dniach 10–16 października wchodził w skład wilczego stada „Panther”[25] . Między 16 a 29 października U-621 operował w składzie stada „Puma”, które próbowało zaatakować konwój ON-139, a następnie HX-212[25][26]. 23 października o godzinie 00:53 na południowy zachód od Islandii U-621 storpedował zbudowany w 1918 roku brytyjski parowiec „Empire Turnstone” o pojemności 6113 BRT, płynący pod balastem w konwoju ONS-136[8][27] . Statek zatonął wraz z całą, liczącą 46 osób załogą na pozycji 54°40′N 28°00′W/54,666667 -28,000000[8][27] . 5 listopada U-621 dotarł do Brestu po 38 dniach spędzonych w morzu[25] .
Drugi rejs bojowy
[edytuj | edytuj kod]4 grudnia nowym dowódcą okrętu został mianowany por. mar. (niem. Oberleutnant zur See) Max Kruschka[28] . Następnego dnia U-Boot wyszedł z Brestu na swój drugi patrol na Atlantyku[29] . Między 11 a 18 grudnia U-621 wchodził w skład wilczego stada „Raufbold”[29] . 15 grudnia okręt wykrył płynący z Wysp Brytyjskich na zachód konwój ON-153[30]. 18 grudnia o godzinie 02:26 U-621 wystrzelił trzy torpedy w kierunku płynącego samotnie zbudowanego w 1913 roku greckiego parowca „Oropos” o pojemności 4474 BRT, płynącego pod balastem w konwoju ON-152[31][32]. Statek zatonął na pozycji 51°00′N 37°00′W/51,000000 -37,000000, a na jego pokładzie zginęła cała załoga licząca 34 osoby[31][32]. 20 grudnia o godzinie 20:21 na zachód od Irlandii okręt podwodny wystrzelił dwie celne torpedy do płynącego za konwojem ON-153 marudera – zbudowanego w 1938 roku brytyjskiego motorowego zbiornikowca „Otina” (6217 BRT), który zatonął o 21:06 na pozycji 47°40′N 33°06′W/47,666667 -33,100000 (w wyniku ataku zginęło 60 osób – wszyscy członkowie załogi statku)[32][33] . Do Brestu jednostka zawinęła 5 stycznia 1943 roku, po 32 dniach spędzonych w morzu[29] .
Trzeci rejs bojowy
[edytuj | edytuj kod]W swoją trzecią misję bojową U-621 wyszedł z Brestu 1 lutego 1943 roku[34] . U-Boot w dniach 3–7 lutego wchodził w skład wilczego stada „Hartherz”, po czym między 11 a 26 lutego okręt operował w składzie stada „Ritter”, utworzonego w celu przechwycenia płynącego na wschód konwoju ON-166[34][35]. 24 lutego U-Boot został zaatakowany przez kanadyjską łódź latającą Consolidated PBY Catalina z 5. Dywizjonu RCAF , pilotowaną przez D.G. Baldwina, jednak uszkodzenia udało się naprawić w morzu[35]. Od 4 do 5 marca jednostka została przyporządkowana do wilczego stada „Burggraf”, a między 7 a 15 marca operowała w składzie stada „Raubgraf”[34] . Wieczorem 10 marca U-621 zauważył płynący samotnie statek i po trwającym 2,5 godziny pościgu o godzinie 22:50 wystrzelił wachlarz trzech torped w kierunku marudera z konwoju ON-169, zbudowanego w 1927 roku brytyjskiego parowca „Baron Kinnaird” o pojemności 3355 BRT[36] . Żadna z torped nie trafiła, więc o 22:59 okręt wystrzelił kolejną, tym razem celną, jednak statek doznał jedynie uszkodzeń i płynął dalej; o 23:17 U-Boot wystrzelił więc kolejną torpedę z wyrzutni rufowej, która jednak chybiła[36] . Okręt zanurzył się w celu przeładowania wyrzutni, a po powrocie na powierzchnię stracił kontakt ze statkiem, który zdołał odnaleźć dopiero następnego dnia o godzinie 16:43[36] . O 18:31 i 19:12 U-621 wystrzelił niecelne torpedy w kierunku parowca, trafiając dopiero w cześć rufową lewej burty trzecią o godzinie 19:17[36] . Statek nadal nie tonął, więc U-Boot rozpoczął jego ostrzał z działka kalibru 20 mm i wystrzelił kolejne dwie torpedy, z których jedna przeszła pod celem, a druga minęła go za rufą[36] . Ostatecznie „Baron Kinnaird” zatonął 12 marca o godzinie 10:54 na przybliżonej pozycji 53°00′N 40°00′W/53,000000 -40,000000 i nigdy nie odnaleziono nikogo z liczącej 42 osoby załogi statku[36][d]. Nadany przez U-621 meldunek radiowy o odniesionym sukcesie został przechwycony przez wywiad, w rezultacie czego zmieniono marszrutę konwoju SC-122, który ominął stado „Raubgraf”[37]. 18 marca w odległości około 400 Mm na zachód od Lorient U-621 wykrył konwój KMS-111, po czym utrzymywał z nim kontakt i naprowadzał na niego inne U-Booty[38]. 23 marca okręt powrócił do portu w Breście, spędzając w morzu 51 dni[34] .
