USS Monitor
 |
Ten artykuł od 2016-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
 USS Monitor | |
| Historia | |
| Położenie stępki |
1861 |
|---|---|
| Wodowanie |
30 stycznia 1862 |
 US Navy
| |
| Wejście do służby |
6 marca 1862 |
| Zatonął |
31 grudnia 1862 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
987 ton |
| Długość |
52,4 m |
| Szerokość |
12,6 m |
| Zanurzenie |
3,2 m |
| Napęd | |
| maszyna parowa 2 kotły parowe moc 320 KM 1 śruba okrętowa | |
| Prędkość |
8 węzłów (w rzeczywistości mniej) |
| Załoga |
59 (według innych danych 49) |
USS Monitor – okręt United States Navy, pierwszy amerykański (drugi na świecie – po HMS „Trusty”) okręt z uzbrojeniem umieszczonym w obrotowej wieży artyleryjskiej. Od jego nazwy pochodzi nazwa całej klasy wywodzących się z jego konstrukcji jednostek – monitorów.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Po rozpoczęciu wojny secesyjnej marynarka Unii dostrzegła potrzebę budowy będących wówczas nowością na świecie okrętów pancernych (określanych angielskim terminem ironclad, dosłownie „okryty żelazem”). Dopiero jednak po podjęciu przez konfederatów na przełomie czerwca i lipca 1861 roku przebudowy fregaty „Merrimack” na okręt pancerny CSS „Virginia”, sekretarz do spraw marynarki Gideon Welles zdołał przekonać do tej idei Kongres Unii, który 3 sierpnia 1861 roku powołał radę do spraw budowy okrętów pancernych i przeznaczył na ten cel kwotę półtora miliona dolarów[1]. 7 sierpnia 1861 roku departament marynarki ogłosił odpowiedni konkurs, zakreślając jedynie ogólne charakterystyki, w tym najistotniejszy wymóg zanurzenia nie większego niż 16 stóp (4,9 m), w celu możliwości operowania na płytkich wodach portów południowych stanów[2]. Komisja wybrała już 16 września 1861 roku spośród 17 zgłoszonych propozycji trzy projekty, co doprowadziło do zamówienia pierwszych morskich okrętów pancernych Unii: „New Ironsides”, „Galena” i „Monitor”, zbudowanych według różnych koncepcji (ortodoksyjnej konstrukcji fregaty pancernej, kanonierki pancernej i awangardowego okrętu wieżowego)[3].
„Monitor” został zaprojektowany przez szwedzkiego konstruktora działającego w USA, Johna Ericssona. Inspiracją według niego były tratwy z bali drewna na jeziorach szwedzkich[4]. Według Ericssona, proponował już podobny okręt bezskutecznie w 1854 roku cesarzowi Francji Napoleonowi III[4]. Ciesząc się poparciem Wellesa i Corneliusa Bushnella, który zaprezentował najpierw model okrętu w Waszyngtonie radzie i prezydentowi Lincolnowi, Ericsson przekonał członków rady co do stabilności jego okrętu[4]. Został on w konsekwencji zamówiony dla marynarki Unii 4 października 1861 roku[4]. „Monitor” był okrętem niepodobnym do wszystkich budowanych przed nim[4]. Charakteryzował się bardzo niskimi burtami, opancerzonymi płytami żelaznymi grubości 127 mm. Jedynie mała powierzchnia burt wystawała nad powierzchnię wody, wobec czego okręt stanowił trudny cel. Z drugiej strony jednak, miał przez to niewielką dzielność morską, będąc typowym okrętem przybrzeżnym. Po raz pierwszy całe uzbrojenie okrętu umieszczono w wieży artyleryjskiej, uzbrojonej w dwa działa kalibru 279 mm. Wieża była obracana na osi, co wymagało najpierw jej lekkiego uniesienia. Wieża ta była jedynym elementem wystającym ponad płaski pokład, nie licząc małej wieżyczki sterowniczej na dziobie i składanego komina.
Opis[edytuj | edytuj kod]
Kadłub[edytuj | edytuj kod]
Według opisu konstruktora, „Monitor” zbudowany był z trzech głównych zespołów: niskiej części górnej („tratwy”) z pionowymi burtami i spiczastym dziobem i rufą, części dolnej z płaskim dnem, burtami nachylonymi pod kątem 51° i pochylonym dziobem i rufą, oraz wieży artyleryjskiej[5]. Płaskie dno górnej części miało wycięcie odpowiadające obrysowi połączonej z nią części dolnej, tworząc wspólną przestrzeń wewnętrzną (na większości długości okrętu dno górnej „tratwy” tworzyły tylko boczne pasy szerokości ok. 12 cm, a pełniejsze było na dziobie i rufie)[5]. Dno górnej części na dziobie miało studzienkę na kotwicę, a na rufie wgłębienie na śrubę[5]. Górna część była skonstruowana wokół pokładu górnego tworzonego przez szkielet z poprzecznych belek dębowych o przekroju 10 cali (25 cm), rozmieszczonych w odstępie 26 cali (66 cm), na których był pokład z 7-calowych sosnowych desek (18 cm), przykryty dwoma warstwami płyt żelaznych o łącznej grubości 25 mm[5]. Po bokach do belek były przytwierdzone burty żelazne grubości 10 mm i wysokości 1,5 m, do których z zewnątrz mocowany był pancerz, na specjalnej półce[5]. Część dolna okrętu była zbudowana w bardziej konwencjonalny sposób, ze szkieletem żelaznym i nitowanym poszyciem z blachy 11 mm[5]. Płaskie dno miało jedynie wzdłużne wystające przetłoczenie pośrodku, służące jako zęza[5]. Zasadniczym elementem wewnętrznym wzmacniającym konstrukcję była gródź pod wieżą[6]. We wnętrzu były ponadto dwa rzędy kolumn łączących wręgi z belkami pokładu[6].
