Unia horodelska
Unia horodelska – zawarta 2 października 1413 w Horodle pomiędzy Polską a Litwą.
Potwierdzała wspólną politykę obu państw, wprowadziła instytucję odrębnego wielkiego księcia na Litwie wybieranego przez króla Królestwa Polskiego za radą i wiedzą bojarów litewskich oraz panów polskich, wspólne sejmy i zjazdy polsko-litewskie, litewską szlachtę katolicką zrównała z polskimi rodami[1]. Rok 1413 wyznaczył więc na Litwie początek stanu szlacheckiego na wzór zachodnioeuropejski (z dziedzicznym systemem identyfikacji heraldycznej)[2].
Spis treści
Postanowienia[edytuj | edytuj kod]
Unia horodelska powtórzyła i rozszerzyła niektóre postulaty dokumentu Unii w Krewie z 1385 r. i postanowienia unii wileńsko-radomskiej z 1401 r., jednak przyniosła szereg nowości:
- forma zawarcia porozumienia, którą było wydanie jednego z dokumentów unijnych Jagiełły i Witolda w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, co stanowiło jedyny taki przypadek w XV wieku
- adopcja przez przedstawicieli co najmniej 47 polskich rodów heraldycznych (z których do dziś ustalono tylko część) do swoich herbów i zawołań tyluż panów i bojarów litewskich
- po raz pierwszy określono bojarów litewskich polskim terminem „szlachta” (potomkowie „adoptowanych” praktycznie zmonopolizowali elitę urzędniczą aż do czasu panowania Aleksandra Jagiellończyka)
- ustanowiono stałą instytucję i elekcję wielkiego księcia litewskiego oraz potwierdzono odrębność Wielkiego Księstwa Litewskiego. Odtąd też Polacy i Litwini mieli uczestniczyć w elekcjach królewskiej i wielkoksiążęcej, ale nie na zasadzie równorzędności
- po śmierci księcia Witolda Wielkie Księstwo Litewskie miało otrzymać nowego wielkiego księcia, ale wyznaczyć go miał król za radą panów koronnych i litewskich. Tron litewski nie był więc dziedziczny. Z kolei tylko po bezpotomnej śmierci Jagiełły i jego potomków panowie polscy mieli wybrać jego następcę za zgodą wielkiego księcia i panów litewskich[2].
- wzorem Korony ustanowiono cztery wysokie urzędy w stołecznych grodach Wielkiego Księstwa Litewskiego – wojewodów i kasztelanów w Wilnie i Trokach, które przeznaczono wyłącznie dla katolików. Oznaczało to wprowadzenie w Wielkim Księstwie nowego podziału administracyjnego[2].
Fragmenty preambuły i zakończenie aktu[edytuj | edytuj kod]
Fragmenty preambuły (komparycji) i zakończenie (początek w języku łacińskim i dalej w polskim tłumaczeniu)[3] podpisanego aktu:
In nomine Domini amen. Ad perpetuam rei memoriam. Debitores sumus spiritualis alimoniae salutaria illis pocula ministrare, quibus praesidentes temporalium commodorum praestamus suffragia, ut quos ad corporis necessitatem sustentamus, salutis etiam ipsis, quantum nostra sufficit facultas, ministeria porrigamus, ne, dum temporalibus insistimus profectibus, vitae commoda negligere videamur et, unde dona benedictionis et bravium exspectamus sempiternum, inde vitae detrimenta sentiamus et praemiis destituti adoptatis nulla laboris nostri commoda consequamur. …
W imię Boże amen. Na wieczną pamięć. Jesteśmy powinni duchownego pokarmu i zbawiennego napoju użyczać tym, którym panując pożytków docześnych podajemy podpomożenia, abyśmy tym, które ku cielesnej potrzebie podejmujemy, i zbawienne też nauki im, ile z nas może być, podawali, iżbyśmy się nie zdali tylko o pożytkach docześnych starać a wieczne opuszczać, i skąd darów błogosławieństwa i zapłaty wiecznej czekamy, aby stąd nie poczuliśmy uszkodzenia żywota wiecznego i aby za prace nasze nie stradaliśmy pożytków zapłaty pożądanej. …
i dalej tylko w polskim tłumaczeniu:
Dla tego my Władysław z łaski Bożej król polski i ziem krakowskiej, sandomirskiej, sieradzkiej, lanczyckiej, kujawskiej, litewskiej nawyższe książę, pomorski, ruski pan i dziedzic i Aleksander rzeczony Witold wielkie książę litewskie i ziem ruskich pan i dziedzic, oznajmujemy przez niniejszy list, którym to wiedzieć przynależy wszystkim teraz i potym będącym, którzy tego wiadomość będą mieć, iż ziemie litewskie i ich obywatele poddani państwu naszemu (którym częstokroć rękę szczodrobliwości naszej rozciągamy i o pożytki ich starając się mieliśmy o tym pieczą, jakobyśmy za częstym staraniem stan i zawołanie ich uczynili zacniejsze), chcąc tedy je z wielkiem pożądaniem w nabożeństwie przyjętej wiary na potomne czasy utwierdzić i ugruntować, aby je nawyższy Pan, za którego łaską a staraniem naszym wzięli oświecenie wiary ku chwale i czci imienia swego i tejże wiary powszechnej oświeceniu, pomazaniem łaski swej utwierdził, iż gdyśmy ich częstokroć dary szczodrobliwości naszej pocieszyli, tedy też, jako nabarziej być może, chcemy je duchownemi dary zachować i przez dobre sprawy i prace zatrzymać. Którzy aby w stałości wiary tym lepiej się ćwiczyli, iżeby z cnoty w cnotę postępowali, jarzmo niewolej, w której do tego czasu byli zamotani i związani, z szyje ich składając i rozwięzując, z wrodzonej nam szczodrobliwości i łaski jem wolności, swobody, łaski, exempcje i przywileje, które zwykły być dawane ludziom powszechnej wiary, wedle zamknienia w sobie niniejszego przywileju dajemy i użyczamy.