Czwarty rejs bojowy
[edytuj | edytuj kod]22 kwietnia U-Boot wyszedł z Brestu na swoją czwartą misję bojową[39] . Podczas patrolu okręt operował w ramach czterech „wilczych stad”: „Amsel 1” (między 3 a 6 maja), „Elbe” i „Elbe 2” (od 7 do 14 maja) oraz „Mosel” (19–24 maja)[39] . 31 maja, w trakcie poszukiwań rozbitków z zatopionego w pobliżu U-563, o godzinie 18:42 U-621 został zaatakowany przez brytyjski bombowiec Consolidated B-24 Liberator z 224. Dywizjonu RAF , pilotowany przez Amerykanina Roberta V. Sweeny’ego, który podczas dwóch nalotów zrzucił 12 bomb głębinowych i spowodował ciężkie uszkodzenie okrętu podwodnego[39][40]. Uszkodzona jednostka powróciła do bazy w Breście 3 czerwca, po 43 dniach spędzonych w morzu, po czym trafiła do stoczni na konieczne naprawy[39][40].
Przebudowa na U-flak
[edytuj | edytuj kod]W czerwcu 1943 roku U-621 został wytypowany do przebudowy na okręt do aktywnego zwalczania alianckich samolotów (U-flak), stanowiących coraz większe zagrożenie dla niemieckich U-Bootów wychodzących na patrole z baz w Zatoce Biskajskiej (wraz z U-256, U-441 i U-953)[41][42]. Modyfikacji uległo uzbrojenie artyleryjskie jednostki: zdemontowano działo pokładowe kal. 88 mm, a w zamian zostały zamontowane dwa poczwórne zestawy działek kal. 20 mm C/38 L/65 z tarczami ochronnymi oraz pojedyncze działko automatyczne kal. 37 mm FlaK M42 L/69[11][41]. Do tego na mostku zamontowano karabin maszynowy MG 42[41]. Okręt zabierał tylko pięć torped umieszczonych w wyrzutniach, a miejsce zajmowane do tej pory przez torpedy zapasowe zostało wykorzystane na zwiększony zapas amunicji przeciwlotniczej i rozmieszczenie dodatkowego personelu (załoga jednostki została powiększona do 67 osób, wliczając w to lekarza okrętowego)[43]. Ograniczono też ilość zabieranego paliwa, z uwagi na krótsze misje na pobliskich wodach Zatoki Biskajskiej[43]. Remont i przebudowa U-621 zakończyła się 7 lipca, a okręt otrzymał oznaczenie „U-flak 3”[7][43].
Piąty rejs bojowy
[edytuj | edytuj kod]W swoją piątą misję bojową okręt wyszedł z Brestu 22 sierpnia[44][45] . 6 września „U-flak 3” przekazał detektor fal radarowych FuMB-9 Wanze na pokład U-170[44][46]. 28 września jednostka powróciła do Brestu po 38-dniowym pobycie w morzu, nie napotykając przeciwnika[44][45] .
Szósty rejs bojowy
[edytuj | edytuj kod]6 stycznia 1944 roku U-Boot wyszedł z Brestu na szósty atlantycki patrol[47] . 13 stycznia na przybliżonej pozycji 46°57′N 15°15′W/46,950000 -15,250000 okręt został zaatakowany przez brytyjski bombowiec Consolidated B-24 Liberator z 59. Dywizjonu RAF , w wyniku czego śmierć poniósł matrosengefreiter Heinz Thomas, a sześciu innych członków załogi zostało rannych[44][47] . Po morskim pogrzebie poległego dowódca podjął decyzję o powrocie do bazy, którą okręt osiągnął 23 stycznia[47][48].
Negatywne doświadczenia związane z użyciem U-Bootów przeznaczonych do zwalczania samolotów spowodowały podjęcie decyzji o ponownej przebudowie okrętu na konwencjonalną jednostkę torpedową[7][41].
