Ukraińcy w Polsce

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Procentowy udział ludności ukraińskiej według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002
Ludność Rzeczypospolitej z językiem ojczystym ukraińskim i ruskim, według spisu powszechnego 1931 roku

Ukraińcy – jedna z dziewięciu ustawowo uznanych mniejszości narodowych w Rzeczypospolitej Polskiej[1], żyjąca w diasporze na obszarze całego kraju, z większą koncentracją na Mazurach, Warmii, Pomorzu Zachodnim, Pomorzu Gdańskim oraz w południowo-wschodniej części województwa podkarpackiego i podlaskiego.

Odrębną od mniejszości narodowej grupą są obywatele Ukrainy mieszkający w Polsce jako migranci, w tym uchodźcy.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Rusini w Królestwie Polskim i Rzeczypospolitej Obojga Narodów[edytuj | edytuj kod]

W wyniku wojny o księstwo halicko-włodzimierskie do Polski przyłączono Ruś Czerwoną, zamieszkaną w większości przez Rusinów.

W 1569 na sejmie w Lublinie do Korony Królestwa Polskiego włączono województwo podlaskie, województwo wołyńskie, województwo kijowskie oraz województwo bracławskie. Szlachcie ruskiej z tych województw pozwolono zachować swoje prawa i cieszyć się szerokimi wolnościami: językiem urzędowym na tych ziemiach miał być nadal język ruski, a szlachta ruska otrzymywała przywileje identyczne jak szlachta polska[2]. Status prawny ziem ukrainnych inkorporowanych zbliżony był do autonomii, a szlachta ruska uzyskała miejsca w polskim parlamencie[3]. Mimo szerokich swobód przyznanych Rusinom na ziemiach ukrainnych doszło do niezadowolenia społecznego, które miało pewien wpływ na późniejsze powstania kozackie przeciw Rzeczypospolitej, z których największym było Powstanie Chmielnickiego.

Ukraińcy i Rusini w II Rzeczypospolitej[edytuj | edytuj kod]

Język ukraiński i ruski według powiatów II RP w procentach populacji całkowitej

Pierwszy spis ludności w Polsce po I wojnie światowej został przeprowadzony w 1921 r. Nie objął on ziemi wileńskiej i polskiej części Górnego Śląska. Ponadto spis zbojkotowała znaczną część ludności ukraińskiej w Galicji Wschodniej. Według spisu Ukraińcy stanowili najliczniejszą grupę spośród niepolskich narodowości. Całkowita liczba ludności wynosiła 27,2 mln mieszkańców. Ukraińcy stanowili (3 898 431 osób) – 14,3 proc[4].

Według dr Alfonsa Krysińskiego, 1 stycznia 1928 r. liczba Ukraińców wynosiła ok. 4,9 mln., a na końcu 1929 r. ok. 5 mln[5]. Krysiński pominął jednak mieszkańców Polesia (ok. 200 tys.), Chełmszczyzny i Podlasia (około 20 tys.) oraz Ukraińców wyznania rzymskokatolickiego. Tym samym maksymalna przybliżona liczba Ukraińców w Polsce na koniec 1929 r. wynosiłaby około 5,1–5,2 mln osób[6].

Według spisu powszechnego z 1931 jako Ukraińcy lub Rusini zadeklarowało się około 3 250 000 polskich obywateli, czyli 10% ludności całego kraju. Żyli oni głównie w województwach wołyńskim (68% ludności województwa), tarnopolskim (45%), stanisławowskim (68%) i lwowskim (33%).

II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

Okupacja radziecka Kresów Wschodnich[edytuj | edytuj kod]

Na terenie okupacji sowieckiej praca jest znacznie trudniejsza niż w generalnej Guberni. Wynika to przede wszystkim z tego, że bolszewicy rozporządzają znacznie liczniejszym aparatem policyjnym, rozumieją język polski i mają dużą pomoc elementu miejscowego: Ukraińców, Białorusinów, a przede wszystkim Żydów – mają też dużo zwolenników wśród młodzieży, którą faworyzują i dają jej posady.

komendant główny ZWZ, listopad 1940 roku[7]

Polska Rzeczpospolita Ludowa[edytuj | edytuj kod]

W latach 1944–1945 w ramach repatriacji ludności ukraińskiej przesiedlono z Polski do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej około 480 tysięcy osób. Po przesiedleniach w granicach Polski pozostawało nadal ponad 140 tys. osób narodowości ukraińskiej. Zostali oni w większości deportowani z południowo-wschodniej Polski i osiedleni na Ziemiach Odzyskanych.

