Urszula Tarnowska

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Urszula z Ustrzyckich Tarnowska
Ilustracja
Portret Urszuli Tarnowskiej autorstwa Józefa Pitschmanna sprzed 1800 roku
Data i miejsce urodzenia

przed 1755
zapewne Wróblowice koło Lwowa

Data i miejsce śmierci

13 listopada 1829
Drążgów

Zawód, zajęcie

pamiętnikarka

Odznaczenia
Order Krzyża Gwiaździstego
Teksty w Wikiźródłach

Urszula z Ustrzyckich Tarnowska herbu Przestrzał (ur. przed 1755 zapewne we Wróblowicach koło Drohobycza, zm. 13 listopada 1829 w Drążgowie) – chorążyna halicka, właścicielka Wróblowic i Śniatynki.

Epistolografka i pamiętnikarka, autorka częściowo wydanych „Wspomnień damy polskiej z XVIII wieku”[1].

Dama Krzyża Gwiaździstego[2].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Pochodzenie[edytuj | edytuj kod]

Urszula Ustrzycka pochodziła z rodziny wywodzącej się od wołoskich kniaziów, którzy w XVI wieku osiedlili się w okolicach Ustrzyk Dolnych, zachowując pamięć o swoim gnieździe rodowym, siedmiogrodzkim Unichowie (obecnie Wonihowe na Zakarpaciu). Pod koniec XVII i na początku XVIII wieku spolonizowani i skatolicyzowani Ustrzyccy zasiedli w sejmie i senacie, by w połowie XVIII wieku wejść w koligacje z rodami magnackimi[3].

Urszula urodziła się prawdopodobnie we Wróblewicach (Wróblowicach)[4] przed rokiem 1755[5]. Była córką Bogusława Ustrzyckiego z Unichowa, kasztelana inowłodzkiego[6], gorącego stronnika Sasów[7] i oboźnianki koronnej Konstancji Siemianowskiej, damy Krzyża Gwiaździstego[6]. Jej bratem był Kazimierz Ustrzycki – pisarz i poeta, uczestnik obiadów czwartkowych, o którym pisała, że „od niego powzięła pierwsze głębsze wiadomości i kształcenie myśli, że od niego nauczyła się, iż człowiek im więcej umie, tem jaśniej poznaje, że nic nie wie”[8].

Dalszą krewną Urszuli Ustrzyckiej była Apolonia z Ustrzyckich Poniatowska, bratowa króla Stanisława Augusta, matka Stanisława Poniatowskiego i Konstancji Tyszkiewiczowej.

Małżeństwo i potomstwo[edytuj | edytuj kod]

Po krótkiej, sześciotygodniowej znajomości, 14 marca 1781 w kościele dominikanek we Lwowie, Urszulę Ustrzycką poślubił Rafał Tarnowski[9] herbu Leliwa (1741-1803) (syn Józefa Mateusza Tarnowskiego), chorąży halicki, generał wojsk koronnych, marszałek konfederacji barskiej w Sandomierskiem. Ze związku Urszuli Ustrzyckiej z Rafałem Tarnowskim pochodziło czworo dzieci:

  • Ignacy (1782-1782)
  • Zofia (1784-1835), którą pojął za żonę Marcin Amor Tarnowski
  • Władysław (1785-1847) – legionista, porucznik w wojskach Księstwa Warszawskiego, żonaty od 1808 z Anielą Rożniacką
  • Olimpia (1788-1874) – pisarka i tłumaczka, która poślubiła Tomasza Grabowskiego.

Działalność gospodarcza i kulturalna[edytuj | edytuj kod]

Zaraz po ślubie za sumy posagowe Urszuli małżonkowie Tarnowscy zakupili majątek w Drążgowie[9] (nazywanym przez chorążynę we wspomnieniach Drążkowem), co uznaje się za zapoczątkowanie linii drążgowskiej Tarnowskich. Ponieważ nie było tam odpowiedniej rezydencji, Urszula Tarnowska korzystała z gościny miejscowego proboszcza, przemieszkując na plebanii, gdzie przyszła na świat dwójka jej dzieci[9]. Od roku 1788[10] aż do sprzedaży w 1826[11] przez syna Władysława, nowo wybudowany „domek nasz tak nam miły”, „domek najmilejszy”[12], tj. pałac z oficynami[13], był główną siedzibą Tarnowskich. Tu urodziło się też najmłodsze dziecko Urszuli z Ustrzyckich Tarnowskiej, córka Olimpia[10].

[Czas] - rysunek Urszuli z Ustrzyckich Tarnowskiej z rękopisu, str. 1, tytułowa.
[Małżonkowie] - rysunek Urszuli z Ustrzyckich Tarnowskiej z rękopisu, str. 2.
[Pomnik] - rysunek Urszuli z Ustrzyckich Tarnowskiej z rękopisu, str. 4. Na pomniku napis: „Spento e il lume non l’ardore” („Zgasło jego światło nie miłość”).