fragment zakończenia:
Działo się w miasteczku Hrodle przy rzece Bugu na sejmie walnym w dzień wtóry miesiąca października roku Pańskiego tysiącznego czterzechsetnego trzynastego. Dan przez ręce uczciwego w Panu Chrystusie ojca, księdza biskupa krakowskiego [Wojciecha Jastrzębca], nawyższego kanclerza Królestwa polskiego, nam szczerze miłego, a pisan przez ręce [Stanisława] Ciołka kanonika sandomierskiego, sekretarza naszego.
Adopcja litewskich rodów bojarskich do polskich rodów herbowych[edytuj | edytuj kod]
W wyniku unii do polskich rodów herbowych przyjęto 47 rodów bojarskich wyznania rzymskokatolickiego. Na Litwę przeniesione zostały herby:
| Herb | Ród herbowy | Adoptujący ze strony polskich rodów herbowych | Adoptowani litewscy bojarzy | Kto przytłoczył pieczęć dołączoną do aktu |
|---|---|---|---|---|
|
Abdank | ziemianie sieradzcy Piotr z Widawy i Jakub z Rogoźna | Jan Gasztołd | Jakub z Rogoźna |
|
Bogoria | Marek z Nakola? (wątpliwy) | Stanisław Wyssygyn (Wissigin) | Niewyraźny napis na pieczęci odczytany jako należący do Marka z Nakola |
| Nieznany | Bychawa | Nieznany | Monstold | Brak pieczęci |
|
Ciołek | Stanisław z Brezecza | Woydziło Koszyłowicz[4] | |
|
Dębno | Dobiesław z Oleśnicy | Wojciech Koreywa (Albertus Corewa, Korewa) z Sowgotska | Dobiesław z Oleśnicy |
|
Doliwa | kasztelan nakielski Maciej Kot, kasztelan międzyrzecki Janusz Furman, podsędek sandomierski Piotr z Falkowa | Naczko (Nacz, Onacz) | |
|
Dołęga | Nieznany | Monstwild (Monstwyld, Monstiwyld, Monstwid) | |
|
Drya | Janusz z Tuliszkowa | Mikołaj Tawtygerd (Tawtigerd, Teutigerd) | Janusz z Tuliszkowa |
|
Działosza | Nieznany | Wołczko Rokutowicz | Brak pieczęci |
|
Gierałt | biskup wileński Mikołaj Gorzkowski | Surgut z Reszynek | |
|
Godziemba | Stanisław Butowtowicz[4] | ||
|
Gryf | Nieznany | Butowt Montygajłowicz | |
|
Grzymała | kasztelan biecki Domarat z Kobylan | Jan Rymwidowicz | |
|
Janina | biskup przemyski Maciej, sędzia łęczycki Piotr Tur, sędzia lubelski Mikołaj z Suchodołu | Woysym (Woysim, Woyschin) Daneykowicz | sędzia lubelski Mikołaj z Suchodołu |
|
Jastrzębiec | biskup krakowski Wojciech Jastrzębiec, Marcin z Lubienicy | Jan Niemir (Niemira) | |
|
Jelita | kasztelan radomski Klemens z Mokrska i kasztelan wiślicki Florian z Korytnicy | Gerdut | |
|
Korczak | Czupa[4] | ||
|
Kot Morski | Nieznany | Wojsznar Wilkolewicz | |
|
Leliwa | wojewoda krakowski Jan Tarnowski, Jadwiga z Leżenic | starosta wileński Moniwid | Jadwiga z Leżenic |
|
Lis | Nieznany | kasztelan trocki Sunigajło | |
|
Łabędź | prawdopodobnie Dersław ze Skrzynna | Andrzej Goligunt | niewyraźny napis otokowy na pieczęci sigillum Derslai, prawdopodobnie chodzi o Dersława ze Skrzynna |
|
Łodzia | Miczucha[4] | ||
|
Nałęcz | wojewoda poznański Sędziwój Ostroróg, sędzia poznański Mikołaj z Czarnkowa (piszący się później też ze Człopy) | Koczan (Koczanus, Coczanus, Koczan) | |
|
Nowina | Mikołaj z Sępna | Mikołaj Bejnar | |
|
Odrowąż | kasztelan lubelski Jan ze Szczekocin | Wyszegerd | |
|
Ogończyk | kasztelan brzeski Wojciech z Kościoła, Mikołaj Powała z Taczewa | Jerzy Sangaw | |
|
Oksza | sędzia sandomierski Mikołaj ze Strzelc, Klemens Wątróbka ze Strzelc | Minimund Seśnikowicz (Sessnicouicz, Sessnykouicz) | Klemens Wątróbka ze Strzelc |