Siódmy rejs bojowy
[edytuj | edytuj kod]W swoją siódmą misję bojową U-621 wyszedł z Brestu 21 lutego[49] . Wracając z bezowocnego patrolu, 11 kwietnia okręt napotkał jedną z alianckich grup eskortowych i wystrzelił w kierunku jednego z niszczycieli niecelną torpedę, a następnie przetrwał kontratak[49][50]. U-621 powrócił do portu w Breście 19 kwietnia, spędzając w morzu 59 dni[49] . W kwietniu U-Boot został wyposażony w chrapy, a 15 maja dowództwo jednostki objął por. mar. Hermann Stuckmann, dowodzący wcześniej U-316[7][51] .
Ósmy rejs bojowy
[edytuj | edytuj kod]Na wieść o rozpoczęciu lądowania w Normandii 6 czerwca 1944 roku U-Boot wyruszył z Brestu z rozkazem powstrzymania floty inwazyjnej, kierując się na wody kanału La Manche[52][53]. Następnego dnia okręt wystrzelił niecelną torpedę T V Zaunkönig I w kierunku niszczyciela, a 9 czerwca stał się celem ataku niezidentyfikowanego samolotu, co spowodowało konieczność powrotu do bazy; po wykonaniu pospiesznych napraw jednostka wyszła w morze 12 czerwca[52][54]. 15 czerwca o godzinie 08:03 U-621 wystrzelił jedną torpedę T V Zaunkönig I w kierunku konwoju EPL-8, która trafiła w amerykański okręt desantowy czołgów USS LST-133 o wyporności 1625 ton (na pozycji 50°01′N 0°49′W/50,016667 -0,816667)[55][e]. Płynący na holu dwóch holowników okręt przewoził ludzi i sprzęt dowództwa oraz trzy baterie 113. batalionu artylerii polowej 30. Dywizji Piechoty Stanów Zjednoczonych został uszkodzony: w wyniku eksplozji zginęło 15 członków załogi i 28 żołnierzy, a 17 załogantów i 11 żołnierzy zostało rannych[55] . U-621 wycofał się nieatakowany i 18 czerwca wystrzelił dwie niecelne torpedy do brytyjskich okrętów[54]. 23 czerwca U-Boot powrócił do bazy[52][f].
Dziewiąty rejs bojowy
[edytuj | edytuj kod]15 lipca U-Boot wyszedł z Brestu na swoją dziewiątą misję bojową i udał się na wody kanału La Manche[56][57]. 25 lipca okręt wystrzelił dwie niecelne torpedy w kierunku niezidentyfikowanego konwoju, a nazajutrz uszkodzeniu uległy chrapy, co spowodowało częściowe zalanie jednostki i zatrucie spalinami większości załogi[57]. 29 lipca U-621 wystrzelił jedną torpedę T V Zaunkönig I w kierunku zbudowanego w 1930 roku brytyjskiego okrętu desantowego piechoty HMS „Prince Leopold” (2938 BRT)[g], przewożącego żołnierzy i pojazdy z Portland do Cherbourga[32][58] . Okręt został trafiony w lewą burtą na śródokręciu, po czym wywrócił się i zatonął na pozycji 50°19′N 0°35′W/50,316667 -0,583333 (na jego pokładzie śmierć poniosło 17 osób)[58] . Następnego dnia U-Boot zaatakował torpedami LUT konwój EBC-54, trafiając jedną z nich zbudowany w 1910 roku brytyjski transportowiec wojska „Ascanius” o pojemności 10 048 BRT, płynący z Barry do Normandii[59] . Jednostka została uszkodzona na pozycji 50°15′N 0°48′W/50,250000 -0,800000, a w wyniku ataku pięć osób poniosło śmierć[32][59] . U-621 powrócił do bazy w Breście 11 sierpnia, po 28 dniach spędzonych w morzu[56] .
Ostatni rejs i utrata okrętu
[edytuj | edytuj kod]13 sierpnia okręt wyszedł z Brestu w 10 rejs bojowy[8][60] . 18 sierpnia na wodach Zatoki Biskajskiej na zachód od La Rochelle U-621 został zatopiony bombami głębinowymi przez kanadyjskie niszczyciele HMCS „Ottawa” (H31), HMCS „Kootenay” (H75) i HMCS „Chaudière” (H99) (na pozycji 45°52′N 2°36′W/45,866667 -2,600000)[7][8]. Zginęła cała, licząca 56 osób załoga U-Boota (w tym trzech pracowników stoczniowych)[7][8].