Po śmierci brata Kazimierza w 1784, którego była jedyną spadkobierczynią[14], odkupiła od wierzycieli rodzinny majątek we Wróblewicach[15]. Dopiero jednak po śmierci matki w 1796 roku stała się pełnoprawną właścicielką zarówno Wróblewic, jak i Śniatynki. W roku 1783 Urszula Tarnowska pomyślnie zakończyła wieloletni spór z rodziną Szczyttów o Kożangródek, uzyskując połowę wartości majątku[14].

W marcu 1787 podejmowała w Wasylewszczyźnie (Wasylewie) Stanisława Augusta i towarzyszyła mu z rodziną w podróży do Kaniowa[16]. Po 1794 Wasylewszczyzna została skonfiskowana z powodu udziału jej męża w powstaniu kościuszkowskim. O zwrot majątku zabiegała w roku 1796 w Grodnie, co udało jej się uzyskać po wstąpieniu na tron cara Pawła I. Wasylewszczyznę zamieniono ostatecznie na majątek w Markuszowie (Markuszowie).

W końcu XVIII wieku Urszula Tarnowska większość czasu spędzała w Drążgowie, przenosząc się na miesiące zimowe do Lwowa, gdzie prowadzony przez nią dom otwarty znacząco przyczyniał się do ożywienia życia kulturalnego i towarzyskiego. Na początku XIX wieku ostatecznie przeniosła się do Warszawy, miesiące letnie spędzając głównie w Drążgowie i dojeżdżając czasem do majątku w Markuszowie[17].

Po osiedleniu się w Warszawie małżonkowie Tarnowscy kupili w roku 1802 pałac przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, zwany odtąd pałacem Tarnowskich, w którego ogrodzie Urszula urządziła sztuczne sadzawki, założyła aleję kasztanową i zleciła budowę cieplarni. W pałacu odbywały się odczyty Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Choroba i śmierć[edytuj | edytuj kod]

Pod koniec życia Urszula Tarnowska straciła wzrok. Być może cierpiała na chorobę nowotworową[18]. Zmarła 13 listopada 1829[5][19] w Drążgowie. Jej nekrolog zamieściła „Gazeta Polska”[20] w wydaniu z dnia 24 listopada 1829 roku: „Po długiéj i ciężkiéj chorobie, żyć przestała w dobrach swoich w Drożgowie ś. p. z Ustrzyckich Urszula hrabina Tarnowska”[21].

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Urszula z Ustrzyckich Tarnowska 3 maja 1785 roku została mianowana damą Krzyża Gwiaździstego[2].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Dla zanotowania wydarzeń z życia swojej rodziny, ale także z myślą o przyszłych pokoleniach, Urszula Tarnowska spisała wspomnienia, zaznaczając: „Ja też dla siebie piszę, a może kto z familii - pomyślałam sobie - z ukontentowaniem przerzucać będzie za lat sto tę książkę”[22]. Pamiętnik został napisany przez kobietę obdarzoną nie tylko talentem literackim, ale również inteligencją i wysoką kulturą, o szerokich horyzontach, gorącą patriotkę, kierującą się w życiu silnym poczuciem obowiązku[23]. Fragmenty wspomnień Urszuli z Ustrzyckich, prawie pół wieku po śmierci autorki, przygotował do druku jej prawnuk Władysław Tarnowski. Część pamiętników pozostała jednak w rękopisie w archiwum wróblewickim[24].

Oprócz pamiętników o dużej wartości historycznej i obyczajowej, pozostawiła po sobie obfitą korespondencję, pisaną bezpośrednim i ciętym językiem, gdyż „nigdy nic w bawełnę nie obwijała, wygarniając ludziom prawdę w oczy”[24].

  • Urszula z Ustrzyckich Tarnowska. Wspomnienia damy polskiéj z XVIII. wieku. „Archiwum Wróblewieckie”. 1, 1869. Władysław Tarnowski. , dalsza część - Pamiętnik damy polskiej w zeszycie 2 „Archiwum Wróblewieckiego” na str. 1-139[4].
  • Urszula z Ustrzyckich Tarnowska. Król Hieronim w Warszawie w 1812 roku. „Ruch literacki”. 2, 1876. Władysław Tarnowski. , w nr 30 z 22 lipca 1876, str. 54-55[4].
  • Pamiątki o Rafale Tarnowskim., wyd. Władysław Tarnowski, Ruch lit., 1876, tom 2, str 73 i następne[4].
  • Korespondencja Urszuli Tarnowskiej z: ks. Czartoryskimi z Puław, z Ignacym Potockim i J.U. Niemcewiczem T. Kościuszką, do II wojny światowej w Archiwum we Wróblewicach[25].

