Przejdź do zawartości

Ukraińcy w Polsce

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Procentowy udział ludności ukraińskiej i łemkowskiej (ukraińska grupa etniczna) według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2021
Procentowy udział ludności ukraińskiej według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002
Ludność Rzeczypospolitej z językiem ojczystym ukraińskim i ruskim, według spisu powszechnego 1931 roku
Udział Ludności Ukraińskiej w gminach województwa Warmińsko-Mazurskiego[1]

Ukraińcy – jedna z dziewięciu ustawowo uznanych mniejszości narodowych w Rzeczypospolitej Polskiej[2], żyjąca w diasporze na obszarze całego kraju, z większą koncentracją na Mazurach, Warmii, Pomorzu Zachodnim, Pomorzu Gdańskim oraz w południowo-wschodniej części województwa podkarpackiego i podlaskiego.

Odrębną od mniejszości narodowej grupą są obywatele Ukrainy mieszkający w Polsce jako migranci, w tym uchodźcy.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Rusini w Królestwie Polskim i Rzeczypospolitej Obojga Narodów

[edytuj | edytuj kod]

W wyniku wojny o księstwo halicko-włodzimierskie do Polski przyłączono Ruś Czerwoną, zamieszkaną w większości przez Rusinów.

W 1569 na sejmie w Lublinie do Korony Królestwa Polskiego włączono województwo podlaskie, województwo wołyńskie, województwo kijowskie oraz województwo bracławskie. Szlachcie ruskiej z tych województw pozwolono zachować swoje prawa i cieszyć się szerokimi wolnościami: językiem urzędowym na tych ziemiach miał być nadal język ruski, a szlachta ruska otrzymywała przywileje identyczne jak szlachta polska[3]. Status prawny ziem ukrainnych inkorporowanych zbliżony był do autonomii, a szlachta ruska uzyskała miejsca w polskim parlamencie[4]. Mimo szerokich swobód przyznanych Rusinom na ziemiach ukrainnych doszło do niezadowolenia społecznego, które miało pewien wpływ na późniejsze powstania kozackie przeciw Rzeczypospolitej, z których największym było Powstanie Chmielnickiego.

Ukraińcy i Rusini w II Rzeczypospolitej

[edytuj | edytuj kod]
Język ukraiński i ruski według powiatów II RP w procentach populacji całkowitej
 Osobne artykuły: Ukraińcy w II Rzeczypospolitej, Ukraińska Organizacja Wojskowa, Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne, Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów, Pacyfikacja Małopolski Wschodniej, Akcja polonizacyjno-rewindykacyjna 1938 roku i Polityka wzmacniania polszczyzny.

Pierwszy spis ludności w Polsce po I wojnie światowej został przeprowadzony w 1921 r. Nie objął on ziemi wileńskiej i polskiej części Górnego Śląska. Ponadto spis zbojkotowała znaczną część ludności ukraińskiej w Galicji Wschodniej. Według spisu Ukraińcy stanowili najliczniejszą grupę spośród niepolskich narodowości. Całkowita liczba ludności wynosiła 27,2 mln mieszkańców. Ukraińcy stanowili (3 898 431 osób) – 14,3 proc[5].

Według dr Alfonsa Krysińskiego, 1 stycznia 1928 r. liczba Ukraińców wynosiła ok. 4,9 mln., a na końcu 1929 r. ok. 5 mln[6]. Krysiński pominął jednak mieszkańców Polesia (ok. 200 tys.), Chełmszczyzny i Podlasia (około 20 tys.) oraz Ukraińców wyznania rzymskokatolickiego. Tym samym maksymalna przybliżona liczba Ukraińców w Polsce na koniec 1929 r. wynosiłaby około 5,1–5,2 mln osób[7].

Według spisu powszechnego z 1931 jako Ukraińcy lub Rusini zadeklarowało się około 3 250 000 polskich obywateli, czyli 10% ludności całego kraju. Żyli oni głównie w województwach wołyńskim (68% ludności województwa), tarnopolskim (45%), stanisławowskim (68%) i lwowskim (33%).

II wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]

Okupacja radziecka Kresów Wschodnich

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Okupacja sowiecka ziem polskich (1939–1941).

Na terenie okupacji sowieckiej praca jest znacznie trudniejsza niż w generalnej Guberni. Wynika to przede wszystkim z tego, że bolszewicy rozporządzają znacznie liczniejszym aparatem policyjnym, rozumieją język polski i mają dużą pomoc elementu miejscowego: Ukraińców, Białorusinów, a przede wszystkim Żydów – mają też dużo zwolenników wśród młodzieży, którą faworyzują i dają jej posady.

komendant główny ZWZ, listopad 1940 roku[8]

Polska Rzeczpospolita Ludowa

[edytuj | edytuj kod]
 Osobne artykuły: Wysiedlenie Ukraińców z Polski do ZSRR i Akcja „Wisła”.

W latach 1944–1945 w ramach repatriacji ludności ukraińskiej przesiedlono z Polski do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej około 480 tysięcy osób. Po przesiedleniach w granicach Polski pozostawało nadal ponad 140 tys. osób narodowości ukraińskiej. Zostali oni w większości deportowani z południowo-wschodniej Polski i osiedleni na Ziemiach Odzyskanych.

W 1956 r. Ukraińcom zezwolono na koncesjonowaną legalną działalność kulturalną i oświatową w ramach Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego oraz na wydawanie w języku ukraińskim tygodnika „Nasze Słowo”.

III Rzeczpospolita

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Ukraiński kryzys uchodźczy.

Od 2014 zauważalne jest zwiększenie skali migracji ukraińskiej do Polski i coraz częstszy pobyt długoterminowy.

Liczebność

[edytuj | edytuj kod]

Mniejszość narodowa

[edytuj | edytuj kod]

Według narodowego spisu powszechnego 2011 narodowość ukraińską zadeklarowało 51 001 osób, z czego 27 630 jako jedyną[9]. Z tej grupy właściwa mniejszość ukraińska w Polsce (osoby posiadające polskie obywatelstwo) obejmuje 38 795 osób[10]. Podczas narodowego spisu powszechnego ludności w 2002 narodowość ukraińską zadeklarowało 27 172 obywateli RP, w tym w poszczególnych województwach:

Migranci

[edytuj | edytuj kod]

Według pierwszego, eksperymentalnego opracowania GUS na temat cudzoziemców w Polsce, według stanu na 31 grudnia 2019, liczba cudzoziemców narodowości ukraińskiej wynosiła 1 351 418[12]. W 2021 roku liczba obywateli ukraińskich przebywających w Polsce i posiadających ważne zezwolenia na pobyt (nie licząc osób przebywających w ramach ruchu bezwizowego lub na podstawie wiz) przekroczyła 300 tysięcy. Najczęstszym celem pobytu była praca (77%), a kolejnym kwestie rodzinne (12%)[13]. Liczbę Ukraińców pracujących legalnie w Polsce szacowano w tym czasie na ok. 850 tysięcy, wskazując, że przy uwzględnieniu szarej strefy mogło to być nawet 1,5 miliona osób[14].

Stan na rok 2022

[edytuj | edytuj kod]

W 2022 po rosyjskiej inwazji Polska stała się jednym z państw przyjmujących uchodźców z Ukrainy. Od 24 lutego do 17 czerwca 2022 do Polski trafiło ponad 4,9 mln osób, głównie kobiety i dzieci[15]. Większość z nich zamieszkała w dużych ośrodkach miejskich[16].