Podsumowanie działalności bojowej
[edytuj | edytuj kod]U-621 odbył dziesięć misji bojowych, spędzając w morzu 331 dni[61] . W ich trakcie zatopił cztery statki handlowe o łącznej pojemności 20 159 BRT i okręt desantowy o tonażu 2938 BRT oraz uszkodził okręt desantowy o wyporności 1625 ton i statek o pojemności 10 048 BRT[7] . Na pokładach zatopionych i uszkodzonych jednostek zginęło co najmniej 247 osób, w tym 60 na brytyjskim zbiornikowcu „Otina”[33][62] . Pełne zestawienie strat przedstawia poniższa tabela[62] :
Data | Nazwa | Państwo | Tonaż[h] | Los jednostki |
---|---|---|---|---|
23 października 1942 | „Empire Turnstone” | Wielka Brytania | 6113 | zatopiony |
18 grudnia 1942 | „Oropos” | Królestwo Grecji | 4474 | zatopiony |
20 grudnia 1942 | „Otina” | Wielka Brytania | 6217 | zatopiony |
12 marca 1943 | „Baron Kinnaird” | Wielka Brytania | 3355 | zatopiony |
15 czerwca 1944 | USS LST-133 | US Navy | 1625 | uszkodzony |
29 lipca 1944 | HMS „Prince Leopold” | Royal Navy | 2938 | zatopiony |
30 lipca 1944 | „Ascanius” | Wielka Brytania | 10 048 | uszkodzony |
RAZEM | zatopione: | 5 | ||
uszkodzone: | 2 |
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Fontenoy 2007 ↓, s. 206 i Gogin 2023 ↓ podają, że okręt został zwodowany 29 marca 1942 roku.
- ↑ Gardiner i Chesneau 1980 ↓, s. 242 podaje wyporność 749/851 ton; Rössler 1989 ↓, s. 335 i Miller 2000 ↓, s. 27 761/865 ton, zaś Gogin 2023 ↓ i Showell 2006 ↓, s. 81 769/1070 ton.
- ↑ W momencie zatopienia na pokładzie U-621 przebywało 56 ludzi[7] .
- ↑ W ocenie dowódcy broni podwodnej (BdU) Karla Dönitza zatopienie przez U-621 „Barona Kinnairda” stanowiło przykład, jak nie należy przeprowadzać ataku na statek handlowy[36] . Natomiast Borowiak 2009b ↓, s. 393 podaje, że statek zatonął 11 marca o godzinie 19:17.
- ↑ Blair 1999 ↓, s. 612 i Borowiak 2009b ↓, s. 393 podają, że okręt zatopił wówczas inny amerykański okręt desantowy czołgów USS LST-280.
- ↑ Blair 1999 ↓, s. 612 podaje, że okręt zawinął do Brestu 21 czerwca.
- ↑ Ponieważ okręt był pierwotnie jednostką cywilną, podana jest jej pojemność brutto, występująca w źródłach, zamiast wyporności podawanej standardowo dla jednostek wojennych.
- ↑ Tonaż statków handlowych i innych cywilnych jednostek podany jest w tonach rejestrowych brutto, a w przypadku okrętów podana jest wyporność w tonach.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Rössler 1989 ↓, s. 115.
- ↑ a b Borowiak 2009a ↓, s. 89.
- ↑ Rössler 1989 ↓, s. 115–116.
- ↑ Borowiak 2009a ↓, s. 90–91.
- ↑ Borowiak 2009a ↓, s. 94.
- ↑ a b c d e VIIC ↓.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m U-621 ↓.
- ↑ a b c d e f g h i j Borowiak 2009b ↓, s. 392.
- ↑ Blohm & Voss ↓.
- ↑ Fontenoy 2007 ↓, s. 206.
- ↑ a b c d e f Gogin 2023 ↓.
- ↑ Borowiak 2009a ↓, s. 78.
- ↑ a b c d e Möller i Brack 2004 ↓, s. 73.
- ↑ Borowiak 2009a ↓, s. 92, 113.
- ↑ Borowiak 2009a ↓, s. 113, 120–132.
- ↑ Borowiak 2009a ↓, s. 114.
- ↑ Fontenoy 2007 ↓, s. 209.
- ↑ a b c Borowiak 2009a ↓, s. 93.
- ↑ Borowiak 2009a ↓, s. 91.
- ↑ a b Borowiak 2009a ↓, s. 92.
- ↑ Miller 2000 ↓, s. 27.
- ↑ Borowiak 2009a ↓, s. 126.
- ↑ Gardiner i Chesneau 1980 ↓, s. 242.