Wzmiankowane są 3 wiersze Urszuli o tytułach: „Pieśń Polski”, „Pieśń o beatyfikowanym Asie” i „Mensis September” ( „Miesiąc wrzesień” ) oraz dalszy fragment wspomnień z lat 1814-1819[26]. Natomiast w zbiorach Archiwum Akt Dawnych Biblioteki Narodowej w Warszawie zachował się rękopis Urszuli pt. „Xięga czasu” wydany drukiem w „Archiwum Wróblewieckim” przez Władysława Tarnowskiego, ale zawierający prócz tekstu 3 rysunki Urszuli, na stronie 1 – tytułowej, 2 oraz 4[27].

Rysunki[edytuj | edytuj kod]

Talent plastyczny Urszuli możemy oceniać po jej rysunkach[28], Maria Zientara uważa prace plastyczne Urszula podjęła „za przykładem dworu królewskiego”[29].

  • Widok Drążgowa (litografia papierowa z napisem u dołu: „Widok mieszkania w Dobrach Drążgów J.W. Hrabiny Urszuli Tarnowskiej Rysowany z natury przez nią samą”)[30].
  • Widok na rzekę Wieprz i miasteczko Baranów (litografia papierowa z napisem u dołu: „Widok z Okien Pałacu Drążgowa na rzekę Wieprz i miasteczko Baranów, rysowany z natury przez J.W. Urszulę Hrabinę Tarnowską)[31].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • W. Dworzaczek: (Genealogia i Teki Dworzaczka) – dw. 4882, dw. 9101
  • Genealogia. rodtarnowski.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-15)]. na Stronie Rodu Tarnowskich
  • Nowy Korbut, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970, tom 6, część 1, s. 336-337 (hasło) i 389 (wzmianka w haśle K. Ustrzycki).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Tarnowska, Urszula. Katalog Biblioteki Narodowej. [dostęp 2012-03-26].
  2. ↑ a b Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Panie polskie przy dworze rakuskim (Damy krzyża gwiaździstego. Damy pałacowe. Kanoniczki honorowe sabaudzkie i berneńskie). Lwów: Księgarnia Seyfartha i Czajkowskiego, 1891, s. 127-128.
  3. ↑ Maciej Augustyn. Dzieje rodzin szlacheckich herbu Przestrzał od XVI do XVIII w.. „Bieszczad”. 9, s. 9, 42, 49, 69, 2002. ISSN 1425-8080. 
  4. ↑ a b c d Tarnowska z Ustrzyckich Urszula. W: Elżbieta Aleksandrowska (red.): Nowy Korbut. Oświecenie. Wyd. T. VI, cz. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970, s. 336.
  5. ↑ a b Michael Tarnowski: Właściciele Ród Tarnowski, h. Leliwa, and their Relatives. 2016-08-06. [dostęp 2015-06-10]. (ang.).
  6. ↑ a b Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Panie polskie przy dworze rakuskim (Damy krzyża gwiaździstego. Damy pałacowe. Kanoniczki honorowe sabaudzkie i berneńskie). Lwów: Księgarnia Seyfartha i Czajkowskiego, 1891, s. 113-114.
  7. ↑ Archiwum Wróblewieckie, zeszyt I, Wyd. Komis Księgarni J.K. Żupańskiego, Poznań, 1869, (druk: J.I. Kraszewskiego w Dreźnie), strona V.
  8. ↑ Archiwum Wróblewieckie, zeszyt I, Wyd. Komis Księgarni J.K. Żupańskiego, Poznań, 1869, (druk: J.I. Kraszewskiego w Dreźnie), strona 123.
  9. ↑ a b c Włodzimierz Dworzaczek: Leliwici Tarnowscy od schyłku XVI wieku do czasów współczesnych. Tarnów: Muzeum Historyczne Miasta Tarnowa, 1996, s. 51.
  10. ↑ a b Włodzimierz Dworzaczek: Leliwici Tarnowscy od schyłku XVI wieku do czasów współczesnych. Tarnów: Muzeum Historyczne Miasta Tarnowa, 1996, s. 55.
  11. ↑ Choć Władysław Tarnowski zmarł w Drążgowie w roku 1847, z czego może wynikać, że zbył tylko część majątku.
  12. ↑ Archiwum Wróblewieckie, zeszyt I, Wyd. Komis Księgarni J.K. Żupańskiego, Poznań, 1869, (druk: J.I. Kraszewskiego w Dreźnie), strony:51, 80.
  13. ↑ Archiwum Wróblewieckie, zeszyt I, Wyd. Komis Księgarni J.K. Żupańskiego, Poznań, 1869, (druk: J.I. Kraszewskiego w Dreźnie), strona 63.
  14. ↑ a b Włodzimierz Dworzaczek: Leliwici Tarnowscy od schyłku XVI wieku do czasów współczesnych. Tarnów: Muzeum Historyczne Miasta Tarnowa, 1996, s. 52.