|
Ossoria | Mikołaj z Korabiewic | Twerbud (Twerbuth, Twiributh) | Mikołaj z Korabiewic |
|
Pierzchała | kasztelan dobrzyński Piotr z Włoszczowa, Henryk z Radomina | Dauksza | Henryk z Radomina |
|
Pobóg | wojewoda sieradzki Jakub Koniecpolski, Piotr z Popowa | Rało | Piotr z Popowa |
|
Pomian | biskup włocławski Jan Pella | Stanisław Sak | |
|
Poraj | Michał z Michałowa | Mikołaj Bylimin (Bylymyn) | |
|
Półkozic | biskup lwowski Jan z Rzeszowa, wojewoda łęczycki Jan Ligęza z Bobrku, kasztelan sandomierski Michał z Bogumiłowic, kasztelan czchowski Jan z Bogumiłowic, sędzia krakowski Paweł z Bogumiłowic, chorąży krakowski Marcin z Wrocimowic | Wołczko Kulwa | |
|
Rawicz | Bracia Michał Minigajło i Giedygołd[4] | ||
|
Rola | Dangel[4] | ||
|
Sulima | Stanisław Gamrat z Klimontowa | Rodywił | Stanisław Gamrat z Klimontowa |
|
Syrokomla | Jakub Mingiel[4] | ||
|
Szreniawa | Iadald albo Ladald[4] | ||
|
Świnka | Nieznany | Andrzej Dewknotowicz (Dewknethowycz) | Napis na pieczęci niemożliwy do odczytania |
|
Topacz | Giedorwoch[4] | ||
|
Topór | wojewoda kaliski Maciej z Wąsosza | Jan Butrym z Żyrmunów | wojewoda kaliski Maciej z Wąsosza |
|
Trąby | arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Trąba | Krystyn Ościk z Kiernowa | arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Trąba |
|
Trzaska | |||
|
Wadwicz | Jan Mężyk z Dąbrowy | Piotr Montygerd (Mondygerd, Mondiger) | |
|
Wąż | Nieznany | Koczan Sukowicz | |
|
Zadora | Marszałek Wielki Koronny Zbigniew z Brzezia | Jawnuta Wolimuntowicz | |
|
Zaremba | Ginet Konczewicz[5] |
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Kopiec Unii Horodelskiej w Horodle, odnowiony w 1924 r.
2 października część środowisk kresowych obchodzi Dzień Jedności Kresowian[6].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- unia polsko-litewska
- stosunki polsko-litewskie
- Manifestacja Jedności Rzeczypospolitej Obojga Narodów w Horodle w 1861 roku
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Julian Bukowski, Dzieje reformacyi w Polsce od wejścia jej do Polski aż do jej upadku. T. 1, Początki i terytoryalne rozprzestrzenienie się reformacyi, Kraków 1883, s. 333.
- ↑ a b c Krakowskie Przedmieście w 450-lecie Unii Lubelskiej
- ↑ Kutrzeba i Semkowicz 1932 ↓, s. 56–58.
- ↑ a b c d e f g h i Wojciech Kojałowicz-Wijuk, Ks. Wojciecha Wijuka Kojałowicza S. J. Herbarz rycerstwa W. X. Litewskiego tak zwany Compendium, czyli o klejnotach albo herbach których familie stanu rycerskiego w prowincyach Wielkiego Xięstwa Litewskiego zażywają, Kraków: Wyd. „Herolda Polskiego”, 1897.
- ↑ Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie, 1924-1925, T. 5–9 Wersja cyfrowa roczników.
- ↑ niezalezna.pl: Dzień Jedności Kresowian. [dostęp 6 października 2015].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stanisław Kutrzeba, Władysław Aleksander Semkowicz: Akta unji Polski z Litwą, 1385-1791. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1932. [dostęp 2015-01-03]. (pol.)
- Lidia Korczak (red.), Unia horodelska 1413, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2014, ISBN 978-83-233-3841-3.
