Unia horodelska

Unia horodelska – zawarta 2 października 1413 w Horodle pomiędzy Polską a Litwą.

Państwo polsko-litewskie w latach 1386–1434

Kopiec usypany w 1861 roku w Horodle, dla uczczenia 448 rocznicy Unii.

Potwierdzała wspólną politykę obu państw, wprowadziła instytucję odrębnego wielkiego księcia na Litwie wybieranego przez króla Królestwa Polskiego za radą i wiedzą bojarów litewskich oraz panów polskich, wspólne sejmy i zjazdy polsko-litewskie, litewską szlachtę katolicką zrównała z polskimi rodami^[1]. Rok 1413 wyznaczył więc na Litwie początek stanu szlacheckiego na wzór zachodnioeuropejski (z dziedzicznym systemem identyfikacji heraldycznej)^[2].

Postanowienia[edytuj | edytuj kod]

Unia horodelska powtórzyła i rozszerzyła niektóre postulaty dokumentu Unii w Krewie z 1385 r. i postanowienia unii wileńsko-radomskiej z 1401 r., jednak przyniosła szereg nowości:

forma zawarcia porozumienia, którą było wydanie jednego z dokumentów unijnych Jagiełły i Witolda w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, co stanowiło jedyny taki przypadek w XV wieku
adopcja przez przedstawicieli co najmniej 47 polskich rodów heraldycznych (z których do dziś ustalono tylko część) do swoich herbów i zawołań tyluż panów i bojarów litewskich
po raz pierwszy określono bojarów litewskich polskim terminem „szlachta” (potomkowie „adoptowanych” praktycznie zmonopolizowali elitę urzędniczą aż do czasu panowania Aleksandra Jagiellończyka)
ustanowiono stałą instytucję i elekcję wielkiego księcia litewskiego oraz potwierdzono odrębność Wielkiego Księstwa Litewskiego. Odtąd też Polacy i Litwini mieli uczestniczyć w elekcjach królewskiej i wielkoksiążęcej, ale nie na zasadzie równorzędności
po śmierci księcia Witolda Wielkie Księstwo Litewskie miało otrzymać nowego wielkiego księcia, ale wyznaczyć go miał król za radą panów koronnych i litewskich. Tron litewski nie był więc dziedziczny. Z kolei tylko po bezpotomnej śmierci Jagiełły i jego potomków panowie polscy mieli wybrać jego następcę za zgodą wielkiego księcia i panów litewskich^[2].
wzorem Korony ustanowiono cztery wysokie urzędy w stołecznych grodach Wielkiego Księstwa Litewskiego – wojewodów i kasztelanów w Wilnie i Trokach, które przeznaczono wyłącznie dla katolików. Oznaczało to wprowadzenie w Wielkim Księstwie nowego podziału administracyjnego^[2].

Zobacz też kategorię: Sygnatariusze unii horodelskiej 1413.

Fragmenty preambuły i zakończenie aktu[edytuj | edytuj kod]

Fragmenty preambuły (komparycji) i zakończenie (początek w języku łacińskim i dalej w polskim tłumaczeniu)^[3] podpisanego aktu:

In nomine Domini amen. Ad perpetuam rei memoriam. Debitores sumus spiritualis alimoniae salutaria illis pocula ministrare, quibus praesidentes temporalium commodorum praestamus suffragia, ut quos ad corporis necessitatem sustentamus, salutis etiam ipsis, quantum nostra sufficit facultas, ministeria porrigamus, ne, dum temporalibus insistimus profectibus, vitae commoda negligere videamur et, unde dona benedictionis et bravium exspectamus sempiternum, inde vitae detrimenta sentiamus et praemiis destituti adoptatis nulla laboris nostri commoda consequamur. …

W imię Boże amen. Na wieczną pamięć. Jesteśmy powinni duchownego pokarmu i zbawiennego napoju użyczać tym, którym panując pożytków docześnych podajemy podpomożenia, abyśmy tym, które ku cielesnej potrzebie podejmujemy, i zbawienne też nauki im, ile z nas może być, podawali, iżbyśmy się nie zdali tylko o pożytkach docześnych starać a wieczne opuszczać, i skąd darów błogosławieństwa i zapłaty wiecznej czekamy, aby stąd nie poczuliśmy uszkodzenia żywota wiecznego i aby za prace nasze nie stradaliśmy pożytków zapłaty pożądanej. …

i dalej tylko w polskim tłumaczeniu:

Dla tego my Władysław z łaski Bożej król polski i ziem krakowskiej, sandomirskiej, sieradzkiej, lanczyckiej, kujawskiej, litewskiej nawyższe książę, pomorski, ruski pan i dziedzic i Aleksander rzeczony Witold wielkie książę litewskie i ziem ruskich pan i dziedzic, oznajmujemy przez niniejszy list, którym to wiedzieć przynależy wszystkim teraz i potym będącym, którzy tego wiadomość będą mieć, iż ziemie litewskie i ich obywatele poddani państwu naszemu (którym częstokroć rękę szczodrobliwości naszej rozciągamy i o pożytki ich starając się mieliśmy o tym pieczą, jakobyśmy za częstym staraniem stan i zawołanie ich uczynili zacniejsze), chcąc tedy je z wielkiem pożądaniem w nabożeństwie przyjętej wiary na potomne czasy utwierdzić i ugruntować, aby je nawyższy Pan, za którego łaską a staraniem naszym wzięli oświecenie wiary ku chwale i czci imienia swego i tejże wiary powszechnej oświeceniu, pomazaniem łaski swej utwierdził, iż gdyśmy ich częstokroć dary szczodrobliwości naszej pocieszyli, tedy też, jako nabarziej być może, chcemy je duchownemi dary zachować i przez dobre sprawy i prace zatrzymać. Którzy aby w stałości wiary tym lepiej się ćwiczyli, iżeby z cnoty w cnotę postępowali, jarzmo niewolej, w której do tego czasu byli zamotani i związani, z szyje ich składając i rozwięzując, z wrodzonej nam szczodrobliwości i łaski jem wolności, swobody, łaski, exempcje i przywileje, które zwykły być dawane ludziom powszechnej wiary, wedle zamknienia w sobie niniejszego przywileju dajemy i użyczamy.

fragment zakończenia:

Działo się w miasteczku Hrodle przy rzece Bugu na sejmie walnym w dzień wtóry miesiąca października roku Pańskiego tysiącznego czterzechsetnego trzynastego. Dan przez ręce uczciwego w Panu Chrystusie ojca, księdza biskupa krakowskiego [Wojciecha Jastrzębca], nawyższego kanclerza Królestwa polskiego, nam szczerze miłego, a pisan przez ręce [Stanisława] Ciołka kanonika sandomierskiego, sekretarza naszego.

Adopcja litewskich rodów bojarskich do polskich rodów herbowych[edytuj | edytuj kod]

W wyniku unii do polskich rodów herbowych przyjęto 47 rodów bojarskich wyznania rzymskokatolickiego. Na Litwę przeniesione zostały herby:

Herb	Ród herbowy	Adoptujący ze strony polskich rodów herbowych	Adoptowani litewscy bojarzy	Kto przytłoczył pieczęć dołączoną do aktu
	Abdank	ziemianie sieradzcy Piotr z Widawy i Jakub z Rogoźna	Jan Gasztołd	Jakub z Rogoźna
	Bogoria	Marek z Nakola? (wątpliwy)	Stanisław Wyssygyn (Wissigin)	Niewyraźny napis na pieczęci odczytany jako należący do Marka z Nakola
Nieznany	Bychawa	Nieznany	Monstold	Brak pieczęci
	Ciołek	Stanisław z Brezecza	Woydziło Koszyłowicz^[4]
	Dębno	Dobiesław z Oleśnicy	Wojciech Koreywa (Albertus Corewa, Korewa) z Sowgotska	Dobiesław z Oleśnicy
	Doliwa	kasztelan nakielski Maciej Kot, kasztelan międzyrzecki Janusz Furman, podsędek sandomierski Piotr z Falkowa	Naczko (Nacz, Onacz)
	Dołęga	Nieznany	Monstwild (Monstwyld, Monstiwyld, Monstwid)
	Drya	Janusz z Tuliszkowa	Mikołaj Tawtygerd (Tawtigerd, Teutigerd)	Janusz z Tuliszkowa
	Działosza	Nieznany	Wołczko Rokutowicz	Brak pieczęci
	Gierałt	biskup wileński Mikołaj Gorzkowski	Surgut z Reszynek
	Godziemba		Stanisław Butowtowicz^[4]
	Gryf	Nieznany	Butowt Montygajłowicz
	Grzymała	kasztelan biecki Domarat z Kobylan	Jan Rymwidowicz
	Janina	biskup przemyski Maciej, sędzia łęczycki Piotr Tur, sędzia lubelski Mikołaj z Suchodołu	Woysym (Woysim, Woyschin) Daneykowicz	sędzia lubelski Mikołaj z Suchodołu
	Jastrzębiec	biskup krakowski Wojciech Jastrzębiec, Marcin z Lubienicy	Jan Niemir (Niemira)
	Jelita	kasztelan radomski Klemens z Mokrska i kasztelan wiślicki Florian z Korytnicy	Gerdut
	Korczak		Czupa^[4]
	Kot Morski	Nieznany	Wojsznar Wilkolewicz
	Leliwa	wojewoda krakowski Jan Tarnowski, Jadwiga z Leżenic	starosta wileński Moniwid	Jadwiga z Leżenic
	Lis	Nieznany	kasztelan trocki Sunigajło
	Łabędź	prawdopodobnie Dersław ze Skrzynna	Andrzej Goligunt	niewyraźny napis otokowy na pieczęci sigillum Derslai, prawdopodobnie chodzi o Dersława ze Skrzynna
	Łodzia		Miczucha^[4]
	Nałęcz	wojewoda poznański Sędziwój Ostroróg, sędzia poznański Mikołaj z Czarnkowa (piszący się później też ze Człopy)	Koczan (Koczanus, Coczanus, Koczan)
	Nowina	Mikołaj z Sępna	Mikołaj Bejnar
	Odrowąż	kasztelan lubelski Jan ze Szczekocin	Wyszegerd
	Ogończyk	kasztelan brzeski Wojciech z Kościoła, Mikołaj Powała z Taczewa	Jerzy Sangaw
	Oksza	sędzia sandomierski Mikołaj ze Strzelc, Klemens Wątróbka ze Strzelc	Minimund Seśnikowicz (Sessnicouicz, Sessnykouicz)	Klemens Wątróbka ze Strzelc
	Ossoria	Mikołaj z Korabiewic	Twerbud (Twerbuth, Twiributh)	Mikołaj z Korabiewic
	Pierzchała	kasztelan dobrzyński Piotr z Włoszczowa, Henryk z Radomina	Dauksza	Henryk z Radomina
	Pobóg	wojewoda sieradzki Jakub Koniecpolski, Piotr z Popowa	Rało	Piotr z Popowa
	Pomian	biskup włocławski Jan Pella	Stanisław Sak
	Poraj	Michał z Michałowa	Mikołaj Bylimin (Bylymyn)
	Półkozic	biskup lwowski Jan z Rzeszowa, wojewoda łęczycki Jan Ligęza z Bobrku, kasztelan sandomierski Michał z Bogumiłowic, kasztelan czchowski Jan z Bogumiłowic, sędzia krakowski Paweł z Bogumiłowic, chorąży krakowski Marcin z Wrocimowic	Wołczko Kulwa
	Rawicz		Bracia Michał Minigajło i Giedygołd^[4]
	Rola		Dangel^[4]
	Sulima	Stanisław Gamrat z Klimontowa	Rodywił	Stanisław Gamrat z Klimontowa
	Syrokomla		Jakub Mingiel^[4]
	Szreniawa		Iadald albo Ladald^[4]
	Świnka	Nieznany	Andrzej Dewknotowicz (Dewknethowycz)	Napis na pieczęci niemożliwy do odczytania
	Topacz		Giedorwoch^[4]
	Topór	wojewoda kaliski Maciej z Wąsosza	Jan Butrym z Żyrmunów	wojewoda kaliski Maciej z Wąsosza
	Trąby	arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Trąba	Krystyn Ościk z Kiernowa	arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Trąba
	Trzaska
	Wadwicz	Jan Mężyk z Dąbrowy	Piotr Montygerd (Mondygerd, Mondiger)
	Wąż	Nieznany	Koczan Sukowicz
	Zadora	Marszałek Wielki Koronny Zbigniew z Brzezia	Jawnuta Wolimuntowicz
	Zaremba		Ginet Konczewicz^[5]