W 1956 r. Ukraińcom zezwolono na koncesjonowaną legalną działalność kulturalną i oświatową w ramach Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego oraz na wydawanie w języku ukraińskim tygodnika „Nasze Słowo”.

III Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Ukraiński kryzys uchodźczy.

Od 2014 zauważalne jest zwiększenie skali migracji ukraińskiej do Polski i coraz częstszy pobyt długoterminowy.

Liczebność[edytuj | edytuj kod]

Mniejszość narodowa[edytuj | edytuj kod]

Według narodowego spisu powszechnego 2011 narodowość ukraińską zadeklarowało 51 001 osób, z czego 27 630 jako jedyną[8]. Z tej grupy właściwa mniejszość ukraińska w Polsce (osoby posiadające polskie obywatelstwo) obejmuje 38 795 osób[9]. Podczas narodowego spisu powszechnego ludności w 2002 narodowość ukraińską zadeklarowało 27 172 obywateli RP, w tym w poszczególnych województwach:

Migranci[edytuj | edytuj kod]

Według pierwszego, eksperymentalnego opracowania GUS na temat cudzoziemców w Polsce, według stanu na 31 grudnia 2019, liczba cudzoziemców narodowości ukraińskiej wynosiła 1 351 418[11]. W 2021 roku liczba obywateli ukraińskich przebywających w Polsce i posiadających ważne zezwolenia na pobyt (nie licząc osób przebywających w ramach ruchu bezwizowego lub na podstawie wiz) przekroczyła 300 tysięcy. Najczęstszym celem pobytu była praca (77%), a kolejnym kwestie rodzinne (12%)[12]. Liczbę Ukraińców pracujących legalnie w Polsce szacowano w tym czasie na ok. 850 tysięcy, wskazując, że przy uwzględnieniu szarej strefy mogło to być nawet 1,5 miliona osób[13].

W 2022 po rosyjskiej inwazji Polska stała się jednym z państw przyjmujących uchodźców z Ukrainy. Od 24 lutego do 17 czerwca 2022 do Polski trafiło ponad 4,9 mln osób, głównie kobiety i dzieci[14]. Większość z nich zamieszkała w dużych ośrodkach miejskich[15].

Liczba uchodźców według obszarów metropolitalnych[15]
Stolica obszaru metropolitalnego Liczba uchodźców
Warszawa 469 628
Katowice 302 963
Wrocław 302 467
Kraków 229 938
Gdańsk 223 952
Rzeszów 152 203
Łódź 114 162
Poznań 101 481
Lublin 87 048
Szczecin 84 489
Bydgoszcz 80 447
Białystok 62 445

Kultura[edytuj | edytuj kod]

Organizacje[edytuj | edytuj kod]

Do stowarzyszeń mniejszości ukraińskiej w Polsce należą[16]:

  • Stowarzyszenie Ukraińców Więźniów Politycznych i Represjonowanych w Polsce
  • Stowarzyszenie „Ukraiński Dom Narodowy”
  • Towarzystwo Ukraińców Podkarpacia w Zapałowie
  • Towarzystwo Ukraińskie
  • Ukraińska Organizacja Skautowa „Płast”[a]
  • Ukraińskie Towarzystwo Historyczne w Polsce
  • Ukraińskie Towarzystwo Lekarskie
  • Ukraińskie Towarzystwo Nauczycielskie w Polsce
  • Związek Ukrainek[a]
  • Związek Ukraińców Podlasia
  • Związek Ukraińców w Polsce
  • Związek Ukraińskiej Młodzieży Niezależnej

Na rzecz stosunków polsko-ukraińskich działają liczne organizacje pozarządowe, w tym Fundacja Nasz Wybór

Religia[edytuj | edytuj kod]

Ukraińcy są w większości wiernymi dwóch Kościołów: Kościoła Greckokatolickiego w Polsce i Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. W Polsce działa również 8 zborów i 32 grupy języka ukraińskiego Świadków Jehowy[17].