Liczba Ukraińców (w tym uchodźców) według obszarów metropolitalnych w roku 2022[16]
Obszar metropolitalny Stolica obszaru metropolitalnego Populacja obszaru metropolitalnego[17] Liczba Ukraińców w obszarze metropolitalnym Procent Ukraińców wśród mieszkańców obszaru metropolitalnego Procent Ukraińców wśród mieszkańców centralnego miasta
Aglomeracja warszawska Warszawa 3 254 474 469 628 14 13
Konurbacja górnośląska Katowice 2 151 302 302 963 14 25
Aglomeracja wrocławska Wrocław 1 308 100 302 467 23 23
Aglomeracja krakowska Kraków 1 569 260 229 938 15 19
Aglomeracja trójmiejska Gdańsk 1 393 981 223 952 16 25
Aglomeracja rzeszowska Rzeszów 646 792 152 203 24 35
Aglomeracja łódzka Łódź 1 052 221 114 162 11 11
Aglomeracja poznańska Poznań 1 254 741 101 481 8 14
Aglomeracja lubelska Lublin 705 352 87 048 12 17
Aglomeracja szczecińska Szczecin 897 538 84 489 9 13
Aglomeracja bydgosko-toruńska Bydgoszcz 766 108 80 447 11 11
Aglomeracja białostocka Białystok 511 213 62 445 12 11

Stan na lata 2023-2024

[edytuj | edytuj kod]

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), liczba Ukraińców przebywających w Polsce wzrosła z około 1,5 miliona w 2022 roku do około 1,8 miliona w 2024 roku. Na początku 2023 r. kobiety i dzieci stanowiły ok. 87 proc. osób z Ukrainy z numerem PESEL, a dzieci i młodzież ok. 43%. Wśród osób pełnoletnich kobiety stanowiły natomiast 77% osób[18]. Według danych Urzędu do Spraw Cudzoziemców, do końca września 2024 roku 4,5 tysiące obywateli Ukrainy złożyło wnioski o ochronę międzynarodową w Polsce[19].

Według raportu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za 2023 r., obywatele i obywatelki Ukrainy stanowili w tamtym 67,3% wszystkich obcokrajowców zarejestrowanych w ZUS oraz 4,7% wszystkich ubezpieczonych. Ich liczba wyniosła 759,4 tys., tj. o 1,8% więcej niż na koniec 2022 r.[20]

Edukacja

[edytuj | edytuj kod]

Na terenie Polski działają m.in. szkoły z ukraińskim językiem nauczania jak np. IV Liceum Ogólnokształcące w Legnicy, Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 2 im. Markiana Szaszkewicza w Przemyślu, Zespół Szkół z Ukraińskim Językiem Nauczania w Górowie Iławeckim[21] czy też I Liceum Ogólnokształcące w Białym Borze[22]. Powstają także inicjatywy edukacyjne takie jak Ukraińska Szkoła Sobotnia w Lublinie[23] czy Sobotnia Szkoła Ukraińska w Gdyni[24].

Jeśli chodzi o dzieci z Ukrainy z doświadczeniem uchodźstwa w polskim systemie edukacji, to na rok 2024 Centrum Edukacji Obywatelskiej szacuje ich liczebność na 134 tysiące[25].

Kultura

[edytuj | edytuj kod]

Organizacje

[edytuj | edytuj kod]

Do stowarzyszeń mniejszości ukraińskiej w Polsce należą[26]:

Na rzecz stosunków polsko-ukraińskich działają liczne organizacje pozarządowe, w tym np. Fundacja Ukraiński Dom (do 2022 pod nazwą Fundacja Nasz Wybór)[32].

Religia

[edytuj | edytuj kod]

Ukraińcy są w większości wiernymi dwóch Kościołów: Kościoła Greckokatolickiego w Polsce i Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. W Polsce działa również 8 zborów i 32 grupy języka ukraińskiego Świadków Jehowy[33].