  15. ↑ „Nowy Korbut”, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1972, tom 6, część 1, str. 389.
  16. ↑ Wzmianki o spotkaniu króla z cesarzem Józefem II i chrzcie syna Władysława przez bp Naruszewicza we „Wspomnieniach damy polskiej” opublikowanych w „Archiwum Wróblewieckie”, zeszyt 1, 1869, str. 1 i 68 (przypis)
  17. ↑ Włodzimierz Dworzaczek: Leliwici Tarnowscy od schyłku XVI wieku do czasów współczesnych. Tarnów: Muzeum Historyczne Miasta Tarnowa, 1996, s. 64.
  18. ↑ Włodzimierz Dworzaczek: Leliwici Tarnowscy od schyłku XVI wieku do czasów współczesnych. Tarnów: Muzeum Historyczne Miasta Tarnowa, 1996, s. 72.
  19. ↑ Taka datę podaje Włodzimierz Dworzaczek. W niektórych opracowaniach podawana jest jedynie orientacyjna data zgonu (lata 1829-1831).
  20. ↑ Tarnowscy herbu Leliwa. W: Juliusz Bartoszewicz (wyd.): Tomasza Święckiego Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osób dawnej Polski. Wyd. T. II. Warszawa: Nakładem S. H. Merzbacha, 1859, s. 480.
  21. ↑ Wiadomości Warszawskie. „Gazeta polska”. 315, 24 listopada 1829. , s. 1355
  22. ↑ Alina Kowalczykowa. Zniewolenie i ślady buntu – czyli autoportrety kobiet. Od Claricii do Olgi Boznańskiej. „Pamiętnik Literacki”. XCVII, z. 1, s. 151, 2006. ISSN 0031-0514. 
  23. ↑ Maciej Augustyn. Dzieje rodzin szlacheckich herbu Przestrzał od XVI do XVIII w. (cz. II). „Bieszczad”. 10, s. 68, 2003. ISSN 1425-8080. 
  24. ↑ a b Włodzimierz Dworzaczek: Leliwici Tarnowscy od schyłku XVI wieku do czasów współczesnych. Tarnów: Muzeum Historyczne Miasta Tarnowa, 1996, s. 72-73.
  25. ↑ „Nowy Korbut”, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1972, tom 6, część 1, str. 336. Z niej list od T. Kościuszki z 1794 r. na str. 24 „Archiwum Wróblewieckiego”
  26. ↑ „Katalog Rękopisów Biblioteki Narodowej Józefa Piłsudskiego”, tom II, część 2: „Zbiory Biblioteki Rapperswilskiej : Indeksy do katalogu rękopisów 1-2299”, Warszawa, 1938, str. 64, pozycja „1416. Pol. z Lat 1783-1877. Str. 604. „Archiwum Wróblewieckie” zebrane przez Władysława Tarnowskiego. I. […] Str. 560. II. Cztery listy i resztki wspomnień Urszuli z Ustrzyckich Tarnowskiej, 3 wiersze pt. „Pieśń Polaki”, „Pieśń o beatyfikowanym Asie” i „Mensis September” […] „Deklaracja Cesarza Tureckiego 14 Jan. 1774”, „Mowa Napoleona w roku 1813… Tłumaczenie z Francuzkiego” […] i wypisy z dzienników z lat 1814-1819. Str. 44.” [O ile materiały z części I. liczącej str. 560 były publikowane, o tyle z części II. raczej nie. Niestety, w spisie ocalałych zbiorów pozostających w posiadaniu Biblioteki Narodowej w Warszawie, ani całości ani fragmentów części II. nie wymienia się.]
  27. ↑ Urszula Tarnowska, Xięnga czasu : [Kronika rodzinna oraz wydarzeń politycznych], 1781–1811.
  28. ↑ Krzysztof Załęski „Urszula Tarnowska” w: „Artystki polskie. Katalog wystawy”, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa, 1991, str. 343.
  29. ↑ Maria Zientara „Artystki polskie i ich sztuka od XVI do XIX wieku” w: “Krzysztofory: Zeszyty historyczne Muzeum Historycznego Miasta Krakowa”, Zeszyt 24, Kraków, 2006, str. 52.
  30. ↑ Krzysztof Załęski „Urszula Tarnowska” w: „Artystki polskie. Katalog wystawy”, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa, 1991, str. 343 pozycja 793, w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, nr inw. Gr. Pol. 18682.
  31. ↑ Krzysztof Załęski „Urszula Tarnowska” w: „Artystki polskie. Katalog wystawy”, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa, 1991, str. 343 pozycja 794 (ilustracja), w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, nr inw. Gr. Pol. 18683.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Urszula_Tarnowska&oldid=73202808”