- ↑ Horst Schünemann ↓.
- ↑ a b c d patrol 1 ↓.
- ↑ Blair 1999 ↓, s. 72–73.
- ↑ a b Empire Turnstone ↓.
- ↑ Max Kruschka ↓.
- ↑ a b c patrol 2 ↓.
- ↑ Blair 1999 ↓, s. 159.
- ↑ a b Oropos ↓.
- ↑ a b c d e Borowiak 2009b ↓, s. 393.
- ↑ a b Otina ↓.
- ↑ a b c d patrol 3 ↓.
- ↑ a b Blair 1999 ↓, s. 219.
- ↑ a b c d e f g Baron Kinnaird ↓.
- ↑ Blair 1999 ↓, s. 291.
- ↑ Blair 1999 ↓, s. 297–298.
- ↑ a b c d patrol 4 ↓.
- ↑ a b Blair 1999 ↓, s. 352.
- ↑ a b c d Hutchinson 2001 ↓, s. 100.
- ↑ Bielak 2010 ↓, s. 30–31.
- ↑ a b c Bielak 2010 ↓, s. 31.
- ↑ a b c d Bielak 2010 ↓, s. 32.
- ↑ a b patrol 5 ↓.
- ↑ Blair 1999 ↓, s. 439.
- ↑ a b c patrol 6 ↓.
- ↑ Blair 1999 ↓, s. 514.
- ↑ a b c patrol 7 ↓.
- ↑ Blair 1999 ↓, s. 538.
- ↑ Hermann Stuckmann ↓.
- ↑ a b c patrol 8 ↓.
- ↑ Blair 1999 ↓, s. 607, 612.
- ↑ a b Blair 1999 ↓, s. 612.
- ↑ a b USS LST-133 ↓.
- ↑ a b patrol 9 ↓.
- ↑ a b Blair 1999 ↓, s. 629.
- ↑ a b HMS Prince Leopold ↓.
- ↑ a b Ascanius ↓.
- ↑ patrol 10 ↓.
- ↑ patrole ↓.
- ↑ a b uboatsucc ↓.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Maciej Bielak. U-flak – pułapki na samoloty. „Morze, Statki i Okręty”. 4 (100). XV, kwiecień 2010. Warszawa: Magnum-X. ISSN 1426-529X.
- Clay Blair: Hitlera wojna U-Bootów. Ścigani 1942–1945. Warszawa: Wydawnictwo Magnum, 1999. ISBN 83-85852-42-5.
- Mariusz Borowiak: Żelazne rekiny Dönitza. T. 1. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Alma-Press, 2009. ISBN 978-83-7020-400-6.
- Mariusz Borowiak: Żelazne rekiny Dönitza. T. 2. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Alma-Press, 2009. ISBN 978-83-7020-406-8.
- Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
- Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2007. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
- Ivan Gogin: "VIIC" type seagoing submarines (1940–1944). Navypedia. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Ascanius. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Baron Kinnaird. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Blohm & Voss, Hamburg. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Empire Turnstone. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: HMS Prince Leopold. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Kapitänleutnant Max Kruschka. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Kapitänleutnant Horst Schünemann. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Oberleutnant zur See Hermann Stuckmann. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Oropos. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Otina. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Patrol info for U-621. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Patrol info for U-621. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Patrol info for U-621. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Patrol info for U-621. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Patrol info for U-621. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Patrol info for U-621. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Patrol info for U-621. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Patrol info for U-621. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Patrol info for U-621. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Patrol info for U-621. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Patrols by U-621. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Ships hit by U-621. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Type VIIC. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: U-621. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: USS LST-133. uboat.net. [dostęp 2023-07-12]. (ang.).
- Robert Hutchinson: Jane’s Submarines: War Beneath the Waves from 1776 to the Present Day. Londyn: HarperCollins, 2001. ISBN 978-0-00-710558-8. (ang.).
- David Miller: U-Boats: History, Development and Equipment, 1914–1945. London: Conway Maritime Press, 2000. ISBN 978-0851777900. (ang.).
- Eberhard Möller, Werner Brack: The Encyclopedia of U-Boats: From 1904 to the Present. London: Greenhill Books, 2004. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
- Eberhard Rössler: The U-Boat: The Evolution And Technical History Of German Submarines. Annapolis: Naval Institute Press, 1989. ISBN 0-87021-966-9. (ang.).
- Jak Mallmann Showell: The U-Boat Century: German Submarine Warfare 1906–2006. London: Chatham Publishing, 2006. ISBN 978-1-86176-241-2. (ang.).