Prasa

[edytuj | edytuj kod]

Do najważniejszych tytułów prasowych zaliczają się:

Radia nadające audycje po ukraińsku

[edytuj | edytuj kod]
  • Polskie Radio Białystok nadaje trzy razy w tygodniu: w niedziele, poniedziałki i środy od 1991 audycje w języku ukraińskim pt. Ukraińska Dumka.
  • Polskie Radio Olsztyn nadaje raz w tygodniu audyсję w języku ukraińskim pt. Od niedzieli do niedzieli (Од неділі до неділі)
  • Radio Orthodoxia nadaje raz w tygodniu audycje w języku ukraińskim pt. Ukraińskie Słowo.
  • Polskie Radio Rzeszów nadaje raz w tygodniu audycje w języku ukraińskim pt. Skrynia.
  • Polskie Radio Szczecin nadaje raz w tygodniu w niedziele, audycje w języku ukraińskim pt. Posydeńki[34].
  • Polskie Radio dla Ukrainy program specjalny Polskiego Radia, publiczna polska stacja radiowa nadająca w języku ukraińskim na falach średnich i krótkich, na multipleksie DAB+, na stronie internetowej i w aplikacji Polskiego Radia, a także satelitarnie przez całą dobę.

Telewizja

[edytuj | edytuj kod]

Imprezy kulturalne

[edytuj | edytuj kod]