Prasa[edytuj | edytuj kod]

Do najważniejszych tytułów prasowych zaliczają się:

Radia nadające audycje po ukraińsku[edytuj | edytuj kod]

Telewizja[edytuj | edytuj kod]

Imprezy kulturalne[edytuj | edytuj kod]

Ukraińcy w Polsce[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. a b Działa przy Związku Ukraińców w Polsce jako organizacja nieformalna – niemająca odrębnej osobowości prawnej.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym.
  2. Karol Grunberg, Bolesław Sprengel: Trudne sąsiedztwo, Warszawa 2005.
  3. Henryk Litwin: Od Unii Lubelskiej do III rozbioru Rzeczypospolitej. Rzeczpospolita–Ukraina. Szkic wydarzeń politycznych, [w:] Między sobą. Szkice historyczne polsko-ukraińskie, Lublin 2000, s. 85.
  4. Magdalena Rudnicka, Struktura demograficzna i społeczno-zawodowa mniejszości ukraińskiej w Polsce, „De Securitate et Defensione. O Bezpieczeństwie i Obronności”, ISSN 2450-5005.
  5. R. Torzecki, Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923–1929, Kraków 1989.
  6. Magdalena Rudnicka, Struktura demograficzna i społeczno-zawodowa mniejszości ukraińskiej w Polsce, „De Securitate et Defensione. O Bezpieczeństwie i Obronności”, 2015.
  7. Zbigniew K. Wójcik: Okupacja i konspiracja w regionie przemyskim (1939-1941). Studium porównawcze. [w:] Okupacja sowiecka ziem polskich 1939–1941, pod red. Piotra Chmielowca. Rzeszów – Warszawa, 2005, s. 80.
  8. http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/LUD_ludnosc_stan_str_dem_spo_NSP2011.pdf
  9. Liczba osób należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz osób posługujących się językiem regionalnym (kaszubskim). Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2013-04-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-11)].
  10. Lucyna Nowak, Ludność. Stan i struktura demograficzno – społeczna, 2011.
  11. GUS podał szacowaną liczbę cudzoziemców w Polsce. Przekroczyła dwa miliony, businessinsider.com.pl.
  12. Obywatele Ukrainy w Polsce – raport, gov.pl, 14 grudnia 2021 [dostęp 2022-03-15].
  13. Słyszymy ich niemal wszędzie. Ilu jest Ukraińców w Polsce?, polsatnews.pl, 17 sierpnia 2021 [dostęp 2022-03-15] (pol.).
  14. głównie kobiety i dzieci., 300Gospodarka.pl, 11 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-12].
  15. a b Marcin Wojdat, Paweł Cywiński, Miejska gościnność: wielki wzrost, wyzwania i szanse. Raport o uchodźcach z Ukrainy w największych polskich miastach, metropolie.pl, kwiecień 2022.
  16. Wyznania religijne, stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2009–2011. Główny Urząd Statystyczny. s. 225–226. [dostęp 2013-04-15].
  17. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-23].
  18. Posydeńki 2017. Polskie Radio Szczecin. [dostęp 2017-07-18].
  19. Dawniej w programie wszystkich mniejszości narodowych i etnicznych na Podlasiu pt. Sami o sobie.
  20. https://katowice.tvp.pl/51526688/daleko-od-domu?page=1
  21. https://wroclaw.tvp.pl/52064092/pelnia-wiary
  22. http://cerkiew.org/pierwszy-odcinek-magazynu-greckokatolickiego-tvp-pelnia-wiary/
  23. Осередок Української Kультури, web.archive.org, 5 czerwca 2008 [dostęp 2022-05-22] [zarchiwizowane z adresu 2008-06-05].