Na zewnątrz burty górnej części były pokryte pancerzem z pięciu warstw calowych płyt żelaznych (łącznie 127 mm), zmniejszających się na dole pod wodą do czterech i dalej trzech warstw (102–76 mm)[7]. Płyty te przymocowane były do grubej podkładki z warstw drewna, łącznie mając grubość ponad 760 mm i wysokość 1,5 m[7].
Najistotniejszym elementem konstrukcji była wieża obrotowa. Jej koncepcja znana była od dawna, a równocześnie swoją konstrukcję wieży w Wielkiej Brytanii opatentował i rozwijał Cowper Coles, ale „Monitor” stał się pierwszym okrętem wieżowym, który wszedł do służby[8]. Rozwiązanie Ericssona zaś różniło się od wieży Colesa. Wieża „Monitora” miała średnicę zewnętrzną 6,55 m i wysokość 2,74 m[8]. Wieża była wykonana z ośmiu warstw calowych płyt żelaznych o łącznej grubości 203 mm, z których zewnętrzne warstwy były przykręcane[8]. Płyty były gięte w Novelty Iron Works w Nowym Jorku[8]. Jej podstawę stanowiły żelazne belki, na których była drewniana podłoga, z czterema gretingami umożliwiającymi zejście do włazów w pokładzie[8]. Dach wieży stanowiła ażurowa konstrukcja z szyn kolejowych dla wentylacji[8].
Służba[edytuj | edytuj kod]
Okręt zwodowano w Nowym Jorku 30 stycznia 1862, a ukończono 6 marca 1862. Jeszcze tego samego dnia, „Monitor” bez żadnych prób wyszedł w pierwszy rejs bojowy do zatoki Hampton Roads. 9 marca w zatoce tej stoczył on bitwę z okrętem pancernym Konfederatów CSS „Virginia”. Było to pierwsze starcie okrętów pancernych na świecie. W toku walki, „Monitor” został trafiony 22 razy sam trafiając „Virginię” około 20, lecz żaden ze strzałów nie przebił pancerzy okrętów i pojedynek pozostał nierozstrzygnięty. Dowódcą był por. John Worden, który został ranny podczas starcia.
Po udanym debiucie bojowym „Monitora”, flota amerykańska zbudowała 10 ulepszonych okrętów typu Passaic, a następnie dalsze monitory; jej śladem podążyło także wiele innych flot światowych.
Po bitwie „Monitor” był jeszcze używany do ostrzeliwania konfederackich baterii nadbrzeżnych i fortyfikacji w maju i lipcu 1862. 31 grudnia 1862 „Monitor”, holowany w celu blokady Karoliny Północnej, zatonął w sztormie u wybrzeża Atlantyku koło przylądka Hatteras. Wraz z nim zginęło 16 marynarzy. W 1974 wrak „Monitora” został odnaleziony i niektóre jego części zostały wydobyte.
Dane taktyczno-techniczne[edytuj | edytuj kod]
- uzbrojenie:
- 2 działa odprzodowe gładkolufowe Dahlgrena kalibru 279 mm (11-calowe)
- opancerzenie (żelazne):
- wieża – 203 mm (8")
- burty – 127 mm (5")
- pokład – 25 mm (1")
- wieża dowodzenia – 229 mm (9")
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Canney 1993 ↓, s. 7-8.
- ↑ Canney 1993 ↓, s. 8-9.
- ↑ Canney 1993 ↓, s. 10.
- ↑ a b c d e Canney 1993 ↓, s. 25.
- ↑ a b c d e f g Canney 1993 ↓, s. 25-27.
- ↑ a b Canney 1993 ↓, s. 28.
- ↑ a b Canney 1993 ↓, s. 29.
- ↑ a b c d e f Canney 1993 ↓, s. 29-30.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Donald L. Canney: The Old Steam Navy. Volume two. The ironclads 1842–1885. Annapolis: 1993. ISBN 0-87021-586-8. (ang.).
- Angus Konstam: Union Monitor 1861–65. Osprey Publishing, 2002, seria: New Vanguard. No. 45. ISBN 1-84176-306-3. (ang.).