Ukraińcy w Polsce

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Działa przy Związku Ukraińców w Polsce jako organizacja nieformalna – niemająca odrębnej osobowości prawnej.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ GUS, Tablice z ostatecznymi danymi w zakresie przynależności narodowo-etnicznej, języka używanego w domu oraz przynależności do wyznania religijnego [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-03-24] (pol.).
  2. ↑ Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym.
  3. ↑ Karol Grunberg, Bolesław Sprengel: Trudne sąsiedztwo, Warszawa 2005.
  4. ↑ Henryk Litwin: Od Unii Lubelskiej do III rozbioru Rzeczypospolitej. Rzeczpospolita–Ukraina. Szkic wydarzeń politycznych, [w:] Między sobą. Szkice historyczne polsko-ukraińskie, Lublin 2000, s. 85.
  5. ↑ Magdalena Rudnicka, Struktura demograficzna i społeczno-zawodowa mniejszości ukraińskiej w Polsce, „De Securitate et Defensione. O Bezpieczeństwie i Obronności”, ISSN 2450-5005.
  6. ↑ R. Torzecki, Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923–1929, Kraków 1989.
  7. ↑ Magdalena Rudnicka, Struktura demograficzna i społeczno-zawodowa mniejszości ukraińskiej w Polsce, „De Securitate et Defensione. O Bezpieczeństwie i Obronności”, 2015.
  8. ↑ Zbigniew K. Wójcik: Okupacja i konspiracja w regionie przemyskim (1939-1941). Studium porównawcze. [w:] Okupacja sowiecka ziem polskich 1939–1941, pod red. Piotra Chmielowca. Rzeszów – Warszawa, 2005, s. 80.
  9. ↑ http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/LUD_ludnosc_stan_str_dem_spo_NSP2011.pdf
  10. ↑ Liczba osób należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz osób posługujących się językiem regionalnym (kaszubskim). Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2013-04-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-11)].
  11. ↑ Lucyna Nowak, Ludność. Stan i struktura demograficzno – społeczna, 2011.
  12. ↑ GUS podał szacowaną liczbę cudzoziemców w Polsce. Przekroczyła dwa miliony [online], businessinsider.com.pl.
  13. ↑ Obywatele Ukrainy w Polsce – raport [online], gov.pl, 14 grudnia 2021 [dostęp 2022-03-15].
  14. ↑ Słyszymy ich niemal wszędzie. Ilu jest Ukraińców w Polsce? [online], polsatnews.pl, 17 sierpnia 2021 [dostęp 2022-03-15] (pol.).
  15. ↑ głównie kobiety i dzieci. [online], 300Gospodarka.pl, 11 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-12].
  16. ↑ a b Marcin Wojdat, Paweł Cywiński, Miejska gościnność: wielki wzrost, wyzwania i szanse. Raport o uchodźcach z Ukrainy w największych polskich miastach [online], metropolie.pl, kwiecień 2022.
  17. ↑ Metropolie w liczbach [online].
  18. ↑ Obywatele Ukrainy w Polsce – aktualne dane migracyjne - Urząd do Spraw Cudzoziemców - Portal Gov.pl [online], Urząd do Spraw Cudzoziemców [dostęp 2024-12-15] (pol.).
  19. ↑ Ochrona międzynarodowa po III kwartale 2024 r. - Urząd do Spraw Cudzoziemców - Portal Gov.pl [online], Urząd do Spraw Cudzoziemców [dostęp 2024-12-15] (pol.).
  20. ↑ Podsumowanie sytuacji finansowej Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w 2023 r., Warszawa 2024, s. 2.
  21. ↑ H. Wasilewska: Szkoła w Górowie Iławeckim otwarta dla przyszłych uczniów. radioolsztyn.pl, 2024-05-25. [dostęp 2024-08-09].
  22. ↑ Aleksander Stanuch: Jedyna szkoła średnia na Pomorzu Zachodnim, w której lekcje są wyłącznie po ukraińsku, jest już za ciasna. koszalin.wyborcza.pl, 2022-04-12. [dostęp 2024-08-09].
  23. ↑ Nie tylko język. Ukraińska szkoła w Lublinie uczy i wspiera. radio.lublin.pl, 2023-05-24. [dostęp 2024-08-09].
  24. ↑ Sobotnia Szkoła Ukraińska rusza w Gdyni. gdynia.pl, 2024-01-16. [dostęp 2024-08-09].
  25. ↑ Paulina Chrostwoska: Uczniowie z Ukrainy. Co mówią nowe dane?. ceo.org.pl. [dostęp 2024-08-09].
  26. ↑ Wyznania religijne, stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2009–2011. Główny Urząd Statystyczny. s. 225–226. [dostęp 2013-04-15].
  27. ↑ STOWARZYSZENIE UKRAIŃCÓW WIĘŹNIÓW POLITYCZNYCH I REPRESJONOWANYCH W POLSCE | Rejestr.io [online], rejestr.io [dostęp 2024-12-15].
  28. ↑ Stowarzyszenie "Ukraiński Dom Narodowy" [online], ngo.pl [dostęp 2024-12-15].
  29. ↑ TOWARZYSTWO UKRAIŃCÓW PODKARPACIA | Rejestr.io [online], rejestr.io [dostęp 2024-12-15].
  30. ↑ UKRAIŃSKIE TOWARZYSTWO NAUCZYCIELSKIE W POLSCE | Rejestr.io [online], rejestr.io [dostęp 2024-12-15].
  31. ↑ ZWIĄZEK UKRAIŃSKIEJ MŁODZIEŻY NIEZALEŻNEJ | Rejestr.io [online], rejestr.io [dostęp 2024-12-15].
  32. ↑ Ukraiński Dom. O Fundacji. ukrainskidom.pl. [dostęp 2024-08-09].
  33. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-23].
  34. ↑ Posydeńki 2017. Polskie Radio Szczecin. [dostęp 2017-07-18].
  35. ↑ Dawniej w programie wszystkich mniejszości narodowych i etnicznych na Podlasiu pt. Sami o sobie.
  36. ↑ Daleko od domu [online], tvp.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
  37. ↑ Pełnia Wiary [online], tvp.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
  38. ↑ “ПОВНОТА ВІРИ” – 9-ий випуск програми в TVP | Archidiecezja Przemysko-Warszawska Kościoła Greckokatolickiego w Polsce [online], cerkiew.org [dostęp 2024-04-26] (pol.).
  39. ↑ Осередок Української Kультури [online], web.archive.org, 5 czerwca 2008 [dostęp 2022-05-22] [zarchiwizowane z adresu 2008-06-05].
Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce

w świetle Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym

Mniejszości narodowe
Mniejszości etniczne
Język regionalny
Diaspora ukraińska
Ukraińska emigracja
Autochtoniczni
Ukraińcy poza Ukrainą

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ukraińcy_w_Polsce&oldid=75949932”